Muhammad

Muhammad
Selawat ^(id)

Asmana ḍâlem bhâsa asli	(ar) مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ
Carèta oḍi'
Èlahèraghi	20 April 571 Mekka
Sèdhâ	8 Junè 632 (61 taon) Maḍina
Tempat pemakaman (id)	Makam Muhammad (id)
Data pribadi (id)
Kelompok etnik (id)	Orang Arab (id)
Aghâma	Hanif (id) bi' Islam
Kegiatan (id)
Pekerjaan (id)	Gembala (id) , pengamanat barang (id) , pedagang (id) , nabi (id) , pengkhotbah (id) , politikus (id) bi' pemimpin militer (id)
Murid (id)	Anas bin Malik (id) , Abdullah bin Abbas (id) , `Uqbah bin Amir (id) bi' Zaid bin Tsabit (id)
Konflik (id)	Daftar ekspedisi Muhammad (id) , Perrang Bâḍâr, Perrang Uhud, Pertempuran Khandaq (id) , Pertempuran Khaibar (id) , Pertempuran Hunain (id) bi' Ekspedisi Tabuk (id)
Keluarga (id)
Keluarga (id)	Bani Hasyim (id)
Pasangan nikah (id)	Khadijah binti Khuwailid (595–619) Saudah binti Zam'ah (619–632) Aisyah (619–632) Hafshah binti Umar (624–632) Zainab binti Khuzaimah (625–627) Zainab binti Jahsy (627–632) Juwairiyah binti al-Harits (628–632) Ramlah binti Abu Sufyan (id) (628–632) Raihanah binti Zaid (id) (629–631) Shafiyah binti Huyay (id) (629–632) Ummu Salamah (629–632) Maria al-Qabtiyya (id) (630–632) Maimunah binti al-Harits (id) (630–632)
Anak (id)	Abd-Allah bin Muhammad (id) Qasim bin Muhammad (id) Ibrahim bin Muhammad (id) Zainab binti Muhammad Ruqayyah binti Muhammad (id) Ummu Kultsum binti Muhammad (id) Fatimah az-Zahra
Orang tua (id)	Abdullah bin Syaibah (id) , Aminah binti Wahb
Kerabat (id)	Ali bin Abi Thalib (id) (son-in-law (en) , male pure masculine first cousin (en) ) Halimah As-Sa'diyah (id) (milk kinship (en) ) Hamzah bin Abdul-Muththalib (id) (paternal uncle (en) , milk kinship (en) ) Abu Thalib (id) (paternal uncle (en) ) Syaibah bin Hâsyim (id) (kakek dari pihak ayah (id) ) Hasan bin Ali (id) (daughter's son (en) ) Husain bin Ali (id) (daughter's son (en) ) Zainab binti Ali (id) (daughter's daughter (en) ) Abbas bin Abdul-Muththalib (id) (paternal uncle (en) ) Abu Lahab (id) (paternal uncle (en) ) Saffiyah binti Abdul-Muththalib (id) (bibi dari pihak ayah (id) ) Harits bin Abdul Muthalib (id) (paternal uncle (en) ) Az-Zubayr ibn ‘Abd al-Muttalib (en) (paternal uncle (en) ) Ummi Kultsum binti Ali (id) (daughter's daughter (en) )

Muhammad (bhâsa Arab: محمّد) iyâ arèya nabbhi bân rasol sè palèng ahèr ḍâ' ka ummat Islam. Nabbhi Muhammad ngabidhin nyèbbhâr aghâma Islam ḍâ' saḍhâjâna manossa. Nabbhi Muhammad molang tor nyèbbhâraghi tauhid kaangghuy ngaghungaghi kobâsana Allah mènangka sè èbhâkta saḍhâjâna nabbhi sabelluna Nabbhi Muhammad.

Nabbhi Muhammad èlahiraghi è taon 570 M è Kotta Mekka. Abana Nabbhi Muhammad asmana Abdullah, anapon èbhuna asmana Aminah. Abana Nabbhi Muhammad sèḍhâ ènalèkana Nabbhi Muhammad omor 6 bulân è dâlem tabu'epon èbhuna, bân èbhuna sèḍhâ nalèkana Nabbhi Muhammad omor 6 taon. È bhâkto bhâji', Nabbhi Muhammad èsosoaghi ḍâ' Halimatus Sa'diyah. Saampona yatim-piatu (ta' ngaghungè orèng seppo) Nabbhi Muhammad èrabât sareng embana sè asmana Abdul Muthalib sampè' omor 8 taon. Saampona ghâpanèka, Nabbhi Muhammad èrabât anomma sè asmana Abu Thalib sampè' para' omor 40 taon.

Nalèkana ḍhibâsa, Nabbhi Muhammad alako ḍhâghâng. Nabbhi Muhammad tarkadhâng nyeppè ḍâ' ghuwâ sampè' lem-semalem kaangghuy èbâdâ bân adua'. Èriwâyâtaghi bhâkto omor 40 taon, Nabbhi Muhammad èrabui Malaikat Jibril bân narèma wahyu sè awwâl ḍâri Allah. Saampona tello' taon ḍâri ghâpanèka, Nabbhi Muhammad ngabidhin nyebbhâr aghâma Islam è aḍâ'na rèng-orèng Mekka kaangghuy masok Islam bân parcajhâ jhâ' Allah panèka pangèran sè sèttong sè ngaanḍi' sadhâjâna manossa tor jughân kodhu nèngghâlaghi pan-brempa sè èangghâp pangèran è jhâman jahiliyâh. Nabbhi Muhammad pagghun narèma wahyu kantos sèḍhâna. Anapon dhinèng sadhâjâna ḍhâbu bân kalakona Nabbhi Muhammad ènalèkana oḍi' sè èsebbhut ḍâlem hadis, ḍhâddhi sombher hokom ḍâlem Islam salaèna Al-Qur'an.

Nabbhi Muhammad asareng ummat Islam sè awwâl ngirèng aghâmana Nabbhi Muhammad ngaollè bânnya' sèksa ḍâri pan-snapan suku è Mekka. Amarghâ ghâpanèka Nabbhi Muhammad ngèdhinè ummat Islam kaangghuy hijrah (ngallè kènnengan) ḍâ' Habasyah, sabelluna nabbhi Muhammad ngabidhi hijrah ḍâ' Madinah è taon 622 sè ḍhâddhi awwâl penangghâlân Hijriyâh ḍâlem aghâma Islam. È kotta Madinah, Nabbhi Muhammad masèttong sadhâjâna suku Madinah kalabân cara mabâḍâ Piagam Madinah.

Saampona 8 taon neng-ngenneng ḍâri serranganna orèng Mekka, Nabbhi Muhammad lajhu makompol 10.000 orèng Islam kaangghuy nyèrrang ḍâ' rèng-orèng Mekka sampè' Nabbhi Muhammad mennang bân ngaollè kotta Mekka kalabân sakoni' orèng sè sèḍhâ ḍâlem perrang. Paristiwa ghâpanèka lajhu èkennal kalabân sebbhutân Fathul Makkah. Nabbhi Muhammad maancor sadhâjâna berhala (patong sè èpaḍhâddhi pangèrana orèng jahiliyâh). È taon 632 M, pan-snapan bulân saampona Haji Wada' (Hajji sè di-budi) Nabbhi Muhammad songkan kantos sèḍhâ è bulân Juni taon 632 M. Saampona Nabbhi Muhammad sèḍhâ, Abu Bakar Ash-Shiddiq èangka' ḍhâddhi khalifah sè palèng awwâl ḍâlem sajhârâna ummat Islam.

