Mohammad Hatta
Dr. (H.C.) Drs. H. Mohammad Hatta (lahèr Agustus 1902 – 14 Maret 1980) iyâ arèya negarawan, ahli èkonomi Inḍonesia sareng Bâkkèl Prèsiḍèn Inḍonèsia sè kapèng sèttong. Hatta sareng Soekarno dhâddhi orèng penting neng kamardhikaan Inḍonèsia ḍâri jajahan Blandhâ sareng aproklamiraghi neng 17 Agustus 1945. Hatta toman ajabat mènangka Perdana Menteri Kabinet Hatta I, Hatta II, bân RIS. Taon 1956 Hatta ambu ḍâri Bâkkèl Prèsiḍèn Inḍonesia.
Hatta èkenal ghu-ongghu ḍâ demokrasi, bân sempat makaluar Maklumat X sè bâkal dhâddhi tongghâ’ awwâl ḍemokrasi Inḍonèsia. Neng biḍang ekonomi, sombhângan pèkkèran sareng perjuanganna è biḍang koperasi adhaddiaghi Hatta èolok Eppa’ Koperasi.[1]
Hatta adingghâl omor è taon 1980 bân jenazana èkobhur è TPU Tanah Kusir, Jakarta. Pamarènta Inḍonèsia nettepaghi Hatta m nangkasala sètong Pahlawan Nasional Indonesia è 23 Oktober 1986 lèbât Keppres no. 081/TK/1986. Asmana asandhing sarèng Soekarno mènangka Dwi-Tunggal bân èsemataghi ka Bandar Udara Soekarno-Hatta. È Blândhâ, asmana èsabâ' ka nyama jhâlân è Perumahan Zuiderpolder, Haarlem.[2]
Bâkto ngoḍâ[beccè' | beccè' sombher]
Mohammad Hatta lahèr ḍâri abana sè asmaèpon Muhammad Djamil bân èbhuna Siti Saleha dâri Minangkabau. Abana iyâ arèya olama' Naqsyabandiyah è Batuhampar, seddhi' Payakumbuh, Sumatra Bârâ'[3][4][5] bân èbuna ḍâri bhâlâ blijjhâ è Bukittinggi. È lahiraghi kalabân asma Muhammad Athar neng tangghâl 12 Agustus 1902. Asma Athar asalla ḍâri bhâsa Arab, sè anḍi' artè "ro'om".[6] Athar iyâ arèya potra sè nomer due', lastarèna Rafiah sè bhâbbhâr neng taon 1900. Sajjhek lahèr, èḍiḍik bân èparajhâ dâlem kabâḍâân bhâlâ sè taat alaksanaaghi ajârân aghâma Islam. Kaèna ḍâri katoronan abana, Abdurrahman Batuhampar èkennnal mènagka olama sè abedhi langgâr Batuhampar, sakoni' ḍâri surau sè jhâjhâk lastarena Perrang Padri.[7] Samantara, èbuna asal ḍâri katoronan blijjhâ. Bâḍâ jughân ḍâri kaloargana sè dhâghâng rajâ neng Jakarta.
Ramaèpon Hatta sèdhâ bâjâ Hatta omor pètto’ taon.[6] Saampon ramana sèdhâ, èbhuna akabin sareng Agus Haji Ning, blijjhâ ḍâri Palembang.[8] Haji Ning segghut ahubungan dhâghâng sareng Ilyas Baginda Marah, emba ḍâri bhâlâ èbhuna. Sitti Saleha sareng Haji Ning ngaghungi empa’ ana’ binè’.[6]
Sakola[beccè' | beccè' sombher]
Mohammad Hatta ajhâr è sakola swasta.[9] Saampon ennem bulân, Hatta ngallè ḍâ’ sakola rakyat bân sèttong kellas kalabân embhukpon, Rafiah. Namong, sakolana ambu neng tengnga semester è kellas tello’.[10] Hatta pas ngallè ḍâ’ ELS è Kotta Padang (satèya èsebbhut SMA Negeri 1 Padang) sampè’ taon 1913 bân nerrosaghi ḍâ’ MULO sampè’ taon 1917.[10] Hatta jughân toman ajhâr aghâma ḍâ’ Muhammad Jamil Jambek, Abdullah Ahmad, bân olama’ laènna.[11] Salaèna bhâlâ, dhâghâng jughân marèngè pangaro kasennengan Hatta ḍâ’ parekonomian. È Paḍang, Hatta kennal ḍâ’ blijjhâ sè masok Serikat Oesaha bân aktif ḍâlem Jong Sumatrean Bond mènangka bendahara.[12] Kalakoan ghâpanèka pagghun è terrosaghi nalèkana Hatta asakola è Prins Hendrik School. Muhammad Hatta pagghun dhâddhi bendahara è Jakarta.[13]
Neng bâkto mbana Hatta èntara ka Makka, mbana ngajâk Hatta kaangkuy nerosaghi nyarè èlmo aghâma ka Mesir (Al-Azhar).[14] Tojjuânna sopajâ langghâr è Batuhmpar sajjân bâghus sabâb langghâr è Batuhmpar korang bhâghus sajjekk Abdurrahman atingkâl omor.
