Perrang Bâḍâr

Ghâmbhârân Perrang Bâḍâr è Siyer-i Nebi, ḍâri abad 16 bâkto Kasoltanan Utsmaniyâh sè satèya bâḍâ è Mosèom Topkapi, Turki

Perrang Bâḍâr (bhâsa Arab: غزوة بدر, gazwah badr) iyâ arèya perrang raâ sè palèng awwâl antarana ommat Islam alabân mosona aghâma Islam. Perrang rèya bâḍâ è tangghâl 17 bulân pasa taon 2 H (13 Maret 625 Masèhi). Prajhurit kaom moslèm sakonè’ coma 313 orèng sè aperrang alab6an prajhurit Quraisy ḍâri Mekka sè bânnya’en 1.000 orèng. Samarèna aperrang duwâ’ ejjhâm, prajhurit moslèm marosak bhârisânna prajhurit Quraisy sè pas laju nyorot ḍâlâm kabâḍâ’ân ghâridu.

Sabelluna perrang rèya, kaom moslèm bân rèng-orèng Mekka la marè pan-brâmpan kale atokaran sanjhâta è ahèr taon 623 M sampè’ awwâl taon 624 M tapè ḍâlem bitongan kènnè’ tape sajân arè sajân segghut aperrang. Maskè sapanèka, Perrang Bâḍâr iyâ arèya perrang raja sè awwâl antarana kaom moslèm bân kaom Quraisy. Nabbhi Muhammad bâkto panèka lagghi’ ngatowaè prajhurit kennè’ ḍâlem osaha nyegghâ kaom Quraisy sè ghi’ bhuru mole ḍâri Naghârâ Syam, bâkto panèka èpatakerjhât bân prajhurit sè lebbi bânnya’. Prajhuriddhâ Nabbhi Muhammad sè sanget jhek-jhek kaangghuy maju ḍâ’ kennengan moso sè kowat bân bisa marosak bhârisân partahânan Mekka bân matè’è pan-brâmpan kapalana kaom Quraisy sè sanget parlo akanta Abu Jahal otabâ Amr bin Hisyam.

Ḍâ’ kaom moslèm sè awwâl, perrang rèya cè’ arghâna polana dhâddhi bhuktè jhâ’ kaom moslèm bisa Makala mosona aghâma islam è Mekka. Mekka è bâkto panèka dhâddhi tong-sèttonga kotta sè palèng soghi bân palèng kowat è Arab bâkto jhâman Jahiliyâh. Kamennanganna kaom moslèm bisa abhuktè’aghi kèya ḍâ’ orèng Arab laènna jhâ’ sèttong akowatan anyar la jhâghâ è Arab, bân majhek-jhek kennengenna Nabbhi Muhammad mènangka kapalana pan-brâmpan kalompok orèng è kotta Madinah sè sabelluna segghut atokaran. Pan-brâmpan suku Arab molaè maso’ aghâma Islam bân mabâḍâ kanca kalabân kaom moslèm è kotta Madinah saèngghâ aghâma Islam la molaè ḍâpa’ ḍâ’ kotta-kotta sè laèn è lowar kotta Mekka.

Kakalana kaom Quraisy ḍâlem Perrang Bâḍâr adhâddhiaghi kaom Quraisy asompa kaangghuy males rassa pegghel marghâna kala ka’dissa ḍâ’ kaom moslèm saèngghâ sataon ka aḍâ’ pas bâḍâ Perrang Uhud.

Sosonan prajhurit

Nabbhi Muhammad mabâḍâ parsiyabbhân ghâbây kalowar bân 313 sampè’ 317 orèng sè 82 sampè’ 86 orèng tamaso’ kaom Muhâjirin, 61ḍâri Aus bân 170 orèng ḍâri Khazrâj. Rèng-orèng ghânèka ta’ mabâḍâ temmon khosos bân ta’ ngèbâ rang-bhârâng sè bânnya’. Jhârânna bhâi coma bâḍâ duwâ’, sèttong anḍi’en Az-Zubair bin Al-Awwam bân settongnga anḍi’en Al-Miqdad bin Al-Aswad Al-Kindi. Ontana bâḍâ 70 bigghi’, sèttong onta ètompa’ duwâ’ sampè’ tello’ orèng. Nabbhi Muhammad nètènè sèttong onta asareng Ali bin Abu Thalib bân Martsad bin Abu Martsad Al-Ghanawi.

Nabbhi Muhammad ngangka’ Ibnu Ummi Makhtum dhâddhi bâkkèlla è kotta Madinah. Tapè, bâkto ḍâpa’ è Ar-Rauha’, Nabbhi Muhammad makon Abu Lubabah bin Abdul Mundzir sopaj6a abâli ḍâ’ Madinah bân aghâtè’è kennenganna Ibnu Ummi Maktum dhâddhi bâkkèl. Mandirâ parènta palèng tèngghi sè abârna potè èpasra’aghi ḍâ’ Mush'ab bin Umair Al-Qurasyi Al-Abdari. Rombonganna kaom moslèm èbâgi dhâddhi duwâ’ bâtalion.