Asmana

Muhammad (محمّد) èngghi panèka isim mafúl (oca’ sèpat sè pasif) ḍâri oca’ حمَّد “bânnya’ mojhi”, èngghi panèka panegges ḍâri oca’ sè asal ḍâri tèllo’ horop ح-م-د. Saèngghâ Muhammad ngaghungè artè sè bânnya’ èpojhi. Salaènna panèka, ḍâlem sèttong ayât Al-Qurán, Muhammad jughân èsèbbhut Ahmad (أحمد), sè ḍâlem bhâsa Arab jughân ngaghungè artè sè èpojhi. Èriwayattaghi jughân asmana Muhammad panèka Nabiyur-Rahmah (nabbhi sè ngibhâ Rahmat) bân Nabiyut-Taubah (nabbhi sè ngajhâ' atobât). Al-Muqaffa (sè ḍâteng noro jâjhâk para nabbhi). Al-Hasyir bân Nabiyul Malahim (nabbhi sè ètèbhâni brempan paperrangan).

Sabèlluna jhâman kanabbhiân, Muhammad segghut èolok sarèng rèng-orèng Mèkka kalabân sèbbhutân AlAmiin sè artèna orèng sè bisa èparcajhâ. Orèng sè pènter sajhârâ bhidhâ ḍâlem ngartè’èn asma Al-Amiin panèka aponapa sèbbhutân mènangka sèpat èpon otabâ asma sè èparèngaghi sarèng èbhuna, Aminah. Saampona jhâman kanabbhiân, orèng-orèng sè semma’ bân iman nyèbbhut Muhammad kalabân sèbbhutân Rasul Allah (رسول الله), lajhu ètambâ kalèmat Shalallaahu 'Alayhi Wasallam (صلى الله عليه و سلم, sè artèna samoghâ Allah aparèng kajhâmbhârân bân kasalametân ḍâ Nabbhi Muhammad sè èparèngkes ḍhâddhi SAW.) saampona asmana.

Muhammad jughân ngagungè jhulughân Abu al-Qasim, sè artèna “Abana Qasim”, amarghâ Muhammad ngaghungè pottra lakè’ sè asmana Qasim tape sèdhâ sabèlluna samè’ ḍâ’ omor dhibâsa.

Orotan bhâlâ

Orotan bhâlâ otabâ kalowargâna Muhammad ḍâri orèng seppona abâli ḍâ' Kilab bin Murrah bin Ka'b bin Lu'ay bin Ghalib bin Fihr (Quraish) bin Malik bin an-Nadr (Qais) bin Kinanah bin Khuzaimah bin Mudrikah (Amir) bin Ilyas bin Mudhar bin Nizar bin Ma'ad bin Adnan. Orotanèpon sampè' ḍâ' Adnan ampon èsapakatè bânnya' olama', anapon saampona Adnan bâḍâ bhiḍâ pendâpat. Adnan sacara omom èyâkènè èngghi panèka katoronan ḍâri Ismail bin Ibrahim sè tamasok katoronan Sam bin Nuh.

Maskè akadhi panèka, bâḍâ orèng sè ahli sajhârâ sè nyoson orotan sè lebbi jhâu polè. Mongghu Muhammad bin Ishaq bin Yasar al-Madani iyâ arèya Muhammad bin Abdullah bin Abdul Mutthalib bin Hasyim bin Abdul Manaf bin Qushay bin Kilab bin Murrah bin Ka’ab bin Luay bin Ghalib bin Fihr (Quraisy) bin Malik bin Nadhr bin Kinanah bin Khuzayma bin Mudrikah bin Ilyas bin Mudhar bin Nizar bin Ma'ad bin Adnan bin Udad bin al-Muqawwam bin Nahur bin Tayrah bin Ya'rub bin Yasyjub bin Nabit bin Ismail bin Ibrahim bin Tarih (Azar) bin Nahur bin Saru’ bin Ra’u bin Falikh bin Aybir bin Syalikh bin Arfakhsyad bin Sam bin Nuh bin Lamikh bin Mutusyalikh bin Akhnukh bin Yarda bin Mahlil bin Qinan bin Yanish bin Syits bin Adam.

Kaoḍi'ân

Lahèr

Para olama' bân orèng sè nyèrrat sirah (sajhârâna Nabbhi Muhammad) sapakat jhâ' arè lahèr Nabbhi Muhammad panèka è bulân Rabiul Awwâl. Muhammad lahèr Kotta Mekka, iyâ arèya kotta sè bâḍâ è bun laokna Jazirah Arab è taon 570 semma' kalabân Taon Ghâjhâ iyâ arèya taon sè nandhâi kalana panyèrrangan Mekka bi' prajhuritèpon Rato Abrahah sè nyèrrang Kotta Mekka kalabân nompa' ghâjhâ. Pandapat palèng terkennal iyâ arèya bâḍâ è tangghâl 12 Rabiul Awwâl sè dhâddhi arè lahèr Nabbhi Muhammad. È ḍâlem sèttong hadis, Nabbhi Muhammad nyèbbhutaghi jhâ' arè kabhâbhârânna èngghi panèka arè Sennin. Orèng sè nyèrrat sirah Sulaiman Al-Manshurfuri bân ahli astronomi Mahmud Basya ḍâlem panelitianna nyârè tao jhâ' arè Sennin sè èmaksod iyâ arèya teppa' è tangghâl 9 Rabiul Awwal.

Muhammad ḍâri sala sèttong suku Quraisy iyâ arèya Bani Hasyim sè awârèssè orotan suku sè èhormat è Kotta Mekka, maskè ta' kasèbbhut amarghâ kasoghi'anna. Abana Nabbhi Muhammad, èngghi panèka Abdullah sèdhâ nalèkana Muhammad ghi' bâḍâ è dâlem kandungânna èbhuna, ènnèm bulân sabelluna lahèr. Muhammad sè ghi' bhâji' èbhâkta bân apolong sarèng kalowarga ḍâri dusun sè ngadâlem (Arab Badui), ngirèng adhât orèng kotta bhâkto panèka kaangghuy makowat bhâdhân bân majhâu ḍâri panyakèt sè bâḍâ è kotta. Muhammad èrabât bân èsosoè sarèng Halimah binti Abi Dhuayb è Dhisa Bani Saad saabiddhâ ḍutaon. Sammpona ghâpanèka, Muhammad sè ghi' kènè' èpabhâli kaanghuy èrabât sarèng budak sè anyama Ummu Aiman. È bhâkto omor 6 taon, Muhammad èdhingghâl sèdhâ èbhuna, Aminah amarghâ songkan. Ḍâlem ḍutaon saamponna panèka, kabhutoanna Nabbhi Muhammad ètangghung bân ècokopè embana ḍâri bhâlana Abana sè asmana Abd al-Muththalib. Nalèkana omor 8 taon, embana sèdhâ bân Nabbhi Muhammad lajhu èrabât sareng anomma sè asmana Abu Thalib, yakni orèng sè èhormat è Bani Hasyim saamponna Abdul Muththalib sèdhâ.

Kènnalan kalabân Khadijah

Ènalèkana Nabbhi Muhammad maso' omor dhibhâsa, Muhammad molaè ajhâr èlmo perrang bân bhisbhis, tor jughân èlmo kaangghuy namba pangataoan ḍâlem adhâghâng. Dhâghâng dhâddhi parkara sè omom èlakonè bân èangghâp lako sè ollè hasèl sè jhâk-jhâk. Muhammad segghut ngancaè anomma kaangghuy adhâghâng ḍâ' ḍâjâ bân kabhâr kajhujhurânna tor sèfat sè èkaparcajhâ lekkas èkaonèngè bânnyâ' orèng sè adhâddhiaghi Nabbhi Muhammad èparcajhâ kaangghuy dhâddhi pangadâ' sè ajuwâl râng-bârânga rèng-orèng sè bâḍâ è Kotta Mekka.