Bhâlâ[beccè' | beccè' sombher]
Neng 18 November 1945, Hatta sarèng Rahmi Hatta akabin bân tello arè lastarèna anèka, kaḍuwâna nettep è Yogyakarta. Hatta ngaghungi 3 ana' binè' sè anyama Meutia Farida Hatta, Gemala Rabi'ah Hatta, bân Halida Nuriah Hatta.
Perjuangan bân Pergerakan[beccè' | beccè' sombher]
1921–1932: Bâkto è Blândhâ[beccè' | beccè' sombher]
Politik Hatta èmolaè bâkto asakola è Blândhâ ḍâri 1921–1932 è Handels Hogeschool (lagghu' sakola nika èsebbhut Economische Hogeschool, mangkèn dhâddhi Universitas Erasmus Rotterdam). Hatta masok organisasi sosial Indische Vereeniging sè dhâddhi organisasi politik kalabân bâḍâna pangaro Ki Hadjar Dewantara, Cipto Mangunkusumo, bân Douwes Dekker. Taon 1923, Hatta dhâddhi bendahara bân ngurus majalah Hindia Putera sè aghântè nyama dhâddhi Indonesia Merdeka.[15] Taon 1924, organisasi nika aobâ nyama dhâddhi Indische Vereeniging (Perhimpunan Indonesia; PI).[16]
Taon 1926, dhibi’en dhâddhi Kapala Perhimpunan Indonesia bân tellat mamarè sakola.[17] Neng ḍâlem kepemimpinanna, PI bisa aobâ. Perhimpunan nèka lebbi bennyak merhate’en perkembanganna pergerakan è Indonesia sareng aberri’ bânnya komentar, bân bânnya' komentar è media massa Indonesia.[17] Sataon akhèrra, dhibi’en kodhu ampon ambu ḍâri jabatan katoa. Namong, Hatta èpèlè polè sampè' taon 1930.[18] Bulân Desember 1926, Semaun ḍâri PKI èntar ka Hatta bâdhi nabâr dhâddhi Katoa Pergerakan Nasional umum PI.[17] Salaèn rowa dhibi’en sareng Samaun aghebey jhânjhi “Konvensi Semaun-Hatta”. Arèya sè èpadhâddhi alasân Pamarènta Blândhâ terro nangkep Hatta.[19] Bâkto arowa, Hatta ghita’ setuju paham komunis. Stalin mabhâttal karep Samaun kantos hubungan Hatta sareng komunisme molaè jhubâ’.[20] Sèkep Hatta nèka ètantang sareng anggota PI sè ampon èkoasaè sareng komunis.[21]
Taon 1927, Hatta ngirèng sidang "Liga Menentang Imperialisme, Penindasan Kolonial dan untuk Kemerdekaan Nasional" è Frankfurt. Neng ḍâlâm sidang panèka, Komunis bân otosan ḍâri Rusia terro angoasana sidang. Saèngghâ Hatta ta’ bisa parcajhâ ḍâ’ ka komunis.[22] È ḍâlâm bhâkto rowa, majalah PI, Indonesia Merdeka ghâmpang èslundupaghi masok ka Indonesia, polana bânnyak kaom pergerakan èparèksa polisi.[23]
È tangghâl 25 September 1927, Hatta abhârèng Ali Sastroamidjojo, Nazir Datuk Pamuntjak, bân Abdulmadjid Djojoadiningrat ètangkep sareng Blândhâ kalabân todhuwen norok partai terlarang sè èkait-kaitaghi kalabân Semaun, sè norok pemberontakan PKI taon 1926–1927, bân ahasut (opruiing) sopajâ anentang Kerajaan Blândhâ. Moh. Hatta dhibi' èokom tèllo taon penjara.[24][25] Sadhejena èpenjara è Rotterdam.[26] Hatta jughân ètoḍhu bhâkal buru, sehingga Hatta sè perpaan ngenalaghi Indonesia ka ta-kotta è Eropa pas molè lebbhi ceppet samarèna ngèḍing kabhâr rèya.[25]
Sakabbhina toduen kasebbhut ètola' sareng Hatta bân è ḍâlam pidatona “Indonesia Merdeka” è bâkto sidang sè nomer ḍuwâ tangghâl 22 Maret 1928.[26] Pidatona sampè’ ka Indonesia kalabân samar. Hatta jughân èbela sareng tello’ pangacara Bhlândhâ sè sala sèttonga orèng parlemen (J.E.W. Duys). Orèng rèya mihak ka Hatta. Lastarèna Hatta bân kancana ètahan bulânan, sadhâjâna èbebasaghi ḍari sangkaan sè ta’ bisa èbhuktèaghi.[27]
Taon 1931, Mohammad Hatta toron ḍâri kakoasaan mènangka katoa polan ngirèngha ujien sarjana, saèngghâ ambu ḍâri PI bân pangghun abhântho PI.[18] Lastarèna panèka, PI ghâgghâr è tanang Komunis, bân ollè arahan ḍâri Partai Komunis Belândhâ jughân ḍâri Moskow. Lastarèna taon 1931, PI ngecam kalabhân sanget ka Hatta sabâb asareng Soedjadi akritik kalabhân dârdâr ka PI bân makaluwar Hatta ḍâri PI.[28] .
