Èropa
Èropa mènorot geologis bân geografis iye arèya aropaaghi samananjhung otabâ dhârâdhân sè tamaso’ ka dâlem wilayah Asia, namong penduduk èpon ta’ kasokan manabi è sebbhut kalabân oreng Asia tapè lebbi seneng wilayanah è sebbhut kalabèn Benua Éropa. Pamisaan benua ka’dintoh è sabâb aghi parbhidâân bhudâjâ tor âdat[1]. Bâtes dèjeh ka’dintoh Samudra Arktik, di Bère’ ka’dintoh Samudra Atlantik, bân bâtes bun lao’ ka’dintoh Laut Tengah. Anapon bâtes bun tèmor ghi’ tak è pangghi kajelasennah sabâb pamisaan benua nika masalah kabhudâjâan.
Benua otabe dârâtân ka’dintoh è nobataghi dhâddhih benua palèng kèni’ nomer due’ salastarena Australia kalabân luas wilayah 10.355.000 km² manabi è bitong dâri jumlah penduduk èpon, benua ka’dintoh palèng bennya’ nomer tello’ (è bebenah Asia bân Afrika) kalabân 747,6 jutah orèng è taon 2020 otabâh sami kalabân saperbellu’en penduduk bhumih[2]. Manabi secara astronomis letta’ Benua Eropa ka’dintoh è 35° LU -71° LU bèn 11° BB – 66° BT.
Sajhârâ[beccè' | beccè' sombher]
Èropa ngângûngin sajhârâh kabhudâjâan bân ekonomi sè lanjhâng è molaèn dâri Palaeolitik[3]. Pangghien terakhir è Monte Poggiolo, Italia dâri bhâtoan ghâbâyân tanang è dhingghâl karbon sa jhâu 800.000 taon lambe’ dhâddhih bhuktèh penting.
Awal dhâri kabhudâjâan demokratik[4] sareng individualistik Barat segghut è koca’ asalah ḍâri Yunani konah, maskè èpon bhâdâ pangaro laèn, akadhi Kristen, sè torot andil dhâlem panyebaran konsep akadhi eglitarianisme, bân keuniversalan hokom.
Kakaisaran Romawi[5] a bâgi benua ka’dintoh dhâddhih Rhine ben Danube selama pan-ponapan abad. Sabâb panoronan Kakaisaran Romawi, Èropa ngalamin kanâikan sè è kenal kalabân Zaman Migrasi. Periode ka’dintoh è kenal kalabân Zaman Kegelapan sampè’ ka Renaisans. È dâlem masa ka’dintoh, kompolan monastik terisolasi neng Irlandia, bèn tatapènah è tempat lâèn a jhâghâh bèn makompol kalabân ngastètèh ‘ilmuh-‘ilmuh sè ampon è tolès sabellumah. Renaisans bèn Monarki Baru a nandhâaghi molaèna periode temmuan, eksplorasi, bèn paningkatan pangataoan ilmiah. Neng abad sè ka-15 Portugal dhâddhih awal panemuan, pas è toro’eh bân Spanyol. Teros Prancis, Belanda, bân Britania Raya noro’ a gabung dâlem majhègeh kakaisaran kolonial rajâh kalabèn kakoasaan sè lèbèr è Afrika, Amerika, bân Asia.
Salastarèna masa panemuan, konsep-konsep demokrasi molae a pangaro neng Éropa. Bennyak muncul cem macemah parjuangan sè padâh tojjhuèn ngaolle kamardhikaan, tarotama èpon è Prancis, pas è kenal kalabân Revolusi Prancis[6]. Hal ka’dintoh dhâddhih sabâb ka ghriyungan rajâh neng Èropa polanah ide-ide revolusioner sè tersebar ka salanjhânga benua. Kabangkitennah demokrasi ka’dintoh dhâddhih sabâb a tambânah tekanan neng Èropa salaèn dhâri tensi-tensi sè ampon bâdâh sabellumah sabâb parsaèngan è Dunia Baru. Dhâri sadhâjanah parsaèngan, sè palèng terkennal ka’dintoh saat Napoleon Bonaparte a rebbhu’ kakoasaan bèn majhâgâh Kakaisaran Prancis sè ghâgghâr tak abit dhâri bâktoh ghânikah. Salastarena kadhâddhiyan-kadhâddhiyan ka’dintoh, Èropa jân stabil ghân ni’-sakoni’ namong rèkarèh dhâri konsep sè lajuh jhughân ghâgghâr.
- ↑ Anjani, Anastasia. "Ini Alasan Eropa dan Asia Dianggap sebagai Benua yang Berbeda". aksès 2023-06-04.
- ↑ Lukyani, Lulu. "Urutan Benua dari yang Terbesar hingga yang Terkecil". kompas.com. 2022-10-25. aksès 2023-06-04.
- ↑ Harbani, Rahma. "Paleolitikum, Masa saat Masyarakat Purba Hidup Nomaden". detik.com. 2022-10-03. aksès 2023-06-04
- ↑ Rachman, Ani. Budaya Demokrasi: "Pengertian, Jenis, Prinsip, dan Contohnya". kompas.com. 2023-01-18. aksès 2023-06-04
- ↑ Hadi Subroto, Lukman. "Kerajaan Romawi: Sejarah, Raja-raja, dan Keruntuhan". kompas.com. 2022-01-06. aksès 2023-06-04
- ↑ Yulianti, Cicin. "Revolusi Prancis: Sejarah dan Pengaruhnya Bagi Indonesia". detik.com. 2022-11-01. aksès 2023-06-04.