Nyèyor
Nyèyor
| |
---|---|
Cocos nucifera ![]() | |
Bernyèng | |
Jenis buah | buwâ abâi' ![]() |
Taksonomi (id) ![]() | |
Kerajaan | Plantae |
Divisi | Tracheophytes |
Ordo | Arecales |
Famili | Arecaceae |
Tribus | Cocoseae |
Genus | Cocos |
Spèsiès | Cocos nucifera ![]() Linnaeus, 1753 |
TemplateStyles' src attribute must not be empty. |

Nyèor (Cocos nucifera), Nyior otabâ Nyor iyâ arèya tong-sèttonga tombuwân angghuta è ḍâlem marghâ Cocos ḍâri bhâlâ rèn-arrènan otabâ Arecaceae. Artè oca' nyèor è ḍâlem bhâsa Madhurâ (otabâ coconut è bhâsa Ènggris) arèya bisa èangghuy ḍâ' ka bhungkana, bâi'na, otabâ buwâna sè sacara botani arèya ka-bhungkaan sè abuwâ, bennè bhungka cang-kacangan. Oca' arèya asalla dâri bhâsa Portugis bân Spanyol abad ka-16, coco sè artèna "cèṭak". Tombuwân arèya èpamèḍi' sakabbhi bâgiyânna bi' manussa saèngghâ èlok-cellok mènangka tombuwân saèbu ghuna, otamana ḍâ' masyarakat pasèsèr.
Dèskripsi
[beccè' | beccè' sombher]
Cocos nucifera iyâ rèya rèn-arrènan rajâ sè kennèng jurna tagher 30 meter (100 soko) anjhungnga, bhâreng ḍâun aghibhessân salanjhâng 4–6 m (13–20 ft), bân ana' ḍâunna salanjhâng 60–90 sentimeter (2–3 ft). Ḍâun towa bhâkal raras bhersè, madhina lampat alos è bhungkana.[1]
Ḍâlem kabâḍâân tana bân omor sè merdhi, bhungkana nyèor kennèng nugghâi kasèl 75 buwâ bâng-sèbâng taonna, bhlângkan omomma pèra' ngasèlaghi sè ta' patè 30.[2][3][4]
Ḍâlem bu-obuân bân kabâḍâân beddhâr sè bhâghus, bhungkana nyèor kabidhâ abuwâ è ḍâlem bâjâ ka ennâm kangsè sapolo taon bân bâḍâ è produksi palèng bhâghus tagher 15 kangsè 20 taonan.[5]
Sokklana variètas nyèor jennès dhempa sè beddhâlân Pasifik la èkabudhidhâjâ amarghâ masyarakat Austronèsia kabiddhâ jhâman sè kona iyâ 3000 kangsè' 1500 sabellun Masèhi[6]. Varietas rèya èplaor polana beddhârra sè alaonan, aèng nyèor sè amanèsan, bân segghut abuwâ bârna tèra'.[7]
Satèya, bânnya' variètas modèrn kèya èkembhângaghi, kalebbhu jennès Maypan, King, bân Macapuno. Varietas rèya acem-macem mènorot aing nyèor, bârna buwâ, kaḍhik faktor gènètik.[8]
Tèngghu ma-nyama bân cellokan kaangghuy parkara otabâ bhârâng sè acangkè'an bi' nyèor rèya[9]:
Buwâ
[beccè' | beccè' sombher]- Dhubighân, tegghân, bhegghân, otabâ dhugghân iyâ rèya nyèor ngoḍâ.
- Cengkèr iyâ rèya nyèor ngoḍâ sè ghi' ta' adhâghing.
- Ro'-moro' otabâ merro' iyâ rèya nyèor ngoḍâ sè sakonè' aèngnga bân dhâghingnga ghi' lèdu', ampo èkaghâbây mènangka tambhâ.
- But-embut iyâ rèya nyèor ngoḍâ sè marè èkala' kolè' lowarra.
- Ghâlindhis iyâ rèya nyèor sè marè èkala' seppat lowarra.
- Cangkèlongan iyâ rèya buwâna nyèor sè ta' anḍi' èssè.
- Bhlutok iyâ arèya bhâṭokka nyèor.
- Ceddhir/jheḍḍhir iyâ arèya lobângnga bhlutok (Ènggris: micropyle).
- Seppat iyâ rèya sa'arra buwâ nyèor.
- Puan otabâ kopyor iyâ arèya nyèor sè alaènan gènetik ateddhiaghi dhâghingnga lejjhur.