È bulân Dèsèmber taon 1931, sè noro’ Hatta dhuli aghâbây blessat tandhingan sè è sebbhut blessat mardhika sè aghântè nyama Pendidikan Nasional Indonesia sè paghi’ è sebbut PNI anyar. Ka’dinto nyongkot Hatta bân Syahrir sè è bâkto ghâpanèka preppa’ asakola è Blândhâ kaangghuy arantaaghi kapala è ka’dissa. Hatta aromasa parlo kaangghuy malastarè sakolana dhimèn. Polana ghâpanèka, Syahrir kapaksa molè kaangghuy dhâddhi Kapala PNI. Manabi Hatta abâli taon 1932, Syahrir è arep kèngèng nerrosaghi sakolana.
1932-1941: Pengasingan[beccè' | beccè' sombher]
Lastarèna Hatta abâli ḍâri Blandhâ, Hatta èpènta masok ka Sosialis Merdeka (Onafhankelijke Socialistische Partij, OSP) dhâddhi parlemen Blandhâ. Pènta'an rèya dhâddhi debat neng Indonesia. 6 Desember 1932 OSP ngèrèm telegram sè èssèna mènta Hatta dhâddhi anggota parlemen kèng ètola’ sareng Hatta.[29] Tapè kabhâr ngoca’ Hatta narèma bân ngâbây Soekarno nuduh Hatta orèng sè ta’ konsisten.[30]
Lastarèna Hatta abâli ḍâri Blandhâ, Syahrir ta’ bisa mangkat ka Blandhâ polana kaḍuwâna ètangkep Blandhâ neng 25 Februari 1934 bân èbuwâng ka Digul. Marè èbuwâng ka Digul, kaḍuwâna èbuwâng polè ka Banda Neira.[31] Neng bâkto èbuwâng, Hatta segghut nolès è ran-koran Jakarta bân majalah neng Medan. Tolèsanna ta’ politik kèng adidik ḍâ’ ka sè maos sareng abahas neng Pasifik.[32]
Neng bâkto èbuwâng ka Digul, Hatta ngèbâ kabbhi ku-bukuna. È bâkto maca, Hatta ta' ende' èganggu. Sèngghâ ca-kancana ngangghep Hatta anggâ'.[33] Hatta jughân sosok sè parduli ka tahanan. Beliau nola' alako sareng panguasa è kennengngan ghenika. Gâjina Hatta ghenika ta' èpataḍâ' dhibi'. Hatta jughân parduli ka kancana sè kakorangan.[34]
Neng Digul, salaèn amentamenan[35], Hatta jughân aghâbey kursus ḍâ’ ka para tangkebhân. È antarana tangkebhân panèka, bâḍâ orèng Minangkabau bân Banten sè bhâjhâng solat sareng apasa. Tapè, sadhâjâna ètangkâp polana abrontak ka komunis.[36] Hatta nyerrat sorat ka èparra nyo'on èkèrèmi parkakas tokang kadhi pako bân gergâjhi. Salaèn panèka, Hatta jughân acarèta nasib rèng-orèng buângan è ḍâlâm sorat panèka. Èpar Hatta ngèrèm sorat panèka ka Koran Pemandangan è Jakarta bân ceppet sorat panèka èterbi'aghi. Sorat panèka èbâca menteri penjajahan yakni Colijn.[37] Colijn ngecam pamarènta bân dhuli ngèrèm orèng Ambon kaangghuy atemmo sareng Hatta neng Digul. Hatta ollè pessè kèng ta' ètarèma. Hatta makon pèssèna èbhâghi ḍâ’ pemimpin laèn sè odi’ è ḍâlâm buângan.[35]
Taon 1937, Hatta narèma telegram sè èssèna Hatta èallè ḍâri Digul ka Banda Neira. Hatta ngallè sareng Syahrir è bulen Februari taon sapanèka jughân, bân nyèwa roma sè cokop rajhâ. Neng ghenika, bâḍâ kamar bân roangan sè cokop rajhâ. Roangan sè rajhâ èangghuy kennengna buku bân kennengna lakona.[38]