Sala sèttong orèng sè ngèḍing kabhâr jhâ' bâḍâ na'-kana' ngoḍâ sè jhujhur bân kenning parcajhâ ḍâlem adhâghâng èngghi panèka sèttong randhâ sè asmana Khadijah binti Khuwailid. Khadijah panèka orèng binè' sè ngaghungè pangkat tèngghi è dâlem suku Arab. Mènangka dhâddhi dhâghâng, Khadijah segghut ngèrèm bârâng ḍâ' bânnyâ' kènnèngan è dhisana tana Arab. Nabbhi Muhammad sè èkennal bhâghus adhâddhiaghi Khadijah marcajhâ'i Muhammad kaangghuy ngator juwâlânna Khadijah, Muhammad èjhânjhi'i bhâakal èbhâjâr ḍukalè èdimma Khadijah kasambu' ḍâ' Muhammad amarghâ nalèkana ḍâteng adhâghâng. Muhammad abhâkta hasèl dhâghâng sè lebbhi bânnya' ḍâri biyasana.

Saampona pan-snapan taon, ahèrra Nabbhi Muhammad akabin sareng Khadijah nalèkana Muhammad omor 25 taon bân Khadijah para' omor 40 taon. Omor sè bhidhâ cè' jhâuna bân kabâḍâân Khadijah sè ampon randhâ ka'dissa ta'dhâddhi lang-alang ḍâ' kaḍuwâna maskè è bhâkto ghâpanèka suku Quraisy lebbi ngotama'aghi kaangghuy abinè orèng binè' sè prabân. Maskè artana Khadijah bân Nabbhi Muhammad sajân atamba, Nabbhi Muhammad pagghun oḍi' kalabân sa-biyasa. Muhammad lebbi mèlè kaangghuy aghuna'aghi artana ḍâ' parkara sè lebbi otama.

Ngaollè Gellar

Nalèkana omorra Muhammad 35 taon, dhibi’na toman ngirèng kaom Quraisy ḍâlem pabeccèan pongghâbâ- pongghâbâ suku Quraisy adebbat mènangka pasèra sè berhak nyabe’ Hajar Aswad, Muhammad bisa malastarè masala kasebbhut bân aberri’ palastarèan aḍil. Ghâpanèka èkennal ning kalangan suku-suku arab karana sèfat-sèfattâ sè kapojhi. Kaomma sanget trèsna, saèngghâ ngaollè gellar Al-Amin sè andhi’ artè “orèng sè kaparcajhâ”.

Èriwayattaghi jughân jhâ’ Muhammad iyâ arèya orèng sè kaparcajhâ ongguen kalabân kaèsaan pangèran. Dhibi’na odhi’ kalabân cara sè sanget sederhana bân ta’ senneng ḍâ’ sèfat-sèfat tama’, angko bân angghâ’ sè segghut bâḍâ è kalangan bhângsa Arab ghâpanèka. Dhibi’na èkennal ngèmanè orèng- orèng miskèn, ranḍâ- ranḍâ ta’ kellar bân nak-kanak jatèm tor salèng abhâghi kasossaan kalabân usaha nolong kabbih. Dhibi’na jhugân ghlibhât sadhâjâ kablâkahan sè ampon mabhudhâjâ ning kalangan bhângsa Arab ka masa ghâpanèka kadhi ajuḍi, nom-ènoman sè mamabuk, kalakoan bhâgur  bân salaènna, saèngghâ dhibi’na èkennal kalabân As-Saadiq sè andhi’ artè “sè teppa’”.

Karosulân

Muhammad bhâbbhâr ning ngatengnga masyarakat bhukong  sè senneng kalabân kakerrasân bân patemporân bân sa’ampona omorra ka-40, dhibi’na segghut kasorangan ka ghuwâ Hira’ sèttong ghuwâ rakèra 6 km lajân tèmor kotta Mekka, sè samangkèn èkennal kalabân Jabal An Nur. Dhibi’na bisa sampè’ bânnya’ arè èghuna’aghi ka’angghuy atafakkur (arennung) bân nyarè katennangan bân sèfat kakdhinto èyanggep sanget atentangan kalabân kabhudhâjâân Arab ka jhâman kasebbhut sè senneng apol-kompol. ḍâri kakdhinto, dhibi’na segghut mèkkèr kalabân sanget,  bân nyo’on ka Allah ka’angghuy mamosna kakafèran bân kabhuḍuen.

Muhammad ḍâ’aḍâân èyangka’ dhâddhi rosul ka malem arè tangghâl 17 Ramaḍân/ 6 Agustus 611 M, Èriwayattaghi malaèkat Jibril rabhu bân amaossaghi suroh ḍâ’aḍâân ḍâri Qur’an sè èpadâpa’ ka Muhammad, èngghi panèka suroh Al-Alaq. Muhammad èpakon ka’angghuy maos ayât sè ampon èpadâpa’ ka Muhammad, namong dhibi’na ngèlak kalabân adhâbu ta’ onèng maos. Jibril sampè’ ngulang tello kalè mènta sopajhâ Muhammad maos, tatapèna jewebna ghunpagghun. Jibril adhâbu:

Muhammad omor 40 taon 6 bulân bân 8 arè nalèkana ayat ḍâ’aḍâân tor pangangkatânna mènangka rosul èpadhâpa’ ka Muhammad mètorot bitongan taon kamariah (panangghâlen aḍâsarraghi bulân), otabâ 39 taon 3 bulân 8 arè mètorot bitongan taon syamsiah otabâ taon masèi (panangghâlen aḍâsarraghi mata’arè). Salastarèna kadhâddiyen ning ghuwâ Hira’ kasebbhut, Muhammad abeli ka romana, èriwayattaghi dhibi’na arassa suhu bâḍânna panas bân cellep aghântèyan temmah paristiwa sè bhuru katèbhânan bân mènta ḍâ’ ka rajhina sopajhâ aberri’ sapo’.

Èriwayattaghi jughân ka’angghuy lebbhi anennangngaghi atè rakaèpon, Khadijah pangghil Muhammad mèos ḍâ’ka trètan sapopona sè jughân sorang Nasrani iyâ arèya Waraqah bin Naufal sorang pandhita sè buta. Waraqah bânnya’ ngaoningi nubuat mènangka nabi ḍibuḍina ḍâri kètab- kètab soccè Kristen bân Yahudi. Mèreng carèta sè katèbânan ḍâ’ka Muhammad, Waraqah adhâbu jhâ’ saongghuna Muhammad panèka èpèlè sareng Tuhan dhâddhi sorang nabi. Pas Waraqah nyebbhut jhâ’ An-Nâmûs al-Akbar (Malaèkat Jibril) ampon rabhu ḍâ’ka Muhammad, kaomma bhâkal mator jhâ’ dhibi’na sorang panèpo, sadhâjâna bhâkal amosoè bân melabân Muhammad.