1. Bâtalion kaom Muhâjirin. Mandirâ èbâghi ḍâ’ Ali bin Abu Tholib.
2. Bâtalion kaom Anshâr. Mandirâ èbâghi ḍâ’ Sa’ad bin Mu’adz.

Parènta bângbâng bun kangan èbâghi ḍâ’ Az-Zubair bin Al-Awwam bân bângbâng kacèr èbâghi ḍâ’ Al-Miqdad bin Amr polana coma sè kaduwâ ghânèka sè nompa’ jhârân ḍâlem rombongan prajhurit jârèya. Samantara teètès partahananghâris budi èbâghi ḍâ’ Qais bin Sha'sha'ah. Parènta palèng tèngghi bâḍâ è astana Nabbhi Muhammad.

Asal molana

Muhammad

È aḍâ’en perrang, Jâzirah Arab èkennengè suku-suku sè abhânta ḍâlem bhâsa Arab. Pan-brâmpan èantarana iyâ arèya suku Bâduwi; bhângsa nomad tokang ngowan sè kabitong ḍâri pan-brâmpan macem suku; pan-brâmpan suku tokan tanè sè odi’ è Oasis bun ḍâjâ otaba èkennengan sè lebbi landhu è bâgiyân lao’ (satèya Yâman bân Oman). Bânnya’ bhângsa Arab sè noro’ kaparcajâ’ân politèisme. Pan-brâmpan suku noro’ aghâma Yâhudi, Krèsten, (tamaso’ Nèstorian), bân Zoroastrianisme kèya.

Nabbhi Muhammad èbhâbhâraghi è kotta Mekka taon 570 ḍâri katoronan Bani Hasyim ḍâri suku Quraisy. Bâkto omor 40 taon, Muhammad narèma wâhyu bâkto neng-enneng kadhibi’ è Ghuwâ Hirâ’è lowar kotta Mekka. Nabbhi Muhammad molaè nyebbâraghi aghâma Islam ḍâ’ bhâlâna bân samarèna ghânèka bhuru adâkwâ ḍâ’ sakabbhina orèng. Dâ’wâna bâḍâ sè ètarèma kalabân bhâghus tapè lebbi bânnya’ sè ta’ narèma. È bâkto panèka, Nabbhi Muhammad èjâgâ bi’ anomma sè anyama Abu Thâlib. Bâkto anomma pon sèdhâ è taon 619 M., katowana Mekka èterrosaghi ḍâ’ sala sèttong mosona Nabbhi Muhammad iyâ arèya Amr bin Hisyam, sè maèlang pajâgâ’ân ḍâ’ Nabbhi Muhammad b6an ngènga’è panganèyajâ’ân ḍâ’ kaom moslèm.

È taon 622 M., kalabân sajân ongghâna kanèyajâ’ân sè paddhâng sè èlakonè kaom Quraisy ḍâ’ kaom moslèm è Mekka, Nabbhi Muhammad bân bânnya’ kaom moslèm sè hijrah ḍâ’ kotta Madinah. Parkara panèka nandhâi èmolaenna kobâsana Nabbhi Muhammad mènangka katowana sèttong rombongan aghâma Islam.

Ghazawāt

Samarèna hijrah ghânèka, kateggângan antarana rombongan orèng è Mekka bân Madinah sajân tègghi bân sajân atokaran è taon 623 M bâkto kaom moslèm sè salanjhânga la diem bâkto èkanèyajâ kaom kafèr Quraisy molaè alabân (èsebbhut ghâzawât ḍâlem bhâsa Arab) è rombongan ḍhâghâng kaom Quraisy Mekka. Kotta Madinah bâḍâ è antarana jhâlân otama ghâbây aḍhâghâng Mekka. Maskè kabânnya’an kaom moslèm asalla ḍâri kaom Quraisy kèya polana sabelluna kafèr Quraisy la marè alako kanèyajâ bhâdhân bân ngala’ arta bân romana kaom moslèm sè adhingghâl kotta Mekka (polana hijrah) bân la makalowar rèng-orèng ghânèka ḍâri suku bân kaomma dhibi’, sèttong paèna’an ḍâlem kabhudhâjâ’ân Arab sè sanget matèngghi kamoljâ’ân bân ommat Islam salanjhânga ghânèka diem ta’ males polana tako’ bhândhuna ghustè Allah sampè’ ènalèkana Allah matoron dhâbu sopajâ ommat Islam sè èkanèyajâ jhâghâ alabân kablâka’an sè èkalako kaom kafèr. Kaom Quraisy Mekka la cè’ paddhânga anḍi’ pèkkèran laèn ḍâ’ parkara ghânèka polana ajhelling kaom moslèm mènangka bhâncolèng bân tanaca’an ḍâ’ kennengan bân kasoghâ’ân kaom Quraisy.

