HIV
Virus imunodefisiensi manusia sè è kennal kalabân HIV iyâ arèya virus sè bisa mamatè ḍâri ḍuwâ’ spesies lentivirus sè asebbâbaghi AIDS. Virus arèya nyerrang manussa bân nyerrang sistem kekebalan bhâdhân, saèngghâ bhâdhân lemmè’ ḍâlem melabân infeksi. Lamon virus rèya ros-terrosân anyerrang bhâdhân, sistem pertahanan bhâdhân bhâkal sajân lemmè. Bilâ ta’ èobâtthi, orèng sè ècapo’ HIV bisa oḍi’ coma 9-11 taon, tergantung tipenya. Dhâddhi lamon ècapo’ virus arèya bisa asebbâbaghi sistem imun sajân toron. Penyaluran virus HIV bisa lèbât penyaluran mani, ḍârâ, cairan vagina, bân aèng soso (ASI). HIV bisa mamatè sel-sel pentèng sè èkabhuto manussa, sala sèttongnga iyâ arèya Sel T Pembantu, Makrofaga, Sel dendritik.[1]
È taon 2014, the Joint United Nation Program on HIV/AIDS (UNAIDS) aberri’ reppot mèra ka Inḍonèsia tentang cara ngadhepbhi HIV/AIDS. Pasen anyar sajân atambâ 47% sajjhâk 2005. Orèng matè sebbâb AIDS è Inḍonèsia ghi-tègghiyân, polana coma 8% orèng sè ollè pangobhâdhân obhât antiretroviral (ARV). Inḍonèsia iyâ arèya naghârâ nomer 3 sa dhunnya sè ècapo’ panyakèt HIV palèng bânnya’ iyâ arèya 640.000 orèng, samarèna Cèna bân India. Prevalensi è Inḍonèsia coma 0,43% otabâ ghi’ è bâbâna tingkat epidemic 1%.[2]
Sajhârâ[beccè' | beccè' sombher]
È taon 1983, Jean Claude Chermann bân Francoise Barre-Sinoussi ḍâri Prancis bisa angisolasi HIV ḍâ’-aḍâ’ân ḍâri sorang sè ècapo’ sindrom limfadenopati. Awwâllâ virus arèya èsebbhut ALV (lymphadenopathy-associated virus). Sareng Luc Montagnier kabbih abhuktèyaghi jhâ’ saongghuna virus jârèya anyebbâbaghi AIDS. È awwâl taon 1984, Robert Gallo ḍâri Amèrika Serikat neliti tentang virus sè anyebbâbaghi AIDS sè è sebbhut HTLV-III. Samarèna èteliti lebbi jhâu, kabhuktè jhâ’ saongghuna ALV bân HLTV-III arèya virus sè paḍâ bân è taon 1986, oca’ sè èangghuy kaangghuy nyebbhut virus jârèya iyâ arèya HIV otabâ lebbi husus polè HIV-1.[3][4]
Ta’ abit ḍâri samarèna HIV-1 ètemmo, subtipe anyar ètemmo polè è Portugal ḍâri pasièn sè asalla ḍâri Afrika Bârâ’ pas èsebbhut HIV-2. Lèbât cloning bân analisis sekuens (sosonan genetik), HIV-2 bhidhâ bân HIV-1 sabannya’na 55% bân scara antigenetik bhidhâ. Parbhidhâân palèng rajhâ anatara ḍuwâ’ strain (galur) virus jârèya bâḍâ è glioprotein slobhung. Panalètèyan salanjutdhâ angiraaghi jhâ’ saongghuna HIV-2 asalla ḍâri SIV (retrovirus sè anyâbbâbaghi primata) sabâb bâḍâna kamèmperan sekuens bân rèaksi langkalèng antara antibodi ḍâ’ kaḍuwâna virus jârèya.[4]
Bâgiyân[beccè' | beccè' sombher]
Ḍuwâ’ spesies HIV sè anyâbbâbaghi manussa (HIV-1 bân HIV-2) awwâlla ḍâri Afrika Bârâ’ bân tengnga, ngallè ḍâri primata ḍâ’ manussa kalabân prosès sè èkennal mènangka zoonosis. HIV-1 iyâ arèya hasèl evolusi ḍâri simian immunodeficiency virus (SIV cpz) sè ètemmo ]ḍâlem subspecies sempanse, Pan troglodyte troglodyte. HIV-2 iyâ arèya spesies virus hasèl evolusi strain SIV sè bhidhâ (SIV smm), ètemmo è Sooty mangabey, binara dhunnya lambâ’ Guinea-Bissau. Sabâgiyân infeksi HIV è dhunnya èsebbâbaghi HIV-1 polana spesies virus rèya lebbi virulen bân lebbi ghâmpang nolar èbhândhing HIV-2. Dhinèng HIV-2 kabânnya’an ghi’ bâḍâ è Afrika Bârâ’.[5]
