Èropa

Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika
Loncat ke navigasi Loncat ke pencarian

Èropa mènorot geologis bân geografis iye arèya aropaaghi samananjhung otabâ dhârâdhân sè tamaso’ ka dâlem wilayah Asia, namong penduduk èpon ta’ kasokan manabi è sebbhut kalabân oreng Asia tapè lebbi seneng wilayanah è sebbhut kalabèn Benua Éropa. Pamisaan benua ka’dintoh è sabâb aghi parbhidâân bhudâjâ tor âdat[1]. Bâtes dèjeh ka’dintoh Samudra Arktik, di Bère’ ka’dintoh Samudra Atlantik, bân bâtes bun lao’ ka’dintoh Laut Tengah. Anapon bâtes bun tèmor ghi’ tak è pangghi kajelasennah sabâb pamisaan benua nika masalah kabhudâjâan.

Benua otabe dârâtân ka’dintoh è nobataghi dhâddhih benua palèng kèni’ nomer due’ salastarena Australia kalabân luas wilayah 10.355.000 km² manabi è bitong dâri jumlah penduduk èpon, benua ka’dintoh palèng bennya’ nomer tello’ (è bebenah Asia bân Afrika) kalabân 747,6 jutah orèng è taon 2020 otabâh sami kalabân saperbellu’en penduduk bhumih[2]. Manabi secara astronomis letta’ Benua Eropa ka’dintoh è 35° LU -71° LU bèn 11° BB – 66° BT.

Sajhârâ[beccè' | beccè' sombher]

Èropa ngângûngin sajhârâh kabhudâjâan bân ekonomi sè lanjhâng è molaèn dâri Palaeolitik[3]. Pangghien terakhir è Monte Poggiolo, Italia dâri bhâtoan ghâbâyân tanang è dhingghâl karbon sa jhâu 800.000 taon lambe’ dhâddhih bhuktèh penting.

Awal dhâri kabhudâjâan demokratik[4] sareng individualistik Barat segghut è koca’ asalah ḍâri Yunani konah, maskè èpon bhâdâ pangaro laèn, akadhi Kristen, sè torot andil dhâlem panyebaran konsep akadhi eglitarianisme, bân keuniversalan hokom.

Kakaisaran Romawi[5] a bâgi benua ka’dintoh dhâddhih Rhine ben Danube selama pan-ponapan abad. Sabâb panoronan Kakaisaran Romawi, Èropa ngalamin kanâikan sè è kenal kalabân Zaman Migrasi. Periode ka’dintoh è kenal kalabân Zaman Kegelapan sampè’ ka Renaisans. È dâlem masa ka’dintoh, kompolan monastik terisolasi neng Irlandia, bèn tatapènah è tempat lâèn a jhâghâh bèn makompol kalabân ngastètèh ‘ilmuh-‘ilmuh sè ampon è tolès sabellumah. Renaisans bèn Monarki Baru a nandhâaghi molaèna periode temmuan, eksplorasi, bèn paningkatan pangataoan ilmiah. Neng abad sè ka-15 Portugal dhâddhih awal panemuan, pas è toro’eh bân Spanyol. Teros Prancis, Belanda, bân Britania Raya noro’ a gabung dâlem majhègeh kakaisaran kolonial rajâh kalabèn kakoasaan sè lèbèr è Afrika, Amerika, bân Asia.

Salastarèna masa panemuan, konsep-konsep demokrasi molae a pangaro neng Éropa. Bennyak muncul cem macemah parjuangan sè padâh tojjhuèn ngaolle kamardhikaan, tarotama èpon è Prancis, pas è kenal kalabân Revolusi Prancis[6]. Hal ka’dintoh dhâddhih sabâb ka ghriyungan rajâh neng Èropa polanah ide-ide revolusioner sè tersebar ka salanjhânga benua. Kabangkitennah demokrasi ka’dintoh dhâddhih sabâb a tambânah tekanan neng Èropa salaèn dhâri tensi-tensi sè ampon bâdâh sabellumah sabâb parsaèngan è Dunia Baru. Dhâri sadhâjanah parsaèngan, sè palèng terkennal ka’dintoh saat Napoleon Bonaparte a rebbhu’ kakoasaan bèn majhâgâh Kakaisaran Prancis sè ghâgghâr tak abit dhâri bâktoh ghânikah. Salastarena kadhâddhiyan-kadhâddhiyan ka’dintoh, Èropa jân stabil ghân ni’-sakoni’ namong rèkarèh dhâri konsep sè lajuh jhughân ghâgghâr.

  1. Anjani, Anastasia. "Ini Alasan Eropa dan Asia Dianggap sebagai Benua yang Berbeda". aksès 2023-06-04.
  2. Lukyani, Lulu. "Urutan Benua dari yang Terbesar hingga yang Terkecil". kompas.com. 2022-10-25. aksès 2023-06-04.
  3. Harbani, Rahma. "Paleolitikum, Masa saat Masyarakat Purba Hidup Nomaden". detik.com. 2022-10-03. aksès 2023-06-04
  4. Rachman, Ani. Budaya Demokrasi: "Pengertian, Jenis, Prinsip, dan Contohnya". kompas.com. 2023-01-18. aksès 2023-06-04
  5. Hadi Subroto, Lukman. "Kerajaan Romawi: Sejarah, Raja-raja, dan Keruntuhan". kompas.com. 2022-01-06. aksès 2023-06-04
  6. Yulianti, Cicin. "Revolusi Prancis: Sejarah dan Pengaruhnya Bagi Indonesia". detik.com. 2022-11-01. aksès 2023-06-04.