È ahèr taon 623 bân awwâl taon 624, lako ghazawât sajân segghut bân bâḍâ è man-dimman. È bulân Sèptember taon 623 M, Nabbhi Muhammad ngatowaè kadhibi’ 200 orèng kaom moslèm sè nyerrang tapè ta’ dhâddhi ḍâ’ rombongan raja orèng Mekka. Ta’ abit samarèna ghânèka, kaom Quraisy Mekka males serrangan ke kotta Madinah, maskè tojjhuwân aslina coma kaangghuy ngèco’ kèbân obuwânna kaom moslèm. È bulân Januwâri taon 624 M, kaom moslèm nyerrang rombongan dhâghâng Mekka è seddhi’en Nakhlah, coma 40 kilometer è lowar kotta Mekka, matè’è orèng sè ajâgâ bân ahèrra madhâddhiaghi rassa pegghel sè raja è antarana kaom Quraisy Mekka. Sajenan pole ḍâri pèkkèran kaom Quraisy Mekka, serrangan jârèya bâḍâ è bulân Râjjhâb; bulân sè èangghâp soccè bân rèng-orèng Mekka. È ḍâlem bhudhâjâ orèng Arab, ḍâlem bulân jârèya ta’ èbâghi aperrang bân ambu perrang kodhu èlakonè. Ḍâri asal molana alasân jârèya ahèrra Perrang Bâḍâr èmolaè.

Patemporan

È mosèm semmi taon 624 M, Nabbhi Muhammad ollè kabhâr ḍâri ta-mata jhâ' sala sèttong rombongan dhâghâng sè palèng bânnya' ngèbâ arta è taon jârèya, èkatowaèn Abu Sufyan bân èjâgâ bi' 30 sampè' 40 tokang jâgâ ghi' bâḍâ è jhâlân nojjhu ḍâ' kotta Mekka. Ngènga'è rajâna rombongan jârèya otabâ polana pan-brâmpan kaennessân ḍârlem ngaddhâng rombongan sabelluna, Nabbhi Muhammad mapolong pan-brâmpan prajhurit sabânnya'en 300 orèng lebbi sè sampè' bâkto jârèya dhâddhi bitongan prjhurit kaom moslèm palèng bânnya' sè èkèrèm ḍâ' kennengan perrang.

Bitongan ghenna' ḍâri rombongan prajhurit èpon Nabbhi Muhammad sè èpapolong iyâ arèya 313 orèng lakè', tapè coma 305 orèng sè ahèrra noro' aperrang. Anapon 8 orèng laènna èdhina'aghi polana cem-macemma alasân sè bhidhâ.

Ḍâri kaom Muhâjirin bâḍâ tello’ orèng sè ta’ noro’ aperrang, sè ḍâri kaom Anshâr bâḍâ lèma’ orèng. Ḍâri kaom Muhâjirin bâḍâ Utsman bin Affan, Thalhah bin Ubaidillah bân Sa'id bin Zaid. Utsman bin Affan ta’ bisa mangkat ḍâ perrang polana ngancaè binèna iyâ arèya Ruqayyah binti Muhammad sè ḍâlem kabâḍâ’ân sakè’ sampè’ ahèrra adhingghâl dhunnya. LamonThalhah bin Ubaidillah bân Zaid èpakon Nabbhi Muhammad sopajâ nyarè bârtana rombongan dhâghâng suku Quraisy.

Ḍâri kaom Anshâr bâḍâ 5 orèng sè ta’ noro’ perrang iyâ arèya Abu Lubabah bin Abdul Mundzir, Ashim bin Adi Al-Ajlani, Al-Harits bin Hathib Al-Amri, Al-Harits bin Ash-Shamah, bân Khawwat bin Jubair. Abu Lubabah bin Abdul-Mundzir èpèlè sareng Nabbhi Muhammad kaangghuy abâkkèllè Nabbhi Muhammad mènangka katowa è kotta Madinah. Ashim bin Adi Al-Ajlani èpèlè Nabbhi Muhammad kaangghuy abâkkèllè Nabbhi Muhammad mènangka katowwa è Aliyah. Al-Harits bin Hathib Al-Amri èpamolè ḍâ Bâni Amr bin Auf è Rauha’. Alasânna polana bâḍâ kabhâr jhubâ’ sè ngèbâ Bâni Amr bin Auf. Anapon Al-Harits bin Ash-Shamah bân Khawwat bin Jubair ta’ bisa noro’ aperrang polana tèbâs potong tolangnga.