È bâkto neng Banḍa Nèira, Hatta namen taneman bân nolès è koran "Sin Tit Po" (Èkapalaè sareng Liem Koen Hian; koran panèka ambu neng taon 1938) Hatta ollè gâjhi F 75 bhâsa Blândhâ. Hatta jughâ, nolès è Nationale Commantaren (Komentar Nasional; Èkapalaè sareng Sam Ratulangi) sareng nolès neng Koran Pemandangan kalabân gâjhi 50 sabulân per sèttong otabâ duâ’ tolèsan.[39] Hatta jughân narèma tabârân ḍâri Kiaè Haji Mas Mansur kaangguy ka Makassar. Hatta nolak kalabân alasân ghi’ dhâddi tahanan. Bâkto kenika, ampon bâḍâ Cipto Mangunkusumo bân Iwa Kusumasumantri. Saḍâjâna ampon salèng ngaoningi.[40]
Neng Banḍa Neira, Hatta jughân ngajâr ḍâ’ ngangodâdhân. Potra ḍâri dr. Cipto ajâr tata-buku bân sajhârâ. Bhâḍâ jughân orèng asli Banḍa Nèira sè ajhâr ka Hatta sareng kennalna Hatta sè ḍâri Sumatra Barat ngèrèm pnakanna kaangghuy ajhâr èkonomi bân sajhârâ.[41] Salaèn panèka, bhâḍâ polè ḍâri Bukittinggi empa’ orèng kèrèman Anwar Sutan Saidi.[42]
È taon 1941, Mohammad Hatta nolès è koran Pemandangan sè aèssè sopajâ orèng Indonesia jhâ’ sampè’ nolongè orèng Bârâ’ (Blândhâ) otabâ orèng Jeppang. Paghi’ è jhâman Jeppang tolèsanna Hatta èpadhâddhi parkara sareng Pamarènta Jeppang kaangghuy ta’ parcajâ è bhâkto Perrang Pasifik.[43] Tolèsanna Hatta èbâca Murase, Bâkkèl Kapala Kempeitai (dines intel) bân nyoro Hatta kangghuy noro’ Nippon Seishin è Tokyo è bulân Nopèmber taon 1943.[44][45]
1942-1945: Èjajah Jeppang[beccè' | beccè' sombher]
È tangghâl 8 Dèsèmber taon 1941, prajhurit perrang Jeppang nyerrang Pearl Harbor è Hawaii. Masalah ghâpanèka sè nyoprè Perrang Pasifik, bân samarèna Pearl Harbor, Jeppang dhuli ngobâsaè sasanapa naghârâ, sala sèttonga Inḍonèsia. Neng ḍâlem kabâdâân bhâbhâja kasebbhut, pamarènta Blândhâ nyoro kaangghuy ngallè rèng-orèng buângan ḍâri Digul ḍâ’ Australia polana kabâtèr kacondungan kalabân Jeppang. Hatta bân Syahrir è Sorbhâjâ èpangallè è bulân Fèbruari taon 1942 ḍâ’ Sukabumi samarèna nginèp sèttong arè è Sorbhâjâ bân nompa’ karèta ḍâ’ Jakarta.[46][47] Asarèng duwâ’ orèng ghâpanèka, bâdâ polè 3 orèng na’-kana’ ḍâri Banda sè èkala’ pottra sareng Syahrir.[47]
Saampona ghâpanèka, Hatta èbhâkta pole ḍâ’ Jakarta. Hatta apangghi kalabân Mayor Jèndral Harada. Hatta atanya karepèpon Jeppang dâteng ḍâ’ Indonesia. Harada matabâr lako bhâreng kalabân Hatta. Manabi ghellem, Hatta bhâkal è berri’ jabatan tègghi. Hatta nolak bân mèlè dhâddhi panasèhat.[48] Hatta èpadhâddhi panasèhat bân èberri’ kantor è Pegangsaan Tèmor bân dhâlem è Oranje Boulevard (Jhâlân Diponegoro). Orèng kotara sabellun perrang ḍâri orèng pergerakan otabâ orèng sè alako bân Blândhâ, èpanoro’ lako abhârâ Hatta akadhi Abdul Karim Pringgodigdo, Surachman, Sujitno Mangunkususmo, Sunarjo Kolopaking, Supomo, bân Sumargo Djojohadikusumo. È bâkto ka’dinto, Hatta bânnya’ ollè tokang lako anyar. Kalakoan panèka mènangka saran ḍâri Jeppang sopajâ Hatta aberri’ nasèhat sè maontong ḍâ’ pamarènta Jeppang[49], nangèng Hatta amanpaataghi ka’dissa kaangghuy kapentingan bhângsa Indonesia.[50]