Adhâsar ḍâ’ sosonan genetic, HIV-1 èbâgi dhâddhi tello’ klompo’ otama, iyâ arèya M, N, bân O. Klompo’ HIV-1 M bâḍâ 16 subtipe sè bhidhâ. Klompo’ N bân O ghita’ èkataoè scara jellas jumlah subtipe virus sè bâḍâ è ḍâlemma. Nèng, ḍuwâ’ klompo’ jârèya anḍi’ kakarabhâtdhan kalabân SIV ḍâri simpanse. HIV-2 anḍi’ 8 jennis subtipe sè èangghâp asalla ḍâri Sooty mangabey sè dhâ-bhidhâ.[6]
Semèngghâ brâmpan virus HIV kalabân subtipe sè bhidhâ anyebbâbaghi sèttong individu sè paḍâ, maka bhâkal dhâddhi dhâpar rekombinan sirkulasi (circulating recombinant forms-CRF). Bâgiyân ḍâri genom buto sè anyar. Dhâpar rekombinan sè ḍâ’-aḍâ’ân ètemmo iyâ arèya rekombinan AG ḍâri Afrika tengnga bân Bârâ’, pas rekombinan AGI ḍâri Yunani bân Siprus, pas rekombinan AB ḍâri Rusia bân AE ḍâri Asia tengghârâ. Ḍâri sakabbhina infeksi HIV sè kadhâddhiyân è dhunnya, sabânnya’ 47% kasus èsebbhâbaghi subtipe C, 27% aropa CRF02_AG, 12,3% aropa subtipe B, 5.3% iyâ arèya subtipe D bân 3.2% CRF AE, dhinèng karèna asalla ḍâri subtipe bân CRF laèn.[7]
Struktur bân matèri genetik[beccè' | beccè' sombher]
HIV anḍi’ diameter 100-150 nm bân abentu’ sferis (spherical) sampè’ oval polana bentu’ slobhung sè anyapo’è partikel virus (virion). Slobhung virus asalla ḍâri membrane sel inang sè sabâgiyân bânnya’ kasoson ḍâri lipida. È ḍâlem slobhung bâḍâ bâgiyân sè èsebbhut protein matriks.[8]
- ↑ "Stop Penyebaran HIV/AIDS". RS Islam A. Yani. 2021-12-09. Aksès 2024-03-03.
- ↑ "Cho Kah Sin: Indonesia's HIV prevention should be an example". Tempo.com. 2018-10-19. Aksès 2024-03-03.
- ↑ Coffin, J., Haase, A., Levy, J. A., Montagnier, L., Oroszlan, S., Teich, N., Temin, H., Toyoshima, K., Varmus, H., Vogt, P. and Weiss, R. A. (1986) "What to call the AIDS virus? Nature" 321, 10.
- ↑ 4,0 4,1 Jay A. Levy. 2007. HIV and the pathogenesis of AIDS. ASM Press.
- ↑ Vithalani, Jay bân Marta Herreros-Villanueva. "Epidemiologi HIV di Uganda: survei berdasarkan usia, jenis kelamin, jumlah pasangan seksual dan frekuensi tes". National Library of Medicine. 2018-09. Aksès 2024-03-03.
- ↑ Widiyanti, Mirna and Oktavian, Antonius and Wibowo, Holy Arif and Kridani, Tri Nury. "Identifikasi Genotipe Human Immunodeficiency Virus-1 (HIV-1) Pada Orang Dengan HIV/AIDS (ODHA) Di Kota Jayapura Provinsi Papua". RepositoriBadan Kebijakan Pembangunan Kesehatan. 2011. Aksès 2024-03-03.
- ↑ Djumadiyono, Drs. Nano. "Keperdulian Terhadap HIV-AIDS". Kementrian Kesehatan. Aksès 2024-03-03.
- ↑ Navaratnarajah, CK. R. Warrier, bân RJ Kuhn. "Perakitan Virus: Partikel Terbungkus". National Library of Medicine. 2008-07-30. Aksès 2024-03-03.