Nalèkana Waraqah sèdhâ, firman Allah ta’ kellem ḍâteng ka Nabi Muhammad ḍâlem bhâkto sè abit. Sè kakdimma anyâbebbâghi  sanget seddhi, sampè’- sampè’ dhibi’na ngallè ka ghunung sè lebbhi tèngghi  bân nyoba’ ka’angghuy matè. Namong saampona dhâpa’ ka punca’, sabelluma alakona ghâpanèka, malaèkat Jibril ḍâteng ka’angghuy mayâkèn jhâ’ saongghuna dhibi’na bhânder otosan sang Ilahi, saèngghâ dhibi’na aromasa tennang bân maburung nèyatthâ. Bân nalèkana toronna ayât abit polè, dhibi’na abhâli alakoni hal sè padhâ. Tatapèna nalèkana dhâpa’ ka punca’, malaèkat Jibril ḍâteng polè ayâkènnaghi jhâ’ saongghuna dhibi’na iyâ arèya otosan sang Ilahi.

Muhammad narèma ayât- ayât Quran sacara sor-ngangsor ḍâlem bhâkto 23 taon. Ayât- ayât kasebbhut ètoronnaghi aḍâsar kajâḍiân sè nyata tor sè pareppa’an kajâḍiân, saèngghâ para’ sadhâjâna ayât Quran toron èbârenghi kalabân Asbabun Nuzul (sabâb/ kajâḍiân sè aḍâsarraghi panoronan ayât). Ayât- ayât sè toron ghâpanèka  coma èkompollaghi mènangka kompilasi sè asmana Al-ushaf sè jhugân ènyamaè Al-Qur'an (bâcaan).

Sabâghiyen ayât Quran ngagughi tafsèr otabâ pangartèyan sè izhar (jellas), otamana ayât- ayât  sè ngennèng hokom Islam, hokom parḍâgengan, hokom parnikahan bân lanḍâsân paratoran sè ampon ètetteppaghi bi’ Islam ḍâlem aspèk laèn. Dhinèng sabâghiyen ayât laèn sè ètoronnaghi ḍâ’ka Muhammad asèfat parsemmon pangartènna, ḍâlem artèyan parlo bâḍâna interprètasi bân pangkajiân lebbhi ngaḍâlem kaangghuy amastèyaghi ma’na sè bâḍâ èḍâlemma, ḍâlem hal panèka kabânnyaan Muhammad aparèngi conto terkas panerrapân ayât- ayât   kasebbhut ḍâlem interaksi sosial bân rèligiussâ sabben arèna, saèngghâ para pangèkuttâ anoroè mènangka conto bân standar ḍâlem atèngka bân atatakrama ḍâlem kaodhien amasyarakat.

Ngaollè pangèkut

Salama tello’ taon sajjhek pangangkatna dhâddhi rosul, Muhammad coma anyebbarraghi Islam sacara tarbâtes ning kalangan cakancana bân karabâttâ, ghâpanèka ka’angghuy nyegghâ timbulle rèaksi akut bân massif ḍâri kalangan bhângsa Arab èbhâkto panèka sè ampon sanget terasimilasi budhâjhâna kalabân tèngka- tèngka amoral, sè ḍâlem kontèks panèka atentangan kalabân ponapa sè bhâkal èghibâ bân ètaberraghi sareng Muhammad. Kabânnya’an ḍâri kabbih sè parcajhâ bân ayakini ajârân Muhammad ka masa-masa awwâl iyâ arèya para anggota kalowargâna tor golongan masyarakat awâm sè semmak sareng dhibi’na ning kaodhien saarèyanna, antarana Khadijah, Ali, Zaid bin Haritsah bân Bilal. Namong ka awwâl taon 613, Muhammad angomommaghi sacara tabukkak aghâma Islam. saamponna seddhâng abitte bânnya’ tokoh-tokoh bhângsa Arab kadhi Abu Bakar, Utsman bin Affan, Zubair bin Al Awwam, Abdul Rahman bin Auf, Ubaidah bin Harits, Amr bin Nufail sè  pas maso’ ka aghâma sè èghibâ sareng Muhammad. Kasakabbhina sè maso’ Islam ḍâ’aḍâ’ ghâpanèka èsebbhut As-Sabiqun al-Awwalun otabâ sè ḍâ’aḍâ’.

Panyebbarân Islam

Sakètar taon 613 M, tello’ taon salastarèna Islam èsebbarraghi sacara parsemmon, Muhammad molaè alakonè panyebbaran Islam sacara tabukkak ka masyarakat Mâkka, rèspon sè ètarèma sanget kerras bân massif. Panèka èsabâbbaghi karana ajârân Islam sè èghibâ Muhammad atentangan kalabân ponapa sè ampon dhâddhi budhâjhâ bân pola pèkkèr masyarakat Mâkka ghâpanèka. pamèmpèn Mâkka Abu Jahal nyata’aghi jhâ’ Muhammad iyâ arèya orèng ghilâ sè bhâkal ngarosak tatanan kaodhiân orèng Mâkka. Temmah panolakân kerras sè ḍâteng ḍâri masyarakat jahiliyyâh ning Mâkka bân kakobâsanna sè kaandhi’ para pamèmpèn Quraisy sè anentang dhibi’na, Muhammad bân para pamelluk aghâma Islam awwâl èsèksa, èaniyaya, èèna, èsingkirraghi, bân èkucillaghi ḍâri parghâulân masyarakat Mâkka.

Maskè ngaollè parlakoan kasebbhut, dhibi’na pagghun ngaollè pangikut ḍâlem jumla bânnya’, para pangikuttâ panèka pas nyebbarraghi ajârânna lèbhât parḍâgângan ka negri Syam, Persia, bân kawasân jazirah Arab. Salastarèna panèka, bânnya orèng sè panasaran bân târtari’ pas ḍâteng ka Mâkka bân Madina kaangghuy mireng terkas ḍâri Muhammad, panampilân bân kapribaḍiân bhâgussâ sè ampon tarkennal maghâmpangngaghi kaangghuy ngaollè simpati bân ḍukungan ḍâlem jumla sè lebbhi rajhâ. Ghâpanèka dhâddhi maghâmpangnga nalèkana Umar bin Khattab bân sajumla rajhâ tokoh patinggi suku Quraisy laènna mutussaghi kaangghuy melluk ajhârân Islam, maskè tor kaḍâng bânnya jhugân sè dhâddhi antipati maèmot bhâkto panèka sèntimèn kasukuân sanget rajhâ ning Mâkka bân Madina. Kacatet jhugân Muhammad ngaollè bânnya panoro’ ḍâri negri Farsi (samangkèn Iran), sala sèttong sè kacatet iyâ arèya Salman al-Farisi, sorang ilmuwân asal Persia sè pas dhâddhi sahabhât Muhammad.

Panyiksaan sè èyadepphi parak sadhâjâna pamelluk aghâma Islam salama pèriode panèka aḍorong kaangghuy hijrah (ngallè) ka Habsyah (samangkèn Èthiopia). Negus otabâ rato Habsyah, sorang Kristen sè aḍil, ngaollèyaghi orèng- orèng Islam ahijrah ka naghârâna bân alinḍunghi kabbhi ḍâri tekkanan pangoasa ning Mâkka. Muhammad dhibi’, ka taon 622 hijriyâh ka Yatsrib, kotta sè jarakna sakètar 200 mil (320 km) ning sabellana ḍâjâna Mâkka.

Hijrah ka Madina

Masyarakat Arab ḍâri brempan suku sabben taonna ḍâteng ka Mâkka kaanghhuy asajhârâ ka Bait Allah otabâ Ka’bah, kabbhi ajhâlennaghi panbrempan traḍisi kaaghâmaan ḍâlem kunjungan kasebbhut, Muhammad ngoladhi panèka mènangka paluang kaangghuy anyebbarraghi loas ajhârân Islam. Èantarana kabbhi sè senneng kalabân ajhârânna iyâ arèya sakompolan orèng ḍâri Yatsrib. Kabbhi nyabis ḍâ’ka Muhammad bân brempan orèng sè ampon lughâllu maso’ Islam ḍâri Mâkka ning sèttong kennengan sè anyama Aqabah sacara parsemmonan. Saampona nganut Islam, kabbhi terros asompa kaanghuy alinḍungi para pamelluk Islam bân Muhammad ḍâri kakejjaman panḍuḍuk Mâkka.

