Teuku Umar
 | |
| Carèta oḍi' | |
|---|---|
| Èlahèraghi | 1854  Meulaboh (id)  |
| Sèdhâ | 11 Fèbruwari 1899 (44/45 taon) Meulaboh (id) |
| Data pribadi (id) | |
| Kelompok etnik (id) | Orèng Minangkabau |
| Kegiatan (id) | |
| Pekerjaan (id) | Pejuang perlawanan (id) |
| Keluarga (id) | |
| Pasangan nikah (id) | Cut Nyak Dhien |
Penghargaan (id)
| |
Teuku Umar iyâ arèyâ pahlawan asal Acèh sè ajuang kalabân cara dhâ-kèndhâ akanca bi' Blândhâ. Teuku Umar otara kalabân cara perrang gerilyena. Dhibi’na alabân Blândhâ bilâ ella ngala’ sanjhâta bân pèssè sè bânnya’. Dhibi’na lahèr è Meulaboh, Acèh taon 1854 bân sèdhâ è Meulaboh tangghâl 11 Fèbruari taon 1899.[1]
Masa Ngodâ
[beccè' | beccè' sombher]Teuku Umar iyâ arèyâ ana’ sorang patèngghi pamarènta sè anyama Teuku Achmad Mahmud ḍâri binèna sè aropaaghi alè'na Raja Meulaboh.[1] Umar anḍi’ ḍuwâ’ tarètan binè’ bân tello’ tarètan lakè’. Bângâtowa Umar iyâ arèyâ Datuk Makhudum Sati ḍâri Minangkabau. Dhibi’na toronan ḍâri Laksamana Ngogâ Nanta sè dhâddhi pabâkkèlan kasoltanan Acèh è jhâman pernata Soltan Iskandar Ngodâ è Pariaman, Paḍang.[2]
Katoronan Datuk Makhudum Sati toman ajhâsa ḍâ’ Soltan Aceh, sè bâkto jârowa èancam sareng sala sèttong Panglèma Sagi sè terro arebbhu’ kakuwasaanna. Bherkat jhâsana kasebbhut, orèng jârowa èangka’ dhâddhi patèngghi pamarènta VI Mukim kalabân jhuluk Teuku Nan Ranceh. Teuku Nan Ranceh anḍi’ ḍiuwâ’ pottra iyâ arèyâ Teuku Nanta Setia bân Teuku Ahmad Mahmud. Sapaningghâlna Teuku Nan Ranceh, Teuku Nanta Setia aghântèaghi bâpa’na mènangka patèngghi pamarènta VI Mukim. Dhibi’na anḍii’ ana’ binè’ anyama Cut Nyak Dhien.[3]
Teuku Umar ḍâri kènè’ èkennal mènangka ana’ sè pènter, tatak, bân kadhâng lèbur atokar kalabân ca-kanca saomoran. Dhibi’na anḍii’ sèfat kerras bân ta’ ghâmpang nyerah ḍâlem ngadhepi masala sè bâḍâ. Teuku Umar ta’ toman ajhâr è sakolaan resmi. Makkè deiyye, dhibi’na mampo bisa dhâddhi sorang pamèmpèn sè koat, mengka, bân tatak.[4]
Perrang Acèh
[beccè' | beccè' sombher]Nalèka Perrang Acèh è taon 1873 Teuku Umar noro’ ajhuang bâreng pajhuang-pajhuang Acèh laènna, omorra ningghâ’ 19 taon. Molana dhibi’na ajhuang è kampongnga dhibi’, pas èlanjutaghi ḍâ’ Aceh bârâ’. È bhâkto omorra ghi’ ngoḍâ, Teuku Umar ella èangka’ mènangka Keuchik Gampong (patèngghi) è Daya Meulaboh.[3]
È omor 20 taon, Teuku Umar akabin kalabân Nyak Sofiah, ana’ ḍâri patèngghi Pamarènta Glumpang.[5] Sopajâ sajân tègghi dhârâjhât dhibi’na, Teuku Umar pas akabin polè kalabân Nyak Malighai, pottrana Panglèma Sagi XXV Mukim.
È taon 1880, Teuku Umar anèka kalabân randhâ iyâ arèya Cut Nyak Dhien, potra pamanna Teuku Nanta Setia.[6] Lakè pertamana Cut Nyak Dhien iyâ arèya Teuku Ibrahim Lamnga matè è taon 1878 bulân Junè ḍâlem peperrangan melabân Blândhâ è Gle Tarun. Kaduwâna pas ajhuang bhâreng alancaraghi serrangan ḍâ’ pos-pos Blândhâ.