1946: Nyiapaghi Kamardhikaan Inḍonèsia[beccè' | beccè' sombher]
È bâkto ampon para’ proklamasi è tangghâl 22 Juni 1945, Badan Penyelidik Usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia (BPUPKI) aghâbây panitia kènè’ sè èsebbhut Panitia Sanga’ sè alako narèma osol bân tarèka ḍâri anggota kaangghuy aghâbây dhâsar naghârâ Inḍonèsia. Panitia kènè’ ka’dissa aèssè 9 orèng sè èkapalaè Ir. Soekarno. Anggota sè laèn panèka Mohammad Hatta, Mohammad Yamin, Achmad Soebardjo, A.A.Maramis, Abdulkahar Muzakir, Wahid Hasyim, H. Agus Salim, bân Abikusno Tjokrosujoso.[51]
È tangghâl 9 Agustus 1945, Hatta, Soekarno, bân Radjiman Wedyodiningrat èonjhâng ḍâ’ Dalat (Vietnam) kangghuy èpadhâddhi Katoa bân Bâkkèl Panitia Persiapan Kemerdekaan Indonesia (PPKI) sè nerrosaghi ollè lakona BPUPKI bân nyiapaghi kakobâsaan naghârâ Indonesia sè èlakonè sareng Panglima Asia Tengghârâ, Jenderal Terauchi. Pongkassâ tangghâl 16 Agustus 1945, Soekarno bân Hatta èkèco’ pas èkèbâ ḍâ’ compo’na sala sèttong Kapala PETA, Djiaw Kie Siong, è kotta kènè’ sè èsebbhut Rengasdengklok (è seddhi’na Karawang, Jhâbâ Bârâ’).[52]
Pangèco’an ka’ḍissa èlakonè nak-nakak ngoḍâ sopajâ malekkas tangghâl kamardhikaan naghârâ Indonesia. Malem arè, bâgiyân nak-nakak ngoḍâ mabâḍâ papanggiân kaangghuy nyiapaghi kamardhikaan Indonesia è compo’en Laksamana Tadashi Maeda è Jhâlân Imam Bonjol 1, Jakarta. Sabellun papangghiân, na'-kana' ngoḍâ ka’dissa namoy ḍâ’ Somabuco (Kapala Pamarènta Umum) Mayjen Nishimura kaangghuy ngaonèngè pèkkèranna ḍâlem kamardhikaan naghârâ Indonesia. Papangghian kasebbhut ta’ ngasèllaghi paponapa sè makoat kayâkènan kaangghuy alaksanaaghi proklamasi kamardhikaan dhibi’ bân sobung hubunganna sareng Jeppang.[53]
1945–1956: Dhâddhi Bâkkèl Presiden Kapèng Sèttong Inḍonèsia[beccè' | beccè' sombher]
Teppa’ 17 Agustus 1945 panèka arè sè etosḍântos sareng sadhâjana rakyat Inḍonèsia. Hatta bân Soekarno ampon essa anyampaiaghi kâmèrdikaan Inḍonèsia è Jhâlân Pegangsaan Tèmor 56 Jakarta pokol 10.00 WIB bân kalagghu’na e tangghâl 18 Agustus 1945 Hatta ampon essa epèlè dhâddhi Bâkkel Prèsiḍen RI sè nomer sèttong abhârengi Prèsiḍèn Soekarno.
Sajjhek dhâddhi bâkkèl prèsiḍèn, Hatta ghu-ongghu è ḍâlâm anyalametaghi Republik Inḍonèsia kalabân angokoaghi naskah Linggarjati è Siḍang Pleno KNIP è Malang sè èlaksanaaghi teppa’ tangghâl 25 Fèbruari sampè’ tangghâl 6 Maret 1947 bân hasèlla ampon ètarèma sareng Komite Nasional Indonesia Pusat (KNIP) tangghâl 6 Maret 1947.