Taon saterrossâ, sakompolan masyarakat Islam ḍâri Yatsrib ḍâteng polè ka Mâkka, kabbhi nyabis ḍâ’ka Muhammad ètempat sabellumma. Abbas bin Abdul Muthalib, iyâ arèya anomma sè bhâkto panèka ghita’ nganut Islam, paḍâ rabhu ḍâlem partemoan kasebbhut. Kabbhi ngundang orèng- orèng Islam Mâkka kaanghuy ahijrâh ka Yatsrib karana situasi ning Mâkka sè ta’ konḍusif mètorot kaamanan para pamelluk Islam. Muhammad ahèrra narèma ajhâken kasebbhut bân motossaghi ahijrâh ka Yatsrib ka taon 622 M.

Ngaoninghi jhâ’ bânnya’ pamelluk Islam anèat aningghâllaghi Mâkka, masyarakat jahiliyâh Mâkka ausaha nyegghâ, kabbhi anḍi’ angghâppen jhâ’ sakèngah ètorot ahijrâh ka Yatsrib, Muhammad bhâkal ngaollè paloang kaanghuy ngembangngaghi aghâma Islam ka daèra- daèra sè lebbhi loas. Saampona salama korang lebbhi duwâ’ bulân dhibi’na bân pamelluk Islam talèbhât ḍâlem paperrangan bân sarangkayan pajânjhiyen, ahèrra masyarakat Muslim ngallè ḍâri Mâkka ka Yatsrib, sè pas saampona kaḍâtengan rombongan ḍâri Mâkka ka taon 622 sè kennal mènangka Madina otabâ Madinatun Nabi (kotta Nabi).

Ning Madina, pernata (kakhalifahan) Islam èwujudḍâghi ning bâbâna kapala Muhammad. Ummat Islam bhibhâs èbâḍâ (salat) bân amasyarakat ning Madina, tor jhugân kaom minoritas Kristen bân Yahudi. Ḍâlem pèriode salastarèna hijrâh ka Madina, Muhammad segghut ngaollè sarangkaian serrangan, terror, ancemman pambunuhan bân paperrangan sè ètarèma ḍâri pangoasa Mâkka, tatapèna sakabbhina bisa taratasi lebbhi gempang kalabân ummat Islam sè bhâkto panèka ampon masèttong ning Madina.

Pambèbhâssân Mâkka

Taon 629 M, taon ka-8 H salastarèna hijrâh ka Madina, Muhammad mangkat abâli polè ka Mâkka kalabân ngibhâ pasukan Muslim sabânnya’ 10.000 orèng, Ghâpanèka dhibi’na anḍi’ maksod kaangghuy anakluaghi kotta Mâkka bân manyèttongah para panḍuḍuk kotta Mâkka bân Madina. Pangoasa Mâkka sè ta’ anḍi’ partahanan sè amaḍâè pas sregghep kaangghuy aberri’ kotta Mâkka tanpa parlawanan, kalabân syarat kotta Mâkka bhâkal èbhâghiyeh taon satellana. Muhammad stuju, bân nalèkana ka taon satellana dhibi’na abâli, dhibi’na ampon bisa masèttong Mâkka bân Madina, bân lebbhi loas polè dhibi’na bisa nyebbar loaskan Islam ka sakabbhina Jazirah Arab.

Muhammad amèmpèn ummat Islam ngalakonè ibâḍâ hajji, mataḍâ’ sakabbhina brâlâ sè bâḍâ ning sakalèlènga Ka’bah, bân pas aberri’ amnèsti omom bân majhâghâ paratoran Islam ning kotta Mâkka.

Kasèdhâân

Ka arè- arè tarakhèrra, Muhammad ngalamè panyakèt srius, dhibi’na nyo’on sopajhâ abâ’na èrabhet ning compokna Aisyah, sè aropaaghi rajhi sè sanget èkatrèsnaè. Muhammad èyater ka compokna sè èpanḍu sareng Ali bin Abi Thalib bân Al-Abbas, kalabân sokona èsèrèt-sèrèt ka tana. Aisyah alaporraghi jhâ’ nalakèna ning compokna, Muhammad segghut adhâbu:

Racon kasebbhut èsèsèppaghi ka ḍâging sè èdhâ’âr Muhammad ning Khaibar bi’ rèng bini’ Yahudi sè  asmana Zainab binti al-Harits sè ngettès kanabiân Muhammad, bân bâles serrè’ rakyatḍâ, abana, anomma bân lakèna sè èpatè’è sareng pasukan Muhammad.

Aisyah alaporraghi jhâ’ nalèkana Muhammad nyander ka ḍâḍâna, dhibi’na mireng Muhammad adhâbu:

Ta’ abhit ḍâri ghânèka, Muhammad sèdhâ. Panèka teppa’ ka arè sennin, 8 Junè 632 M. Namong  bâḍâ sè ariwayattaghi ḍâri kalangan Syi’ah sè nyangka jhâ’ pasèdhâna Muhammad saongghuna èsabâbbâghi bi’ racon sè èsèsèppaghi sareng Aisyah sè akomplot sareng Hafshah.

Èriwayattaghi jughân ḍâri sahabhât Anas bin Malik adhâbu: " jhâ’ sèdhâna Muhammad panèka è arè sennèn, è bhâkto panèka Muhammad mukkak tirai romana, tor pareppaan shalat ajâma'a sè imamma Abu Bakar". omorra Muhammad sè sèdhâ bâḍâ sè adhâbu ennem polo tèllo' taon, bâḍâ sè adhâbu ennem polo lèma' taon.

Mo’jijât

Kanabiân

Kadhi nabi bân rosul sabellumma, Muhammad èberri’ irhasat (pananḍâ) bhâkal ḍâteng sorang nabi, kadhi sè èyakini sareng ummat muslim ampon èḍungngingngaghi ḍâlem brempan kètab soccè aghâma samawi, èḍungngingngaghi jhugân dhâddhi partanḍâ ka masa ning ḍâlem kanḍungan, masa kèni’ bân bhujangnga. Muhammad èparèngi mo’jijât salama kanabiânna.

Al-Qur’an

ummat muslim ayakini jhâ’ mo’jijât sè palèng rajhâ Muhammad iyâ arèya kètab soccè ummat Islam iyâ arèya Al-Qur’an. Ghâpanèka  èsabâbbaghi karana masa panèka kabudhâjâân bhângsa Arab sè parepa’an  majhu iyâ arèya ḍâlem biḍâng èlmo sastra, khososèpon bhâsa bân syair. Èsebbhut mo’jijât karana Al-Qur’an èyangghâp anḍi’ tatanan sastra Arab tèngkat palèng tèngghi sè sampayyaghi bi’ sorang sè bhuta huruf, bân sabbân mo’jijât sè èghibâ bi’ para rosul malolo ananḍingi arah gajâlâ (trèn) sè pareppaan rami. Pas Al-Qur’an jhugân ngobâ total seghi kaoḍien bhângsa Arab kalabân ngibhâ bânnya’ paratoran sanget ka’angghuy aneggaaghi ḍâsar- ḍâsar nilai budhâjâ anyar, sè sabellumma moral bân kalakonna kabbhi sanget rosak, kadhi nyembhâ bârhâlâ, arampok, matè’è nakkanak karana tako’ bhâkal mèskèn bân nyangsara, nom-ènoman, salèng aperrang antarsuku bân salaènna.

nabbhi jhugân parèng conto ḍâlem bâcaan Al-Qur’an sè kakdimma bâcaanna Muhammad panèka mamotos-motos bâcaanna (ning sabbhân- sabbhân ayât), kaḍeng manyarèng bâcaanna kaḍeng makèni' bâcaanna, maca Al-Qur’an kalabân lahn (bâcaan sè lèbhur) maskè ta' èlaghuè.