Tarèka panyeraan dhibi'
[beccè' | beccè' sombher]Teuku Umar nyarè cara ghâbây ngaollè sanjhâta ḍâri Blândhâ. Ahèrra Teuku Umar dhâ-kèndhâ dhâddhi kabulâ Blândhâ. Blândhâ akor kalabân klompo’na Teuku Umar è taon 1883. Gubernur Van Teijn è bâkto jârowa amanpaataghi Teuku Umar kalabân cara ghâbây arebbu’ atèna rakyat Acèh. Teuku Umar pas maso’ dines militer.[7]
Bilâ agabung kalabân Blândhâ, Teuku Umar anondu’aghi pos-pos partahanan Aceh. Hal kasebbhut èlakoni Teuku Umar kalabân dhâ-kèndhâ ghâbây congoco Blândhâ sopajâ Teuku Umar èberri’ kakuwasaan sè lebbi raja.[8] Tarèka jârowa ahasèl, mènangka ombhâl ḍâ’ kamennanganna, Teuku Umar mènta sopajâ nambâ 17 orèng panglèma bân 120 orèng prajhurit, tamaso’ sorang panglèma tasè’ ghâbây tanang kananna, ètekkaaghi.[1]
Parèstèwa kapal Nicero
[beccè' | beccè' sombher]Taon 1884 kapal Inggris “Nicero” kenning sandera. kaptèn bân awak kapalla èpaghâdhi sareng Raja Teunom. Raja Teunom anontot tebbhusân 10 èbu dolar tunai. Sareng pamarènta Blândhâ, Teuku Umar ètogasaghi ghâbây aperdhikanaghi kapal jârowa, polana parèstèwa jârowa ella asebbâbaghi katettengan antara Inggris kalabân Blândhâ.[9]
Teuku Umar anyataaghi jhâ’ arebbhu’ pole kapal Nireco iyâ arèya kalakoan sè berrè’ sebâb tentara rajhâ Teunom cè’ kowatte, saèngghâ Inggris dhibi’ ta’ bisa arebbhu’ polè.[9] Nèng dhibi’na sangghup arebbhu’ polè asal èberri’ logistik bân senjhâta sè bânnya’ saèngghâ tahan ḍâlem jhângka bâkto sè abit.
kalabân prangsè perrang se cokop bânnya’, Teuku Umar mangkat kalabân kapal Bengkulen ḍâ’ Acèh bârâ’ ngèbâ 32 orèng tentara Blândhâ bân brâmpan panglèmana. Ta’ abit, Blândhâ ètakerjhâtaghi berta sè anyataaghi jhâ’ sakabbhina tentara Blândhâ sè nuro’, èpatèè è tengnga tasè’. Sakabbhina senjhâta bân alat perrang laènna èrampas. Sajjhek rowa Teuku Umar abeli abhillâ’ pajuang Aceh ghâbây melabân Blândâ. Teuku Umar amarèntaaghi rajhâ Teunom sopajâ ta’ ngurangi tontotenna.[7]
Alanjutaghi palabânan
[beccè' | beccè' sombher]Teuku Umar abegi senjhâta hasèl bhujung ḍâ’ tentara Aceh, bân amimpèn polè palabânan rakyat.[10] Teuku Umar ahasèl arebbhu’ polè daèrah 6 Mukim ḍâri tanang Blândhâ. Nanta Setia, Cut Nyak Dhièn bân Teuku Umar abeli ka daèrah 6 Mukim bân tèngghâl èLampisang, Acèh rajâ, sè dhâddhi kennenganna tentara Acèh.
2 taon marèna Parèstèwa kapal Nicero, è tangghâl 15 Juni 1886 arapet ka bhândâr Rigaih kapal “Hok Canton” sè èkatowaè kaptèn kapal Denmark anyama kaptèn Hansen atojjuen murop senjhâta kalabân sa’ang. Hansen atojjuen ajhebbâk Umar ongghâ ka cètakghâ, ngèco’ bân ngibâ berka’ sa’ang sè bhâkal èbuwâ’, ka pelabbhuwân Ulee lheu, bân èsèrènaghi ḍâ’ Blândhâ sè ella ajhânji ombhâl sabânnya’en $ 25 èbu ghâbay patèngghi Teuku Umar.[9]
Umar kalabân sarat sè èajuaghi Hansen, bân ngirèm utusan. Hansen maksa Umar kodhu dating dhibi’. Teku Umar pas ngator sèasat.[11] Ghi’ cè’ lagghuna sorang panglèma kalabân 40 orèng prajhuritte nyosop ḍâ’ kapal. Hansen ta’ tao jhâ’ dhibi’na marè èlèpo’.