- Kalonṭongan iyâ rèya robâna buwâna nyèor sè marè èlobângè bi' kèbân, ebbhu' sè otamana
Bhibhit
[beccè' | beccè' sombher]- parsè iyâ rèya bhibhitta nyèor.
- tombung/bhuru' (Cocos nucifera) iyâ rèya èmbrio nyèor sè aolat potè kol-bungkol bâḍâ è ḍâlem bhluṭokka nyèor sè aselbhi'â
Kembhâng
[beccè' | beccè' sombher]- Mayang iyâ arèya kembhângnga nyèor
- Beluluk otabâ pocèt nyeòr iyâ rèya sabuwâ èkan ginesium sè èkabhângon attas bhâkalla buwâ, dhlângkètta pocèt, bân cèṭakka pocèt.
Ḍâun
[beccè' | beccè' sombher]- Bhlârâk iyâ arèya ḍâunna nyèor.
- Ompay iyâ rèya ḍâunna nyèor sè ghi' ngoḍâ.
- Kalarè, klarè, otabâ tapès iyâ rèya ḍâunna nyèor sè la kessat.
- Jhellingè/jhellingèt iyâ rèya kolè'na dhâlâghârânna ḍâun sè bâḍâ è bhungkana rèn-arrènan
Dhlângkèt
[beccè' | beccè' sombher]- Dhângo iyâ rèya dhlângkèt ḍâri buwâna rèn-arrènan (Inḍonèsia: palem), kalebbhu kèya nyèor.
Mènnya'
[beccè' | beccè' sombher]- Lettèk iyâ rèya mènnya' sè èkaghâbây ḍâri dhâghingnga nyèor.
- Tataèn otabâ talèpè' iyâ rèya sa'arra nyèor (seppat) samarèna èkala' mènnya'na
- Ḍhempel iyâ rèya mènnya' alami sè la tasaḍiyâ, sè bâḍâ è bhungkana ren-arrennan otabâna nyèor)
Kalakoan
[beccè' | beccè' sombher]- Sombhât rèya lalakon ngombi' nyèor
Kakanan
[beccè' | beccè' sombher]- Palèmpong iyâ rèya sala sèttongnga kakanan sè èkaghâbây ḍâri nyèor abhâreng bi' teppong bherrâs
Èn-laènna
[beccè' | beccè' sombher]- Ghurjhem iyâ arèya monyè tèroanna nyèor mon ghâgghâr
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Pradeepkumar, T.; Sumajyothibhaskar, B.; Satheesan, K.N. (2008). Management of Horticultural Crops. Horticulture Science Series. Vol. 11, 2nd of 2 Parts. New India Publishing. pp. 539–587. ISBN 978-81-89422-49-3.
- ↑ Grimwood, hlm. 18.
- ↑ Sarian, Zac B. (18 Agustus 2010). "Kelapa baru berbuah tinggi". The Manila Bulletin. Archived from the original on 19 November 2011. Retrieved 21 April 2011.
- ↑ Ravi, Rajesh (16 Maret 2009). "Peningkatan hasil kelapa dan area tanam menempatkan India di puncak". The Financial Express. Archived from the original on 15 Mei 2013. Retrieved 21 April 2011.
{{cite news}}
: Check date values in:|archive-date=
(help) - ↑ "Berapa lama pohon kelapa mulai berbuah?". Home Guides – SF Gate. Agustus 20, 2013. Archived from the original on Novèmber 13, 2014.
- ↑ Brouwers, Lucas (1 Agustus 2011). "Coconuts: not indigenous, but quite at home nevertheless". Scientific American.
- ↑ Lebrun, P.; Grivet, L.; Baudouin, L. (2013). "Use of RFLP markers to study the diversity of the coconut palm". In Oropeza, C.; Verdeil, J.K.; Ashburner, G.R.; Cardeña, R.; Santamaria, J.M. (eds.). Current Advances in Coconut Biotechnology. Springer Science & Business Media. pp. 83–85. ISBN 978-94-015-9283-3.
- ↑ "Varietas Kelapa". floridagardener.com. Archived from the original on 20 Oktober 2015. Retrieved 19 Mei 2016.
{{cite web}}
: Check date values in:|access-date=
(help) - ↑ Prawitra, A. (2009) Kamus Standard Bahasa Madura-Indonesia[1], Jakarta: Dian Rakyat Ltd., →ISBN