Blessat nojjhu Bâḍâr

Nabbhi Muhammad ngatowaè dhibi’ rombongan prajhurit kaom moslèm bân ngèbâ bânnya’ panglima otamana tamaso’ anomma sè nyamana Hamzah bân bânnya’ calon Khalifah è bâkto sè bhâkal ḍâteng akanta Abu Bâkar Abu Bakar ash-Shiddiq, Umar bin Khattab, bân Ali bin Abi Thalib. Kaom moslèm ngèbâ 70 onta bân 3 jhârân kèya, sè artèna jhâ’ prajhurit kaom moslèm kodhu ajhâlân otabâ tello’ sampè’ empa’ orèng nompa’ sèttong onta. Tapè, bânnya’ sombher sè ḍâteng ḍâri kaom moslèm è jhâman ghânèka tamaso’ ḍâlem al-Qur’an dhibi’ jhâ’ ta’ noddhuaghi bhâkal bâḍâ perrang sè sanget raja ongghu, bân calon khalifah sè nomer tello’ iyâ arèya Utsman bin Affan ta’ noro’ perrang polana binèna sakè’.

Bâkto rombongan dhâghâng kaom Quraisy Mekka para’ ḍâpa’a ḍâ’ kotta Madinah, Abu Sufyan molaè ngèding tarèkana Nabbhi Muhammad kaangghuy nyerrang jârèya. Abu Sufyan laju ngèrèm orèng sè anyama Damdan ḍâ’ ka Mekka kaangguy ngènga’è kaomma bân sopajâ bisa ollè bântoan ḍâri kaomma. Saèngghâ kaom Quraisy Mekka li-dhuli nyiapaghi rombongan prajhurit sè bânnya’en 900 sampè’ 1000 orèng kaangghuy ajâgâ rombongan dhâghâng jârèya. Bânnya’ orèng soghina kaom Quraisy Mekka sè noro’ akanta Amr Amr bin Hisyam, Walid bin Utbah, Syaibah bin Rabi'ah, bân Umayyah bin Khalaf. Alasânna noro’ dhâ-bhidhâ. Bâḍâ pan-brâmpan orèng sè noro’ polana anḍi’ bâgiyân ḍâri rang-bhârâng dhâghângan sè èkèbâ rombongan dhâghâng jârèya, sè laèn bâḍâ sè noro’ polana terro malessâ serrè’ ḍâ’ matèna Ibnu al-Hadrami iyâ arèya orèng sè ajâgâ sè matè è Nakhlah bân sabâgiyân sè noro’ polana ngarep sopajâ ollè kamennangan sè ghâmpang èngatasè kaom moslèm. Amr bin Hisyam èsebbhutaghi jhâ’ asemmonan kèya ḍâ’ sèttong orèng soghina kaom Quraisy sè nyamana Umayyah bin Khalaf sopajâ noro’ ḍâlem panyerrangan rèya.

È bâkto rombongan prajhurit Nabbhi Muhammad la semma’ ḍâ’ kennengan perrang sè la èkasajjhâ iyâ arèya somor è Bâḍâr, sèttong kennengan sè biyasana dhâddhi kennengan ambu ḍâ’ sakabbhina rombongan sè bâḍâ ḍâlem jhâlân adhâghâng ḍâri Suriah. Tapè, pan-brâmpan prajhurit sè èparènta kaangghuy nyarè bârta bi’ kaom moslèm bisa ètemmo kabâḍâ’ânna bi’ orèng ḍâri rombongan dhâghâng kaom Quraisy bân Abu Sufyan pas dhuli abhiluk arana rombongan jârèya nojjhu ḍâ’ Yanbu’.

Tarèkana prajhurit kaom moslèm

''Bân (nga’-ènga’) bâkto Allah ajhânjhi ḍâ’ bâ’en jhâ’ sala sèttong ḍâri duwâ’ rombongan (sè bâ’en labân) iyâ arèya kaangghuy bâ’en, tape bâ’en terro sè ta’ anḍi’ sanjhâta jârèya kaangghuy abâ’en bân dhineng Allah kasokan kaangghuy mabhânder sè bhânder kalabân ayât-ayât èpon Allah bân mamatè pan-brâmpan orèng kafèr.''

È bâkto ghânèka la ḍâ pa’ kabhâr ḍâ’ rombongan prajhurit kaom moslèm jhâ’ rombongan prajhurit kaom Quraisy Mekka la mangkat. Nabbhi Muhammad mabâḍâ parkompolan bâgiân sè ngatowaè perrang polana ghi’ bâḍâna bâkto kaangghuy nyorot è antarana prajhurit ḍâri kaom moslèm bânnya’ sè ghi’ bhuru maso’ aghâma Islam (èsebbhut kaom Anshar otabâ “kaom sè nolongè”, kaangghuy abhiḍâi kalabân kaom moslèm Quraisy), sè sabelluna coma ajhânjhi kaangghuy abhillâ kotta Madinah. Ḍâri atoran-atoran sè bâḍâ è ḍâlem Piagam Madinah, orèng-orèng ka’dissa anḍi’ hak kaangghuy ta’ noro’ perrang bân bisa adhina’aghi rombongan prajhurit. Maskè akanta jârèya, ḍâri budhâjhâ Islam, èkataoè jhâ’ orèng ka’dissa ajhânjhi jhâ’ noro’a perrang. Sa’ad bin Ubadah, sala sèttong kaom Anshar sampè’ bâḍâ sè ngoca’, “Jhâ’ sakèngnga bâ’en (Muhammad) ngèbâ kaulâ sadhâjâ ḍâ’ ka tasè’ rowa, pas bâ’en ghu-ongghu alangnguy è tasè’ jârèya, yâktèna kaulâ sadhâjâ bhâkal noro’è bâ’en”. Tapè, kaom moslèm ghi’ ngarep bisa ècegghâ ḍâri sèttong perrang sè tabukka’, bân laju nerrosaghi ghulina sè nojjhu ḍâ’ ka Bâḍâr.