Lagghuna Teuku Umar dating bân anontot palonasan sa’ang sabânnya’en $ 5 èbu. Nèng Hansen moko jhânjhi, bân amarèntaaghi bâbâânna nangkep Umar.[11] Teuku Umar ella siyap, bân aberri’ trangghân ḍâ’ bâbâânna. Hansen ahasèl èpaèmpon bân ètèmba’ bilâ berka’. Nyonya Hansen bân John Fay ètahan mènangka orèng sè èpèghâ’, dhinèng sè nyettèr kapal èocol. Blândhâ cè’ ngoso’èn polana trèkana ennas.[12]
Perrang aderder, è taon 1891 teungku Chik Di Tiro bân Teuku panglèma polem VIII rajhâ Kuala (eppa’ ḍâri Teuku Panglima Polem IX Muhammad Daud) mate dâlem paperrangan. Blândhâ aslina cè’ kèbuna polana brâghât perrang cè’ rajâna bân abit.[13]
Panyeraan dhibi' polè
[beccè' | beccè' sombher]Teuku Umar dhibi’ arassa perrang rèya cè’ anyangsaraaghi rakyat. Rakyat ta’ bisa alako akanta biasana, petani ta’ ollè alako sabâ è tabunna. Teuku Umar ngobâ cara kalabân cara asèrènaghi dhibi’ polè ḍâ’ Blândhâ.[13]
Sèptèmber 1893, Teuku Umar asèrènaghi dhibi’ ḍâ’ Gubernur Deykerhooff è Kutarajâ kalabân 13 orèng panglèma bâbâânna, samarèna ollè jaminan kasalametthân bân pangapora. Teuku Umar èhadiaè jhuluk Teuku Johan Pahlawan Panglèma raja Nederland. Binina, Cut Nyak Dhièn sempat bhingong, toḍus, bân ghighir dâ’ kendil lakèna jarowa. Umar soka’ anyèngla kapan dhâddhi pacèkcoghân.[1]
Teuku Umar anoddhuaghi kasaccaanna dâ’ Blândhâ kalabân cè’ mayâkènna. Tèyap pongghâbâ sè ḍâteng ḍâ’ romana manè èambe’ kalabân asennengaghi. Dhibi’na manè hadir tèyap èolok gubernur Blândhâ è Kutarajâ, bân aberri’ kabhâr sè makobâssa, saèngghâ dhibi’na ollè kaparcajâân sè rajâ ḍâri gubernur Blândhâ.[9]
Kaparcajâân jarowa èmanpaataghi kalabân bhâghus ghân kapentèngan parjhuangan rakyat Acèh saderderre.[13] Mènangka conto, ḍâlem paperrangan Teuku Umar coma ngalakoni perrang dhâ-kèndhâ bân coma amerrangi Uleebalang sè amerrasi rakyat (contona Teuku Mat Amin). Pasoghânna èsebbâraghi benni ghâbây nabeng moso, tapè ghâbây angobungi para pamèmpèn pajuâng Acèh bân maḍâpa’ pessen rosèya.