Tangghâl 21 Juli 1947 bâḍâ serangan militèr Bhâlandhâ I. Hatta bisa leppas ḍâri tangkepna Bhâlandhâ bân èbâkto kasâbbhut Hatta sareng Gubernur Sumatera Mr. T. Hassan ḍâpâ’ ka Bukittinggi. Sabellunah tangghâl 12 Juli 1947, Hatta alaksanaaghi Kongres Koperasi è Tasikmalaya sè adhâddhiaghi Arè Koperasi è Inḍonèsia bân è ḍâlâm Kongrès Koperasi II è Banḍung tangghâl 12 Juli 1953, Hatta ollè julughân Bhâpa’ Èkonomi Inḍonèsia.[54]
Hatta mènangka bâkkel prèsiden ajuwangaghi sampè’ ngaollè Perjanjian Renville namong angibataghi gheggherreh Kabinet Amir pas eghentèaghi sarèng Kabinet Hatta. Teppa’ masana Kabinet Hatta sè èbânto’ tangghâl 29 Januari 1948, Hatta ajabat Perdana Menteri bân jughân Menteri Pertahanan.[55]
Kabâḍâ'ân panas bân Pemberontakan PKI Madiun dâlâm bulân September 1948 ka penyerbuan tentara Blândhâ ka Yogyakarta bâkto 19 Desember 1948. Bung Hatta abhâreng Bung Karno èghibâ sarèng tentara Blândhâ bâkto arè genika jughân. È taon sè paḍâ, Bung Hatta abhâreng Bung Karno èasingaghi ka Menumbing, Bangka. Samarèna pangasingan, bâḍâ sèttong parundingan Komisi Tiga Negara (KTN), è Kaliurang, è kamma Critcheley ḍâtâng abâkkèlè Australia bân Cochran abèkkele Amerika.[56] È Juli 1949, Cochran mennang abâkkèlè abâkkèlè Inḍonèsia.[55]
Naghârâ Inḍonèsia dâddhi naghârâ Republik Indonesia Serikat (RIS), Bung Hatta èpelè dâddhi Perdana Menteri RIS jughân arangkap dhâddhi Menteri Luar Negeri RIS è Jakarta bân Bung Karno dâddhi Presiden RIS. Ternyata RIS tak ajhâlân abit, bân tangghâl 17 Agustus 1950, Inḍonèsia dhâddhi Naghârâ Kesatuan Republik Indonesia (NKRI) kalabân ibu kota Jakarta bân Perdana Menteri Mohammad Natsir.[57] Bung Hatta dâddhi Bâkkèl Prèsiḍèn Inḍonèsia RI polè bân adinas è Jhâlân Medan Merdeka Lao' 13, Jakarta.
È taon 1955, Mohammad Hatta aghâbây pernyataan bilâ Parlemen bân Konstetuate pèlèan rakyat ampon bâḍâ, dhibi’na bâkâl mundur ḍâri bâkkèl prèsiḍèn.[58] Caan dhibi’na è naghârâ sè anḍi’ Kabinet Parlamenter, katoa coma dhâddhi simbol sampè’ bâkkèl presiḍen ta' èkabhuto polè.
È tangghâl 20 juli 1956, Mohammad Hatta nolès sorat ka Katoa DPR bâkto rowa, Sartono sè èssèna panèka “Mardhika, kalabân aberri’ taoh kalabân ngormat samangkèn saampon Dewan Perwakilan Rakyat sè èpèlè rakyat mola alako ban Konstetuante manorot pèlèyan rakyat ampon kasoson, dâpa’ bâktona kaulâ ngundurraghi abâ' dhibi' ḍâri bâkkèl prèsiḍen. Saampon Konstetute èlantik, kaulâ bâkâl nyabâ’ jabatan rowa kalabân resmi.[59]
DPR nola' permintaan Mohammad Hatta kalabân nyabe’ sorat rowa. È tangghâl 23 November 1956, Bung Hatta nolès sorat sosolan sè èssèna sami. È tangghâl 1 Desember 1956, dhibi’en pagghun ambu dhâddhi bâkkèl prèsiḍen RI. Akhèrra, bâkto sidang DPR tangghâl 30 November 1956, DPR narèma permintaan Mohammad Hatta bâdhi ngundurraghi abâ' dhibi' ḍâri bâkkèl presiḍèn, jabatan se ampon ètegghu’11 taon.[60]
Ahèr taon 1956, Hatta tak sependapat bân Bung Karno polana dhibi’en tak terro mamaso’ unsur komunis è kabinèt. Sebellun mundur, dhibi’en ollè jhuluk Doctor Honoris Causa ḍâri Universitas Gajah Mada, Yogyakarta. Saongghuna, jhuluk Doctor Honoris Causa tèrro èberri’è è taon 1951. Namong, jhuluk rowa anyar èberri’è tangghâl 27 November 1956. Sapanèka kèya Universitas Indonesia è taon 1951 marè madhâpa’ karep rowa, tapè Bung Hatta ghita’ narèma. Ca’na dhibi’en, “Dâgghi, bhâi bilâ engko’ omor 60 taon”.