È tangghâl 11 Maret, kaduwâna rombongan prajhurit sè la bâḍâ ra-kèra sèttong arè ajhâlanan ḍâri Bâḍâr. Pan-brâmpan kaom moslèm sè noro’ aperrang (ḍâri pan-brâmpan sombher tamaso’ Ali bin Abi Thâlib) sè la nompa’ jhârân è aḍâ’en bhârisân otama, bisa mèghâ’ duwâ’ orèng sè ngèbâ parsadiyâ’ân aèng ḍâri rombongan prajhurit Mekka è somor Bâḍâr. Rombongan kaom moslèm cè’ takerjhâddhâ bâkto ngèding rèng-orèng sè è tahan ngoca’ jhâ’ rèng-orèng ghânèka asalla bânnè ḍâri rombongan dhâghâng, tape ḍâri rombongan prajhurit otama kaom Quraisy. Polana aromasa jhâ’ rèng-orèng rowa ghânḍhâk, orèng sè nyarè tao laju nokol kaduwâna orèng sè ètahan jârèya sampè’ ngoca’ jhâ’ kaduwâna asalla ḍâri rombongan dhâghâng. Tapè ḍâri catetdhân budhâjhâ, Nabbhi Muhammad laju ma ambu kalakowan ka’dissa. Pan-brâmpan catetdhân budhâjhâ nyebbut kèya jhâ’ bâkto ngèding ma-nyama rèng-orèng soghina kaom Quraisy sè noro’ rombongan prajhurit rowa, pas ngoca’, “Rowa Mekka. Ka’dissa la ngontalaghi ḍâ’ bâ’en kabbhi tok-kettogghâ atèna”. Arè saterrossâNabbhi Muhammad marènta nerrossaghi ghulina rombongan prajhurit ḍâ’ ka Wâdi Bâḍâr bân ḍâpa’ è dissa sabelluna rombongan prajhurit sè ḍâri kotta Mekka.

Somor Bâḍâr bâḍâ è tana sè kennè’ è bâgiyân tèmor sèttong lembâ sè anyama “Yalyal”. Bâgiyân bârâ’ lembâ èpaghâri bi’ sèttong ghunong sè anyama “Aqanqal”. Bâkto rombongan prajhurit kaom moslèm ḍâpa’ ḍâri ara tèmor, Nabbhi Muhammad awwâllâ mèlè nyabâ’ prajhurit kaom moslèm è somor ḍâ’-aḍâ’ sè ètemmonè. Tapè, Nabbhi Muhammad bisa èpayâkèn bi’ sala sèttog prajhurit kaangghuy ngallè rombongan prajhurit ḍâ’ bun bârâ’ bân ngobâsanè somor sè palèng semma’ bi’ kennenganna rombongan rajhurit kaom Quraisy. Nabbhi Muhammad laju marènta sopajâ somor-somor sè laèn ètotop saèngghâ rombongan prajhurit ḍâri Mekka tapaksa kodhu aperrang alabân rombongan prajhurit kaom moslèm sopajâ bisa ngaollè tong-sèttonga sombher aèng sè akarè.

Tarèkana prajhurit kaom Quraisy Mekka

“Sakabbhina suku Arab bhâkal ngèding ḍâ’remma sèngko’ kabbhi bhâkal ajhu ka aḍâ’ bi’ sakabbhina kasoghiânna sèngko’ kabbhi, bân orèng rowa kabbhi bhâkal ngaghungè sèngko’ kabbhi salanjhânga.” – Amr bin Hisyam