Isra’ bân Mi’roj

Mo’jijât laèn sè kacatet bân èyakini sacara loas bi’ ummat Islam iyâ arèya asèbâ’na bulân tor parjâlânan Isra’ bân Mi’roj ḍâri Madina nojjhu Yerussalèm ḍâlem bhâkto sè sanget sempèt. Kamampuân laèn sè kaanḍi’ Muhammad iyâ arèya kamengkasân tor pribaḍina sè bânnya’ èpojhi tor dhâddhi panotân para pamelluk Islam sampè’ samangkèn.

Gâris Bhâkto

Kronologi Muhammad ḍâri bhâbbhâr sampè’ sèdhâ:

Dèskripsi fisik

Brempan hadis ariwayâttaghi brempan cèrè fisik Muhammad sè kacrètaè bi’ rajhina. Brempan riwayat nyebbuttaghi jhâ’ Muhammad aprawakan seddhâng, akolè’ potè kamèraan, ajengghu’ tèpès, bân ègâmberraghi anḍi’ fisik sè sèhat bân koat bi’ orèng sakètarra. Riwayât laèn nyebbuttaghi Muhammad anḍi’ soca celleng, ta’ asongot, ajengghu’ seddhâng, tor anḍi’ pangambhung bilu’ sè sasowai kalabân cèrè antropologis bhângsa Semit ka omomma.

Bâḍâ jhugân sè adhâbu Muhammad panèka benni orèng sè tègghi tor benni orèng sè panḍâ'. sèrana rajhâ bân tolang senḍina jhugân rajhâ. bhulu-bhulu nèng ḍâḍâna alos tombhu membhujhur ḍâri ḍâḍâ sampè' ka tabhu'. manabi alomampa, Muhammad alomampa kalabân tâgghep laya'na orèng sè alomampa nèng toronan. manabi atolè maka sakabbhina bâḍân jhugân atolè. Èantara duwâ' bhâuna bâḍâ Khatamun Nubuwwah iyâ arèya khatam (tanḍâ) para nabi. Muhammad iyâ arèya manossa sè palèng mora atèna, palèng bhânḍer oca'na, palèng lembhu' parangaina, bân palèng moljhâ ca'kancana. sapa peih sè ngabes ḍâ’ka Muhammad pagghun ngormat, bân sapa peih sè polkompol bân onèng ḍâ’ka Muhammad pagghun trèsna.

Parnèkahan

Salama oḍi’na Muhammad anèka kalabân 11 otabâ 13 orèng bini’ (bâḍâ parbhiḍâân panḍâpat ngennèng panèka). Ka omor 25 taon dhibi’na anèka kalabân Khadijah binti Khuwailid, sè alangsung salama 25 taon sampè’ Khadijah sèdhâ. Parnèkahan panèka gâmberraghi sanget bâlujâ, pasèdhâna Khadijah (sè taperângan kalabân taon pasèdhâna Abu Thalib anomma) èsebbhut mènangka taon kaseddhiyân.

Sapanèngghâlâ Khadijah, Khaulah binti Hakim nyarannaghi ka Muhammad kaangghuy ngabin Saudah binti Zam’ah (sorang ranḍâ) otabâ Aisyah (potrana Abu Bakar ash-Shiddiq). Atas parènta Allah, Muhammad ngabin kaduwâna. Pas Muhammad kacatet ngabin brempan orèng bini’ polè saèngghâ jumla sadhâjâna sakitar 11 orèng, sanga’ èantarana ghi’ oḍi’ kapasèdhâna Muhammad.

Para ahli sajhârâ antarana Watt bân Esposito apenḍâpat jhâ’ sabâgiyân rajhâ parkawènna ghâpanèka èmaksudḍâghi kaangghuy makoat ikatan politik (salerresân kalabân bhudhâjâ Arab), otabâ aberri’ kaoḍi’ân ḍâ’ka para ranḍâ (bhâkto panèka ranḍâ lebbhi sossa kaangghuy anèka karana bhudhâjâ sè nekkan  parkawènan kalabân parabân).

Historiografi

Al-Qur’an

Al-Qur’an iyâ arèya kètab soccè ḍâri aghâma Islam. Muslim parcajhâ panèka abhâkkèllè kata-kata Tuhan sè èungkappaghi bi’ malaèkat Jibril ka Muhammad. Al-Qur’an jhugân aberri’ sakoni’ bântoan kaangghuy arumussaghi biografi kronologis Muhammad, makè sabhâgiyen bânnya’ ayât Al-Qur’an ta’ aberri’ kontèks sajhârâ sè signifikan.

Biografi awwâl

Sombhâr- sombhâr pentèng ngennèng kaoḍi’ân Muhammad bisa ètemmonè ḍâlem karjâ- karjâ sajhârâ para panolès abâd ka-2 bân ka-3 Hijriyâh (Abâd ka-8 bân ka-9 M). Panèka tamaso’ biografi Muslim traḍisional Muhammad, informasi tambâân mènangka kaoḍi’ânna.

Muhammad jhugân ta' toman aḍâ’er roti bân ḍâging sampè' kennyang kacoalè nalèkana dhafaf (nalèkana aḍâ’er areng-sareng orèng bânnya'). bân toman kalowargâ Muhammad ta' toman ngoḍè'è apoy salama sabulân, ta' laèn sè èḍâ’er coma korma bân aèng.

Sirah katolès palèng awwâl iyâ arèya Sirah Rasul Allah karjâ Ibnu Ishaq sè ètolès 767 M (150 H). makè karjâ aslèna èlang, sirah panèka coman atahan mènangka kutipan ekstensif ḍâlem kata pangantar biografina Muhammad jhâ’ dhibi’na maèlang hal-hal ḍâri biografina Ibnu Ishaq sè “bhâkal masossa orèng- orèng pèlèyan”. Sombhâr sajhârâ awwâl laènna iyâ arèya sajhârâ kampanye Muhammad bi’ al-Waqidi, bân tokang tolès Waqidi Ibnu Sa’ad al-Baghdadi.

Bânnya’ sajhârâwan narèma catâtân biografi awwâl panèka mènangka otèntik, maskè kaakuratanna ta’ bisa èpastèyaghi. Studi sè anyar ampon ngaraaghi para sajhârâwan kaangghuy mabhiḍâaghi antara traḍisi sè manyentuh masalah hokom bân paristiwa  sajhârâ mornè. Ḍâlem kalompok hokom, traḍisi bisa dhâddhi tunḍu’ ka “pambântukân tèndènsial”.

Sombher pentèng laènna tamaso’ kolèksi hadis, laporan mènangka ajhhârân bân traḍisi verbal bân fisik sè èkaittaghi kalabân Muhammad. Hadits èsoson brempan generasi salastarèna pasèdhâna bi’ ummat Islam tamaso’ Muhammad bin Ismail al-Bukhari, Muslim bin al-Hajjaj, Muhammad bin Isa at-Tirmidzi, Abdurrahman an-Nasa'i, Abu Dawud, Ibnu Majah, Malik bin Anas, dan ad-Daruquthni.