1956-1980: Samarèna Ambu ḍâri Bâkkèl Prèsiḍèn RI[beccè' | beccè' sombher]
Saampon mundur ḍâri bâkkèl prèsidèn RI è tangghâl 1 Desember 1956 (sè pas èpèsa lèbât kapotosanna RI nomer 13 taon 1957 tentang ambuna Dr. Mohammad Hatta jhuluk ḍâri Bâkkèl Prèsiḍèn Indonesia tangghâl 5 Fèbruari 1957), dhibi’en bân bhâla ngallè roma ḍâri Jhâlân Medan Merdeka Selatan 13 ḍâ’ Jhâlân Diponegoro 57. Bung Hatta ta' toman nyessel atas kapotosanna sè marè èghâbây. Lako sabbhân arèna Bung Hatta samarèna ambu panèka nambâ ḍâri hasèlla nolès bân ngajhâr. Maskè ampon tak ajhuluk bâkkèl prèsiḍèn polè, è taon 1957, dhibi’en mangkat ka China marghâ ollè unḍangan ḍâri Pamarènta RRC. Rakyat èḍissa ghi’ ngangghâp “a great son of his country”, kabhuktè ḍâri penyambhutân sè saharossâ èparèngaghi ḍâ’ kapala naghârâ ekaèmma PM Zhou Enlai dhibi’ nyambut dhibi’en (Mohammad Hatta) sè bânnè bâkkèl prèsidèn polè).
È taon 1963 Bung Hatta kabidhân sakè’ bân ollè perawatan è Stockholm, Sweḍia èparèntana Soekarno bân èbhândhâi naghârâ, polana alat meḍis è jarèya lèbbi lengkap.[61]
Tangghâl 31 Januari 1970, lebât Keppres Nomer 12/1970 ampon èbhângon Komisi Empa’ sèatugas masalah korupsi. Polana kaparloan arowa, Dr. Moh Hatta èangka’ dhâddhi Penasèhat Prèsiḍèn è ḍâlem masalah pemberantasan korupsi. Komisi Empa’ rèya èkatoaè Wilopo, SH, bân anggota-anggota: IJ Kasimo, Prof Dr. Yohanes, H Anwar Tjokroaminoto, sareng sekretaris kopkamtib, Mayjen. Sutopo Juwono. Dr. Moh Hatta èpèlè dhâddhi Penasèhat Komisi Empa’. Tapè Prèsiḍèn Suharto maobus Komisi Empa’ rowa bân coma meerri’ izin ngusut 2 kasus korupsi.[62]
Hatta èpakon Prèsiḍèn Soekarno dhâddhi Anggota Dewan Penasehat Prèsiḍèn. Taon 15 Agustus 1972, Bung Hatta ollè anugerah Bintang Republik Indonesia Kellas I ḍâri Pamarènta Republik Inḍonèsia. Neng taon 1972 jughân, Hatta èpèlè mènangka warga utama Ibu Kota Jakarta bân ollè bânnyak fasilitas akadhi rajâna pèssè pènsiun sareng roma sè bhâkal dhâddhi kennengan sajhârâ.
Taon 1975 Hatta dhâddhi Ketua Panitia Lima abhârâng anggota Prof Mr. Soebardjo, Prof Mr. Sunario, A.A. Maramis, bân Prof Mr. Pringgodigdo bhâdhi aparèng pengertian bahwa Pancasila kodhu sami sareng semangat lahèr bân bhâtèn sè nyoson UUD 1945 bân Pancasila. Tangghâl 30 Juli 1975 è Jakarta, Bung Hatta ollè gelar doctor honouris causa mènangka tokoh proklamator ḍâri Rektor Mahar Mardjono, Universitas Indonesia sè kodhuna èparèngè taon 1951.
È taon 1978 abhârâng Jenderal Abdul Haris Nasution, Hatta ngâbây Yayasan Lembaga Kesadaran Berkonstitusi bhâdhi akritik Pancasila bân UUD 1945 sè èangghuy ghâbây kaparloan Suharto.[63]
Neng 1975, Bung Hatta ampon 5 taon masok ma sakè’ bân songkanna sajân sanget. Namong, semangat Hatta pagghun tègghi bân ghi’ noro’ ḍâ’ perkembangan politik dhunnya.
Sèdhâ[beccè' | beccè' sombher]
Hatta sèdhâ 14 Maret 1980 pokol 18.56 è Ma Sakè’ Cipto Mangunkusumo, Jakarta salastarèna 11 arè èrabât è kakḍissa. Bung Hatta ampon masok ma sake’ 6 kalè è taon 1963, 1967, 1971, 1976, 1979, bân 3 Maret 1980. Lagghuna, janazah Bung Hatta èbhâkta palèman ka dhâlâmma è Jhâlân Diponegoro 57, Jakarta bân èkobhuraghi è TPU Tanah Kusir, Jakarta kalabân upacara naghârâ sè èpimpin sareng bâkkèl prèsiḍèn bâkto rowa, Adam Malik. Bung Hatta dhâddhi Pahlawan Proklamator taon 1986 bi’ Pamarènta Soeharto.