È laèn ara, maskè ta’ bânnya’ sè èkataoè ḍâri parjhâlânan rombongan prajhurit kaomQuraisy ḍâri bâkto rèng-orèng jârèya adhingghâl Mekka sampè’ ḍâtengnga è bâtes Bâḍâr, pan-brâmpan catetdhân sè parlo èkataoè iyâ arèya: budhâjhâ è bânnya’ suku Arab sopajâ ngèbâ binè bân na’-ana’en kaangghuy aberri’ kakowadhân bân bisa arabât ḍâ’ rèng-orèng Mekka salanjhânga perrang, tapè ta’ èkalako bi’ rombnganna prajhurit Mekka è perrang rèya. Salaènna ghânèka, kaom Quraisy coma sakonnè’ otabâ taḍâ’ sakalè sè akabhâr ḍâ’ ka suku widuwi kèya mènangka kancana orèng Quraisy sè mencar è sakabbhina kennengan è Hijaz. Kaduwâna kanyata’an jârèya mapaddhâng jhâ’ kaom Quraisy kakorangan bâkto kaangghuy nyèyapaghi serrangan ḍâ’ kaom moslèm polana ru-kabhuru kaangghuy ajâgâ rombongan dhâghângnga rèng-orèng Quraisy Mekka.

Bâkto rombongan prajhurit kaom Quraisy sampè’ è Juhfah, sakonnè’ è bun lao’en Bâḍâr, kaom Quraisy narèma kabhâr ḍâri Abu Sufyan jhâ’ rombongan dhâghâng la aman bâ ḍâ è budina rombonganna kaom Quraisy jârèya saèngghâ rombongan dhâghâng rowa bisa abâli ka Mekka. È bâkto ghânèka, ḍâri panelitianna Karen Armstrong, meḍḍhâl labânan ḍâlem kakobâsa’an è antarana rombongan prajhurit Mekka. Amr bin Hisyam terro nerrosaghina jhâlan kaaghuy aperrang, tapè pan-brâmpan suku akanta Bani Zuhrah bân Bani ‘Adi terro dhuli abâliâ ḍâ’ ka kotta Mekka. Armstrong ra-ngèara suku-suku jârèya kobâtèr ḍâ’ kakobâsa’ânna sè bâkal èkaollè bi’ Amr bin Hisyam ḍâri maancor kaom moslèm. Sakompolanna bâkkèl Bâni Hasyim sè ta’ anḍâ’ aperrrang kèya alabân trètan sèttong sukuna, noro’ ondhur ngancaè duwâ’ suku rowa sè ta’ anḍâ’ nerrosaghi aperrang. È lowar pan-brâmpan kanyorodhân rowa, Amr bin Hisyam oagghun terro nerrosaghina pangaterrona kaangghuy aperrang bân anggâ’ pas ngoca’, “Sèngko’ kabbhi ta’ bhâkal abâli sampè’ sèngko’ kabbhi bâḍâ è Bâḍâr”. È bâkto rèya Abu Sufyan bân pan-brâmpan orèng ḍâri rombongan dhâghâng noro’ apolong ban rombongan prajhurit otama kaangghuy aperrang bi’ rombongan prajhurit kaom moslèm.

Arè paperrangan

È bâkto pajjhâr tangghâl 13 Maret, rombongan prajhurit kaom Quraisy abhungkar kèmana bân laju aghuli nojjhu ḍâ’ lembâ bâḍâr. La toron ojhân è arè sabelluna, saèngghâ rombongan prajhurit jârèya kodu osaha sara bâkto ngèbâ rân-jhârânna bân onta-ontana rombongan kaangghuy ngongghâi ghunong ‘Aqanqal (Pan-brâmpan sobher nyebbhutaghi jhâ’ mataarè la tègghi bâkto rombongan rowa la bisa ḍâpa’ ḍâ’ ka konco’en ghunong). Samarèna noronè ghunong ‘Aqanqal, rombongan prajhurit kaom Quraisy Mekka majhâghâ kèma anyar è ḍâlem lembâ. Bâkto ambu neng-enneng, rombongan ghânèka ngèrèm sèttong orèng kaangghuy nyarè bârta iyâ arèya Umair bin Wahab mèlè ngataoè kennengan bhârisân prajhurit kaom moslèm. Umair ngabâlâ jhâ’ rombongan prajhurit Nabbhi Muhammad coma sakonnè’ bân taḍâ’ rombongan prajhurit tamba’an kaangghuy nolongè kaom moslèm sè bhâkal apolong ḍâlem perrang jârèya. Tapè Umair ra-ngèra’aghi kèya bhâkal bâḍâ bânnya’ orèng sè bhâkal matè ḍâri prajhurit kaom Quraisy mon panyerrangan rèya dhâddhi (sala sèttong hadist nyebbhutaghi jhâ’ Umair ngatèla’, “onta-onta Madinah eppol bi’ bâu kamatèan”). Parkara rowa sajân matoron adhâp kaom Quraisy polana bâḍâna kabiyasa’an perrang pan-brâmpan suku Arab sè biyasana sakonnè’ ngakan korban, bân mameddhâl debbat anyar è antarana bânnya’ katowana kaom Quraisy. Maskè akanta rèya, ḍâri catetdhân budhâjhâ Islam, Amr bin Hisyam madiem sakabbhina rassa ta’ kobâssa bi’ cara majhâghâ rassa nyama bhâghussâ kaom Quraisy bân nyoro sakabbhina orèng Quraisy sè noro’ aperrang sopajâ malonas otang ḍârâna.