Brempan akaḍemisi bârâ’ kalabân tèngatè manḍâng kolèksi hadits mènangka sombher sajhârâ sè akorat. Sajhârâwan kadhi  Wilferd Madelung ta’ nola’ riwayât- riwayât sè ampon èsoson ka masa kamuḍiân arè, tatapèna anèlaina ḍâlem kontèks sajhârâ bân atas ḍâsar kasasowayan kalabân kajhâḍiân bân tokoh. Sajhârâwan muslim laèn biasana lebbhi anekannaghi ka literatur hadits katèmbhâng literatur biografi, karana hadis matettep riwayât traḍisional (isnad); bâḍâna sèttong kakorangan ka sèttong riwayât kaangghuy literatur biografi bisa riwayât kasebbhut ta’ bisa èvèrifikasi.

Warisân

Traḍisi Islam

Mètorot pangessa’an kaèsaan Tuhan, kayâkinan mongghu kanabiân Muhammad iyâ arèya aspèk otama ḍâri kayâkinan Islam. sabbhân Muslim nyataaghi ḍâlem Syahaḍât: “sèngko’ nyaksèè jhâ’ taḍâ pangèran sè èshâmbâ  angèng Allah, bân  sèngko’ nyaksèè jhâ’ Muhammad iyâ arèya utusna Allah”. Syahaḍât iyâ arèya krèdo otabâ prinsip ḍâsar bi’ bhâjhi’ sè ghi’ bhuru rèmbhi’; nak-kanak kodhu èyajhârraghi ngennaè kalèmat kasebbhut bân kalèmat panèka bhâkal èmaossâ nalèkana para’ matèya sorang Muslim. Muslim ngolangè kalèmat syahaḍât ḍâlem adzan bân ḍâlem bhâjeng. Non-Muslim sè terro maso’a Islam èwâjibbâghi kaangghuy maos syahaḍât.

Ḍâlem kaparcajhâân Islam, Muhammad jhugân èyangghâp mènangka nabi ḍibuḍina sè èutus sareng Tuhan. Traḍisi jhugân nyatet brempan mo’jijât otabâ paristiwa supranatural sè ampon èlakonè sareng Muhammad. Kadhi, bânnya’ komèntator Muslim bân brempan cenḍikiawan bârâ’ ampon anafsirraghi suroh al-Qamar ayât 1-2 arujhuk ka Muhammad sè mapekka bulân nalèkana kaum Quraisy molaè nganiajhâ para pangikuddhâ. Sajhârâwan Islam bârâ’ Denis Gril parcajhâ jhâ’ Al-Qur’an ta’ sacara tabukkak aghâmberraghi Muhammad ngalakonè mo’jijât, dhibi’na nyataaghi jhâ’ mo’jijât palèng rajhâ Muhammad iyâ arèya Al-Qur’an ghâpanèka.

Mètorot traḍisi Islam, Muhammad èserrang bi’ panḍuḍu’ Tha’if bân sampè’ loka sarah. Traḍisi panèka jhugân nyebbhuttaghi jhâ’ sorang malaèkat mapaddhâng dhibi’na ka Muhammad bân aberri’ panabârân kaangghuy abâles para panyerrang. Èdhâbuaghi jhâ’ panabârân panèka ètolak bân nyo’on sopajhâ orèng- orèng Tha’if ngaollè patunjhu’ bân maso’ Islam.

Sunnah mabhâkkèlè tinḍâkân bân pangoca’na Muhammad (èlestarikan ḍâlem laporan sè èkennal mènangka Hadis) bân acakup ragâm aktivitas bân kayâkinan molaè ḍâri ritual kaaghâmaan, kabersèan dhibi’, bân pangoburân mayyit sampè’ partanyaan mistis alèbhâttaghi trèsna antara manossa bân pangèran. Sunnah èyangghâp mènangka model parsaingan bâgi ummat Islam sè salèh bân sanget apangaro budhâjhâ Muslim, salam sè èyajhârraghi Muhammad ka sasama Muslim, Assalamualaikum (samoghââ kasalamâten tarcurak ka sakabbhina) èghunaaghi bi’ ummat Islam ning sakabbhina dunnya. Bânnya’ detail ritual otama Islam kadhi solat, poasa, bân hajjhi taonan coma ètemmo ḍâlem Sunnah bân taḍâ’ ning Al-Qur’an.

Muslim sacara traḍisional ngungkappaghi trèsna bân panghormatân ka Muhammad. Carèta-carèta kaoḍi’ân Muhammad, syafaatna bân mo’jijât-mo’jijâtḍâ ampon amasoè pamèkkèran populèr Muslim bân puisi. Èantarana odes Arab kaangghuy Muhammad, Qaṣīdatul Burdah ("Puisi Mantel") karjhâ tokoh Sufi asal Mesir, al-Busiri (1211–1294) sanget tarkennal, bân sacara loas èyâkènè ngaanḍi’ pabâresân bân kakoatân spiritual. Al-Qur’an nyebbhut Muhammad mènangka “rahmat bâghi dunnya”. pangaètân ojhân kalabân rahmat ning negri-negri tèmor ampon nyebâbbaghi Muhammad èyangghâp mènangka ondem ojhân sè nyebbarraghi bârkat bân mabântang ning attas ḍârâten, maoḍi’ polè atè sè matè, kadhi ojhân maoḍi’ polè bumi sè abâsna ampon matè. Olang taonna Muhammad èrayaaghi mènangka pèsta rajhâ ning sakabbhina dunnya Muslim, kacoali Arab Saudi sè ḍominasi bi’ salafisme kakdimma parayaan publik panèka èlarang. Nalèkana ummat Muslim nyataaghi otabâ nolès asma Muhammad, kabbhi biasana noroè kalabân frase bhâsa Arab ṣallā llahu ʿalayhi wa-sallam (samoghââ salawât tor salam tèbâe ḍâ’ Muhammad ) ḍâlem tolèsan biasa, tor kaḍâng èghunaaghi singkatân SAW (kaangghuy frasa bhâsa Arab); ḍâlem karjhâ cèta’, biasana èghunaaghi kaligrafi kèni’.

Sufisme

As-Sunnah aberri’ bânnya’ kontribusi bâghi parkâmbangan hokom Islam, otamana sajjhâk ahèr abâd ḍâ’aḍâ’na Islam. Mistikus Muslim, sè èkennal mènangka sufi, sè nyarè ma’na ngaḍâlem Al-Qur’an bân sè ngaḍâlemma Muhammad, ngabes nabi Islam ta’ coma mènangka sorang nabi tatapèna jhugân mènangka manossa sè samporna. Sadhâjhâna ordo Sufi nalosorè rantai katoronna kabbhi ka Muhammad.

pangghâmbârân

Sajâlân kalabân hadis larangan aghâbây ghâmbâr makhlok oḍi’ sè anḍi’ akal, sè sacara khusus èamati sacara kettat sahubungan kalabân Tuhan bân Muhammad, seni religius Islam èfokussaghi ḍâlem bhântu’ kata-kata. Muslim omomma nyèngghâ ḍâri  ghâmbârân Muhammad, bân masjid èhiasè kalabân kaligrafi bân prasasti Al-Qur’an otabâ gèomètris, bânni ghâmbâr otabâ pahatan. Samangkèn, larangan ḍâ’ka ghâmbâr Muhammad (omomma èrancang kaanghhuy nyegghâ panyembâân ḍâ’ka Muhammad, kalabân tojjhuân kaangghuy ajhâgâ kamornèan kaèsaan Tuhan) jhâu lebbhi kettant èpatuhi ḍâlem Islam Sunni bân Ahmadiyyah katèmbhâng Syiah. Samantara panèka, brempan kalangan Sunni bân Syiah ampon aciptaaghi ghâmbâr Muhammad ning masa laluna, pangghâmbârân Islam tentang Muhammad rang-rang  kadhâddhiyân. Kabbhi sabaghiyân bânnya’ tarbâtes ka mèdia bân èlit miniatur, bân sajjhâk rakèra 150 sabhâgiyân bânnya’ pangghâmbârân anunjhuaghi Muhammad kalabân raè târselubhung, otabâ sacara simbolis bhâkkèlè dhibi’na mènangka nyala apoy.