È sèttong arè è Lampèsang, Teuku Umar mabâḍâ pesamoan rosèya sè èhadiri para pamèmpèn pajuâng Acèh, akandhâ trèka Teuku Umar ghâbây abâli apèhak ka Àcèh kalabân ngibâ berka’ sakabbhina senjhâta bân kabhutowan perrang ghâdhu Blândhâ sè è kuwasae.[9] Cut Nyak Dhièn saḍar jhâ’ satèya lakèna dhâ-kèndhâ èaḍâ’na Blândhâ ghâbây ngaollè kaontongan ghân parjhuângan Acèh. Mala gâji sè èberri’ Blândhâ kalabân sanglor èkèrèm ka para pamèmpèn pajhuâng ghâbây abiyâe parjhuângan.[9]
È tangghâl 30 maret 1896, Teuku Umar kalowar ḍâri dines militèr Blândhâ kalabân ngibâ pasoghânna sarta 800 senjhâta, 25,000 butèr pèstol, 500 kg amunisi, bân pèssè 18.000 dollar.[1][9]
Berta buruna Teuku Umar akerjhâaghi pamarènta colonial Blândhâ.[14][10] Gubernur Deykerhooff èpeccat bân èghântèaghi sareng jèndral Vètter. Tentara anyar ghâtè èḍâtengngi ḍâri Polo Jhâbâ. Vètter ngosolaghi oltèmatom ḍâ’ Umar, ghâbây asèrènaghi polè sakabbhina senjhâta ḍâ’ Blândhâ. Umar ta’ ende’ amennoe tontothân jârowa.[9][15] Mèlana è tangghâl 26 april 1896 Teuku Johan pahlawan èpeccat mènangka Uleebalang Leupung bân panglèma perrang rajâ Gubernemen Hindia Blândhâ.[10]
Teuku Umar pangghil uleebalang-uleebalang sè laèn ghâbây amerrangi Blândhâ. Seloro kemandu perrang Acèh molaè taon 1896 bâḍâ èbâbâ pèmpènan Teuku Umar. Dhibi’na èbhânto binina Cut Nyak Dhièn bân panglèma Pang Laot, bân ollè dukungan ḍâri Teuku Panglèma Polem Muhammad Daud. Ḍâ’-aḍâ’ân ḍâlem sajhârâ per[7]rang Acèh, tentara Acèh ètegghu’ sareng sèttong kemandu.[16]
È bulân Pèbruari 1898, Teuku Umar ḍâpa’ è wilayah VII Mukim Pidie kalabân sakabbhina kakowatthân pasoghânna pas agabung kalabân panglèma Polem. È tangghâl 1 April 1898, Teuku Panglèma Polem kalabân Teuku Umar bân para Uleebalang sarta para olama’ kotara laènna asompa saccanya ḍâ’ rajhâ Acèh Soltan Muhammad Daud Syah.[9][17]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Kusuma, Putri Tiah Hadi, DetikEdu, "Mengenal Teuku Umar, Pahlawan Nasional dari Aceh", aksès 2023-01-21.
- ↑ Riwajat hidup (singkat) beberapa orang pahlawan Atjeh, zaman pra-kemerdekaan
- ↑ 3,0 3,1 "Archive copy" (PDF). Diarsipkan dari versi asli (PDF) tanggal 2016-03-04. Diakses tanggal 2023-01-16.
- ↑ Fauzan, M. Fikri, repository UIN Syarif Hidayatullah, "Skripsi Perlawanan Teuku Umar terhadap Penjajahan Belanda di Aceh (1873 – 1899)", aksès 2023-01-18.
- ↑ tempo.co, "Hari Ini 123 Tahun Lalu, Gugurnya Teuku Umar Pembela Tanah Rencong", aksès 2023-01-18.
- ↑ merdeka.com, "Cerita Teuku Umar melamar Cut Nyak Dhien", aksès 2023-01-18.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Wayback Machine, "Teuku Umar", aksès 2011-11-30.
- ↑ Merdeka.com, "Tongkat & Gelas Pahlawan Aceh Teuku Umar Ternyata Ada di Belanda, ini Penampakannya", aksès 2023-01-16.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 Anita Retno W, "Cut Nyak Dhien Ibu Perbu dari Tanah Rencong", Sociality, Yogyakarta, 2018, 101.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Indepphedia.com, "Perlawanan Teuku Umar Terhadap Penjajahan Belanda di Tanah Rencong" è aksès 2023-01-22.
- ↑ 11,0 11,1 Dari Aceh, "Perang Aceh dan Cara Teuku Umar Memperlakukan Perempuan Amerika", è aksès 2023-01-21.
- ↑ Anyflip, "Modul Ajar Sejarah Indonesia", 26, è aksès 2023-01-21.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Dhiyaulhaq, "RPUL PLUS", Wahyu Qolbu (PT. Wahyu Media), Jakarta, 2015, 515.
- ↑ Murdani, Atjehwatch, "Menjenguk Cut Nyak di Sumedang", aksès 2023-01-22.
- ↑ Gemabaiturrahman, "Teuku Umar Johan Pahlawan Udep Sare Mate Syahid" Diarsipkan 2023-01-22 di Wayback Machine., aksès 2023-01-22.
- ↑ Dokumen, "Teuku Umar" Diarsipkan 2023-01-22 di Wayback Machine., aksès 2023-01-22.
- ↑ Kompas.com, "Panglima Polem IX: Asal-usul dan Peran Melawan Belanda", aksès 2023-01-22.