Paperrangan rèya èmolaè bi’ majhuna katowa-katowana kaduwâna rombongan prajhurit kaom moslèm bân kaom Quraisy Mekka kaangghuy aperrang tanding. Tello’ orèng Anshâr maju ḍâri bhârisân kaom moslèm, tapè ètowadhi sopajâ nyorot bi’ rombongan prajhurit Mekka, sè ta’ terro mabâḍâ moso sè ta’ parlo bân ngoca’ jhâ’ rèng-orèng Mekka coma terro aperrang alabân kaom moslèm Quraisy. Polana jârèya, kaom moslèm pas ngèrèm Ali bin Abi Thalib, Ubaidillah bin al-Harist bân Hamzah. Bânnya’ katowana kaom moslèm sè mennang alabân sampè’ matè’è pan-brâmpan katowana kaom Quraisy Mekka ḍâlem perrang tello’ alabân tello’ rowa, maskè Ubaidillah ècapo’ loka sè sara sè dhâddhi sebbâb sèdhâna.

Saterrossâ kaduwâna rombongan prajhurit rowa molaè maburu pana ḍâ’ ka ara lalabânna. Duwâ’ orèng moslèm bân pan-brâmpan orèng Quraisy sè ta’ tao bitonganna matè. Sabelluna molaè aperrang, Nabbhi Muhammad ampon aparèng parènta ḍâ’ kaom moslèm sopajâ nyerrang ngagghuy sanjhâta sè jara’en jhâu bân aperrang alabân kaom Quraisy ngagghuy sanjhâta sè jara’en semma’ coma èbâkto kaom Quraisy la masemma’. Langsung samarèna jârèya Nabbhi Muhammad laju marènta maju kaangghuy nyerrang sambi ngontalaghi saperghem bâto kènne’ ḍâ’ ara rombonganna prajhurit kaom Quraisy Mekka; sèttong kalakoan sè pola dhâddhi sèttong kabiyasa’an rèng-orèng Arab, bân ngoca’, “Kabhingongan èka’anḍi’ orèng rowa kabbhi!” Rombongan prajhurit kaom moslèm ngoca’, “"Ya manshur, amit!!"  bân maksa bhârisân-bhârisan rombongan prajhurit kaom Quraisy. Rajâna kakowadhân serrangan kaom moslèm bisa èjhelling è pan-brâmpan ayât al-Qur’an sè nyebbhutaghi jhâ’ èbuwân malaikat toron ḍâri sowarghâ è bâkto perrang Bâḍâr kaangghuy maancor kaom Quraisy. Kodhu ècatet jhâ’ sombher-sombher moslèm awwâl ngartè parkara ghânèka sacara harafiah, bân bâḍâ pan-brâmpan hadist Nabbhi Muhammad sè ajellasaghi parkarana Malaikat Jibril bân bâgiyânna ḍâlem perrang ka’dissa. Apa bhâi sebbâbbhâ, rombongan prajhurit kaom Quraisy Mekka sè kala ḍâlem bitongan kakowadhânna bân ta’ anḍi’ pangaterro ḍâlem aperrang pas dhui mencar bân buru. Perrang rowa coma pan-brâmpan ejjhâm bân marè sakonè’ lèbât nga-tengnga arè.

Samarèna perrang

Korbhân bân orèng sè ètahan

Imam Bukhari aparèng oning jhâ’ ḍâri rombongan kaom Quraisy Mekka bâḍâ 70 orèng sè matè bân 70 orèng sè ètahan. Parkara jârèya nyebbhutaghi jhâ’ 15% - 16% rombongan prajhurit Quraisy la dhâddhi korbhân. Kajhâbhâ bilâ bitonganna prajhurit Mekka sè noro’ perrang Bâḍâr lebbi sakoni’ adhâddhiaghi bitonganna persentase rombongan prajhurit sè matè lebbi rajâ polè. Korbhân prajhurit kaom moslèm omomma èkabâlâ bâḍâ 14 orèng sè sèdhâ syahid paḍâ bân 4% ḍâri sakabbhina bitonganna prajhurit kaom moslèm sè noro’ perrang Bâḍâr. Ennem orèng ḍâri kaom Muhâjirin bân bâllu’ orèng ḍâri kaom Anshâr.

Nyamana korbhân sè sèdhâ ḍâri kaom Muhâjirin iyâ arèya Ubaidah bin Al-Harits, Umair bin Abi Waqqas, Dzusy Syimalain bin Abdu Amr, Aqil bin Al-Bukair, Mihja', bân Shafwan bin Baidha'. Anapon korbhân sè sèdhâ ḍâri kaom Anshâr iyâ arèya ḍâri Bâni Aus bân Bâni Khazraj. Korbhân sè sèdhâ ḍâri Bâni Aus bâḍâ duwâ’ orèng iyâ arèya Sa’ad bin Khaitsamah bân Mubasysyir. Anapon korbhân sè ḍâri Bâni Khazraj bâḍâ ennem orèng iyâ arèya Yazid bin Al-Harits, Umair bin Al-Husam, Rafi' bin Al-Mu'alla, Haritsah bin Suraqah, Auf bin Afra' bân Mu'awwadz bin Afra'.

