AIDS
Acquired Immunodeficiency Syndrome otabâ Acquired Immune Deficiency Syndrome (èpakènè' AIDS) iyâ arèya sakompolan ḍhâ-tanḍhâ bân infeksi (otabâ: sindrom) sè èsabâbaghi karana rosakka sistem kekebalan bhâdân manossa amarghâ infeksi virus HIV;[1] otabâ infeksi rus-virus laen sè paḍâ nyerrang spesies laènna (SIV, FIV, bân laènna).
Ḍaftar singkatan ḍâlem artikel rèya:
- AIDS: Acquired immune deficiency syndrome
- HIV: Human immunodeficiency virus
- CD4+: Sel T pembantu
- CCR5: Chemokine (C-C motif) receptor 5
- CDC: Centers for Disease Control and Prevention
- WHO: World Health Organization
- PCP: Pneumocystis pneumonia
- TB: Tuberkulosis
- MTCT: Mother-to-child transmission
- HAART: Highly active antiretroviral therapy
- STI/STD: Sexually transmitted infection/disease
Virus rèya anyama Human Immunodeficiency Virus (otabâ èpakènè' HIV) yakni virus sè memperlemah kekebalan bhâdân manossah. Oreng sè è kennèng virus rèya bhâkal deddi rentan ka infeksi oportunistik otabâ gâmpang è kennèng tumor. Tapè panangannnah sè bâdâ bisa ma abit laju perkembangan virus, namon panyaket rèya gitak ongghu-ongghu bisa è selamet aghi.
HIV bân virus-virus sajenissah umummah è tular aghi lèbet kontak langsong antara lapisan kolè’ dâlem (membran mukosa) otâbâ aliran dârâ, aèng mani, caèran farji', caèran preseminal, bân aèng soso èbo'.[2] Panolaran bisa kadhâddiyân lèbât jima' (vaginal, anal, otabâ oral), transfusi ḍârâ, jhârum sontèk sè terkontaminasi, antara èbo' bân bhâji’ bâkto nganḍung, ngalahèraghin, otabâ nyosoè, bân bentuk kontan laènna kalabân acairan-cairan bhâdân kasebbhut.
Para èlmowan ngoca' AIDS asalla ḍâri Afrika Sub-Sahara.[3] Satèya AIDS la dhâddhi wabah panyakè'. AIDS èrakèra nginfeksi 38,6 juta orèng è sakabbhina bhumè. Bâkto Jânuwari 2006, UNAIDS alako bhâreng sareng WHO ngèraaghi AIDS dhâddhi sabâb kamatèyan lebbi ḍâri 25 juta orèng tangghâl 5 Juni 1981. Panyakè' rèya aropaaghi sala sèttong wabah palèng ganas ḍâlem sajhârâ. AIDS èsebbhut dhâddhi sabâb kamatèyan 2,4 sampè' 3,3 juta jiwa bâkto taon 2005, bân lebbi dâri 570.000 orèng è antarana rèya na'-kana'. Sapartello' ḍâri jumla kamatèyan bâḍâ è Aftika Sub-Sahara, saèngghâ malambataghi pertombwuan èkonomi bân ngaancoraghi kakowatan sombher daya manossa. Perawatan antiretrovirus saongguna bisa ngorangaghi tingkat kamatèyan bân sarana infeksi HIV.
Hokoman sosial bhâdhi orèng sè sakè' HIV/AIDS, omomma lebbi berre’ bilâ èbhândhingaghi sareng sakè' ganas laènna. Torkaḍhâng okoman sosial kasebbhut jughân noro’ kennèng ka petugas kasèhadhân otabâ sukarelawan, sè ngerabât orèng sè sakè' HIV/AIDS (ODHA).
Sombher[beccè' | beccè' sombher]
- ↑ Marx, J. L. (1982). "New disease baffles medical community". Science. 217 (4560): 618–621. PMID 7089584.
- ↑ San Francisco AIDS Foundation (2006-04-14). "How HIV is spread". Arsip ḍâri versi asli 2011-08-22. Aksès 2006-05-23.
- ↑ Gao, F., Bailes, E., Robertson, D. L., Chen, Y., Rodenburg, C. M., Michael, S. F., Cummins, L. B., Arthur, L. O., Peeters, M., Shaw, G. M., Sharp, P. M. and Hahn, B. H. (1999). "Origin of HIV-1 in the Chimpanzee Pan troglodytes troglodytes". Nature. 397 (6718): 436–441. PMID 9989410 DOI:10.1038/17130.