Al-Farabi
Abū Nasir Muhammad bin al-Farakh al-Farabi (bhâsa Pèrsia: ابونصر محمد بن محمد فارابی ) Al-Farabi (10 jânuari 872-17 Jânuari 951) panèka bhângkèt èlmo bân filsuf Islam dâri Farab, Kazakhstan. Al-Farabi jhughân èkennal kalabân nyama Abū Nasir al-Fārābi (dâlem brâmpan sombher iâ èkennal mènangka Abu Nasr Muhammad Ibn Muhammad Ibn Tarkhan Ibn Uzalah Al- Farabi, è dhunnyah Bârâ’ al-Farabi jhugân èkennal mènangka Alpharabius, Al-Farabi, Farabi, bân Abunasir.
Bâda sè adhabu Al-Farabi mènangka jâmaah Syiáh Imamiyah, tapè idè rèya tak kowat bân coma èdhâsaraghi ḍâ’ tolèsân dâlem sala settong ghâbâyna sè adhabu sorang filsuf-raja padâ kalabân sorang imam. Hal arèya tor èdukung kalabân fakta jhâ’ Al-Farabi kapaksa buruh ka Aleppo taon 330 H/945 M bâkto Dinasti Buyid sè rojung (bhâsa Inḍonèsia: condong) Syiah anaklukaghi Bâghdâd sè Suni.
Kaodi'èn bân Pangajhârân
[beccè' | beccè' sombher]Al-Farabi aangghuyân rèngkès sajjhâgghâ kènè'. Ramana sorang opsir tentara Turki katoronan Persia, dhinèng èbhuna orèng Turki asli. Sajjhâgghâ kènè’ anḍi’ kamengkaan istimèwa bân bhâkat rajâ kaagghuy ngoasaè para’tèyap subjèk sè èajhâri. Neng masa awwâl pendidikanna rèya, al-farabi ajhâr Al-Qurán, tatah bhâsa, kasasteraan, èlmo-èlmo aghâma (fiqh, tafsèr bân èlmo hadis) bân aritmetika dhâsar.
Al-Farabi è bakto ngodâ ajhâr èlmo-èlmo Islam bân tabbuwân è Bukhârâ, bân tèngghâl è Kazakhstan sampè’ omor 50. Ia èntar ka Bâghdâd kaangguy ajhâr è ka’dissa saabit 20 taon.Saamponna korang lebbi 10 taon tèngghâl è Bâghdâd, panèka ra-kèra neng taon 92 M, al-Farabi pas ajhâlâjhâ ḍâ’ kottha Harran sè bâḍâ neng dâjâ Syiria, è ka’dimma bâktoh jârowa Harran panèka poket kabhuddhâjâân Yunani è Asia kènè’. Ià pas ajhâr filsafat ḍâri Filsuf Krèsten kalonta sè anyama Yuhana bin Jilad.
Taon 940 M, al-Farabi nerrossaghi jhâlâjhâna ka Damaskus bân tatemmoh sareng Sayf al-Dawla al-Hamdanid, Kapala daèrah (distrk) Aleppo, sè èkennal kalabân sèmpatèsse para Imam Syiáh. Pas al-Farabi sèdhâh è kottha Damaskus neng omor 80 taon (Rejjheb 339 H/ Desember 950 M) neng masa pernata khâlifah Al Muthi’ (ghi’ dinasti Abbâsiyyâ).
Al-Farâbi panèka sorang komentator filsafat Yunani sè ulung è dhunnyah Islam. maskè kamongkengan rajâ iâ tak bias abhâsa Yunani, dhibi'na ngataowè para filsuf Yunani; Plato, Aristotèlès bân Plotinus kalabân bhâghus. Jâsana bâḍâ è brâmpan bidang akanta matematika, filosofi, pangobhâdhân, bân tabbhuwân. Al-farabi la nolès brâmpan buku sosiologi, bân settong buku parlo dâlem bidang tabbhuwân, kètab al-Musiqa. Salaen jârowa, Dhibi'na jhughân bias amaènaghi bân nyèptaaghi brâmpan alat tabbhuwân.
Al-Farabi èkennal kalabân jhulukân “ghuruh kaduwâ” samarèna Aristotèles, karna kakellarna dâlem mahammi Aristotèles sè èkennal mènangka ghuruh ḍâ’-aḍâ’ dâlem èlmo filsafat. Dhibi'na panèka filsuf Islam ḍâ’-aḍâ’ sè ngusahaági ngadheppi, nalèè bân sajhâu mungkin mapadâ filsafat politik yunani klasik sareng islam tor ngusahaági kaangguy bias èfahami è dâlem konteks aghâma-aghâma wahyu.
Al-Farâbi odi’ neng daerah otonomi è bâbâ pernata Sayf al Dawla bân neng jhâman pernata dinasti Abbasiyyâ, sè bângon Monarki sè èkapalaè sareng sorang khâlifah. Dhibi'na bhâbbhâr èmasa kapamimpina Khâlifah Mu’tamid (868-892 M) bân sèdhâh neng masa pernata Khâlifah Al-Muthi’ (946-974 M) è ka’dimma periode kasebbhut èangghep mènangka periode sè palèng kaddhuh karna kataḍâ’na kakowatan politik.