Sombher-sombher ta’ nyarèta’aghi bitongan korbhân sè loka ḍâri prajhurit kaom moslèm otabâ ḍâri prajhurit kaom Quraisy Mekka bân ta’ nyebbhutaghi rajâna kacègghâ biitongan sakabbhina korbhân ḍâri kaduwâna kaom sè aperrang saèngghâ bâḍâ sè ngoca’aghi jhâ’ perrang jârèya coma sakejjhâ’ bân bânnya’ ḍâri prajhurit kaom Quraisy Mekka sè matè èbâktonya nèngghâlaghi ḍâri kennengan perrang.

Salanjhânga bâkto aperrang, rombongan prajhurit kaom moslèm bisa alabân prajhurit kaom Quraisy Mekka. Parbhiḍhâ’ân pamèkkèran antarana kaom moslèm jhâ’ prajhurit kaom Quraisy sè ètahan rèya èpaḍâmma’a. Kakobâtèran awwâl iyâ rèya prajhurit Mekka bhâkal nyerrang polè bân kaom moslèm ta’ anḍi’ orèng-orèng kaangghuy ajâgâ orèng sè ètahan. Sa’ad bân Umar aberri’ pamèkkèran sopajâ orèng sè ètahan rowa èpatè’è, tape Abu Bakar aosol sopajâ èsapora. Nabbhi Muhammad ahèrra narèma osolla Abu Bakar, bân sabâgiyân bânnya’ ḍâri orèng sè ètahan èpenneng oḍi’, sabâgiyân polana ghi’ bâḍâ bitongan bhâlâ (sala sèttong orèng sè ètahan rowa mantona Nabbhi Muhammad), pangaterro kaangghuy narèma tebbhusân, otabâ pangarep jhâ’ sèttong bâkto rèng-orèng sè ètahan rowa bhâkal maso’ aghâma Islam. Sakonnè’en duwâ’ orèng sè èpanḍhâng è Mekka matè bâkto bân samarèna perrang Bâḍâr iyâ arèya Amr bin Hisyam bân Umayyah. Akanta jârèya pole duwâ’ orèng Quraisy sè sabbân madumpa taèna embi’ ḍâ’ Nabbhi Muhammad bâkto Nabbhi Muhammad ghi’ adâkwâ è kotta Mekka, èpatè’è ḍâlem parjhâlânan abâli ḍâ’ kotta Madinah. Bilal, sè sabbhân dhâddhi kabulâna Umayyah, cè rajâna pangaterro kaangghuy matè’è Umayyah saèngghâ bi’ sakompolan orèng sè nolongè Bilal sampè’ alokaè orèng moslèm sè bâkto jârèya pareppa’en ajâgâ Umayyah.

Pan-bârâmpan bâkto sa’belluna nèngghâlaghi Bâḍâr, Nabbhi Muhammad aparèng parènta kaangghuy ngobhur 20 orèng Quraisy sè matè ḍâ’ ka ḍâlem somor Bâḍâr. Pan-bârâmpan hadist nyebbhutaghi carèta jârèya, sè paddhâng dhâddhi sebbâb ghighirâ kaom Quraisy Mekka. Ta’ abit samarèna jârèya, pan-bârâmpan orèng moslèm sè ghi’ bhuru èpèghâ’ sakoto è Mekka èkèbâ ḍâ’ ka kotta rowa bân èpatè’è mènangka dhâddhi bâlâssân ḍâri kakala’ânna kaom Quraisy è perrang Bâḍâr.

Ḍâri kabiyasa’ânna orèng Mekka sè abhânta otang ḍârâ, sapa bhâi sè ghi’ maso’ tarènanan ḍârâ bân orèng-orèng sè matè è perrang Bâḍâr kodhu aromasa èolok kaangghuy males ḍâ’ ka orèng-orèng ḍâri suku-suku sè la matè’è lâ-bhâlâna rowa. Kaom moslèm jughân anḍi’ pangaterro sè raja kaangghuy males polana la marè èsèksa bân èanèyajâ bi’ kaom Quraisy Mekka salanjhânga pan-bârâmpan taon. Tapè salaènna matè’è, orèng sè ètahan sè ghi’ oḍi’ laju èsabâ’ è pan-bârâmpan bhâla sè moslèm è kotta Madinah bân ollè parlakowan sè bhâghus iyâ arèya dhâddhi bhâlâ otabâ sombher kaangghuy ngaollè pessè tebbhusân.