Pangghâmbârân palèng awwâl sè pagghun asalla ḍâri miniature Persia bân Ikhanate abâd ka-13, biasana ḍâlem genre sastra sè aghâmbârraghi kaoḍi’ân bân parbuatânna Muhammad. Ikhanid, èbhâkto pangoasa mongol Persia maso’ Islam, kalompok Sunni bân Syi’ah asaing aghunaaghi citra visual, tamaso’ ghâmbâr Muhammad, kaangghuy apromosiaghi interprètasi khususèpon tentang paristiwa pântèng Islam. karana èpangaroè bi’ aghâma Buddha, inovasi panèka ghita’ toman kadhâddhiyân sabellumma ning dunnya Islam, bân èsertaè kalabân “pargèsèran sè lebbhi loas ḍâlem budhâjhâ seni Islam ḍâri abstraksi nojjhu rèprèsentasi” ning “masjid, ka permaḍâni, sutra, karamik, bân ḍâ’ka kaca bân logam” salaèn buku. Ning tana Persia, traḍisi pangghâmbârân rèalistik panèka berlangsung salama Dinasti Timurid sampè’ Safawi ngalak alih kakoasaan ka awwâl abâd ka-16. Safawiyah sè madhâddhiyaghi Islam Syi’ah mènangka aghâma naghârâ. Mamprakarsai panyèmpangan ḍâri ghâjâ artistic Ikhanid bân Timurid traḍisional kalabân notopè raèna Muhammad kalabân kodhung kaangghuy mangaburkan raèna bân ghâpanèka ning bhâkto sè paḍâ mabhâkkèlè èsènsina sè nyonar. Tabhârengan kalabân panèka, brempan ghâmbâr sè ètemmoè ḍâri pèriode sabellumma pas èrosak. Pas ghâmbâr èproḍuksi polè ning Kakhalifahan Utsmaniyah ning Turki  bân ning tempat laèn, makè masjid ta’ toma èhias kalabân ghâmbâr Muhammad. Illustrated accounts of the night journey (mi'raj) were particularly popular from the Ilkhanid period through the Safavid era.

Salama abâd ka-19, Iran kaḍâtengan trèn buku-buku “Mi’raj” sè ècètak bân èlustrasikan, kalabân raèna Muhammad akoḍu sè èthunjuaghi ka orèng buta horof bân nak-kanak kadhi novèl grafis. Èproḍuksi lèbhât litografi, buku-buku panèka ḍâsarra iyâ arèya “manuskrip kacètak”. Samangkèn, jutaan rèproḍuksi sajhârâ bân ghâmbâr modèrn bâḍâ ning brempan naghârâ mayoritas Muslim, otamana Turki bân Iran, ning poster, kartu pos, tor kaḍâng ètemmoè bi’ ummat Islam ḍâri naghârâ laèn, kabbhi bisa anyebâbbaghi kontrovèrsi bân kamorkaan sè cokop rajhâ.

Panḍângan Bârâ’

Saampona rèformasi protèstan, kaoḍi’ân bân kanabiân dhâddhi sala sèttong topik parḍâbatân sè serru ning dunnya bârâ’. Guillaume Postel iyâ arèya orèng ḍâ’aḍâ’na sè aberri’  panḍângan sè lebbhi positif tentang Muhammad nalèkana dhibi’na aberri’ argument jhâ’ Muhammad kodhu èarghâè bi’ orèng Kristen mènangka nabi sè sah. Gottfried Leibniz mojhi Muhammad karana “Muhammad ta’ nyimpang ḍâri ajhârân alami”. Henri de Boulainvilliers, ḍâlem bukuna Vie de Mahomed sè èterbittaghi sacara anumèrta ka taon 1730, aghâmbârraghi Muhammad mènangka kapala politik sè berbakat bân angghota parlemèn sè aḍil. Dhibi’na nampillaghi mènangka otosan sè èilhami sacara ilahi sè èpalako Tuhan kaangghuy mabhingung orèng- orèng Kristen tèmor sè atokar, kaangghuy mabèbas tèmor ḍâri pamarèntaan zalim Romawi bân Persia, bân kaangghuy nyebbarraghi pangataoan tentang kaèsaan Tuhan ḍâri India ka Spanyol. Voltaire anḍi’ panḍâpat sè campor aḍuk tentang Muhammad: ḍâlem lakonna Le fanatisme, ou Mahomet le Prophète dhibi’na majhubâ’ Muhammad mènangka simbol fanatisme, bân ḍâlem sèttong èsai sè èterbittaghi ka taon 1748 dbihi’na nyebbhut “sorang panipu sè luhur bân bhâgus atèna”. Namong ḍâlem survey sajhârâna Essai sur les mœurs, dhibi’na anampillaghi mènangka lègislator bân panakluk bân nyebbhut mènangka “pangghâmar”. Jean-Jacques Rousseau, ḍâlem Social Contract (1762), nyatet "mangasampingaghi lègènda amosoan tentang Muhammad mènangka panipo, abâ’dhibi’ cenḍârung anyebbhut mènangka sorang lègislator sè kalabân bijak agabhungngaghi kakoatân aghâma bân politik”. Emmanuel Pastoret ka 1787 ḍâlem bukuna Zoroaster, Confucius and Muhammad, anampillaghi kaoḍi’na katello’ “orèng hèbat” panèka. “pambuat undang-undang sè palèng hèbat alam samesta ”, bân abânḍingngaghi karèr kabbhi mènangka panganyar aghâma bân sè aberri’ hokom. Dhibi’na nolak panḍângan omom jhâ’ Muhammad iyâ arèya sorang panipu bân apenḍâpat jhâ’ Al-Qur’an matabâr “kabânderrân kultus bân moral sè palèng luhur”. Dhibi’na jhugân aḍèfinisi kaèsaan Tuhan kalabân ngaghummaghi”. Pastores nolès jhâ’ tuḍuhan omom tentang amoralitasna ta’ berḍâsar: sabhâlikke, hokomma mamarènta katennagan, karenḍâân atè, bân rassa bâlles ḍâ’ka para pangikutḍâ. Dhibi’na nyatet jhâ’ “sè aghâbey undang-undang Arab” iyâ arèya “orèng sè hèbat”. Napoleon Bonaparte jhugân ngaghumi Muhammad bân Islam, bân aghâmbârraghi mènangka modèl talaḍân angghota parlemèn bân lakèk hèbat. Thomas Carlyle ḍâlem bukuna On Heroes, Hero-Worship, & the Heroic in History (1841) aghâmbârraghi “Mahomet” mènangka “pamilik budi pekerti sè aghung sè neng-neng; dhibi’na iyâ arèya salasèttong ḍâri kabbhi sè ta’ bisa tapè ghu-ongghu”. Panafsirna Carlyte ampon èkutip sacara loas bi’ cenḍikiawan Muslim mènangka dèmonstrasi jhâ’ kasarjanaan bârâ’ ngessaaghi status Muhammad mènangka orèng rajhâ ḍâlem sajhârâ.