Ollè Gelar Pahlawan[beccè' | beccè' sombher]
Gelar Pahlawan Proklamator Hatta èparèngè abhârâng Bung Karno tangghâl 23 Oktober 1986. Tangghâl 7 November 2012, Hatta sareng Bung Karno ollè gelar Pahlawan Nasional ḍâri Prèsiḍèn Susilo Bambang Yudhoyono.[64]
Sombher[beccè' | beccè' sombher]
- ↑ Mohammad Hatta, Buku 1 Kebangsaan dan Kerakyatan, PT Pustaka LP3ES, Jakarta, 1998.
- ↑ https://www.postcode.nl/2033CJ/4Akses 20 Juni 2017.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 3.
- ↑ Weismann, Itzchak (2009). The Naqshbandiyya: Orthodoxy and Activism in a Worldwide Sufi Tradition. Abingdon: Routledge. ISBN 978-0-415-48992-8. hal. 165.
- ↑ https://tarbiyahislamiyah.id/syekh-batu-hampar-dan-jejak-tokoh-pendidikan-tradisional-surau-di-pedalaman-minangkabau/ Akses 26 April 2022.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 2
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 1.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 4
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 4
- ↑ 10,0 10,1 Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 4-5.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 5.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 8-9.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 9.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 9-10.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 23
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal 17-18.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 19.
- ↑ 18,0 18,1 Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 24.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 28.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 19-20.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 20.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 20-21.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 23-24.
- ↑ Soejitno, Hardjosoediro (1984). Kronologi Pergerakan Kemerdekaan Indonesia. Jakarta: Pradnya Parmita. hal. 27.
- ↑ 25,0 25,1 Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 25.
- ↑ 26,0 26,1 Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 29.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 29.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 33.
- ↑ Soejitno, Hardjosoediro (1984). Kronologi Pergerakan Kemerdekaan Indonesia. Jakarta: Pradnya Parmita. hal. 51.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 38.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 42-23.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 50-51.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 47 dan 50.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 50.
- ↑ 35,0 35,1 Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 47
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 51-52.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 46-47.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 47-48.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 54-55.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 55.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 48.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 56.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 57.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 58.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 69.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 52.
- ↑ 47,0 47,1 Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 59.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 53.
- ↑ Noer, Deliar (2012). Jaap Erkelens, ed. Mohammad Hatta:Hati Nurani Bangsa. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. ISBN 978-979-709-633-5. hal. 61.
- ↑ Imran, Amrin (1991). Mohammad Hatta:Pejuang, Proklamator, Pemimpin, Manusia Biasa. Jakarta: Mutiara Sumber Widya. hal. 54.
- ↑ Amini, Aisyah (2004). Pasang surut peran DPR-MPR, 1945–2004. University of Michigan Press. ISBN 979-982-524-5, ISBN 978-979-9825-24-7
- ↑ Mardani (12 Agustus 2012). Mardani, ed. "Kisah penculikan Soekarno dan Hatta". Merdeka.com. Merdeka.com. Aksès tangghâl 14 Juni 2017.
- ↑ Kebudayaan-Depdiknas: Peristiwa Rengasdengklok Arsip 2007-01-13 è Wayback Machine.
- ↑ Rachmat. Ringkasan Pengetahuan Sosial. Grasindo. hlm. 144.
- ↑ 55,0 55,1 Ide Anak Agung Gde Agung (1973) Twenty Years Indonesian Foreign Policy: 1945–1965 Mouton & Co ISBN 979-8139-06-2
- ↑ Historia.id: Akhir Tragis Republik Komunis, Aksès tangghâl 30 Sèptèmber 2015
- ↑ "NKRI: Gagasan Mosi Integral Natsir". detikNews. 12 Novèmber 2008. Aksès tangghâl 15 Juni 2017.
- ↑ "Sang Proklamator". Tokoh Indonesia. Aksès tangghâl 14 Juni 2017.
- ↑ Merdeka: Berpolitik tanpa bermusuhan (3): Soekarno dan Hatta, Aksès 20 Juni 2017
- ↑ Merdeka: Bung Hatta terjepit Soekarno dan Soeharto, Aksès 13 Juni 2017
- ↑ Google Books: Demi Bangsaku: Pertentangan Sukarno vs Hatta, Wawan Tunggul SH, Gramedia Pustaka Utama Jakarta, 2003, Aksès 20 Juni 2017
- ↑ Keputusan Presiden No. 12 tahun 1970.
- ↑ Trove.NLA.gov.au: Lembaga Kesadaran Berkonstitusi 45. Publikasi I-III., Aksès 13 Juni 2017
- ↑ The Jakarta Post: Aritonang 2012, Sukarno, Hatta, Aksès 19 Fèbruari 2013