Tuanku Imam Bonjol
 | |
| Carèta oḍi' | |
|---|---|
| Èlahèraghi | (min) Muhammad Syahab  1772 Bonjol, Pasaman |
| Sèdhâ | 6 Novèmber 1864 (91/92 taon) Manado (id)  |
| Data pribadi (id) | |
| Kelompok etnik (id) | Orèng Minangkabau |
| Aghâma | Sunni |
| Kalakoan | |
| Karjâ | Pejuang (id) bi' pejuang perlawanan (id) |
Penghargaan (id) | |
Tuanku Imam Bonjol (lahèr è Bonjol, Luhak Agam, Pagaryung, 1772 – sèdhâ ḍâlem pengasingan bân èsarènnaghi è Lotta, Pineleng, Minahasa, 6 Nopèmber 1864). Salèrana aropa'aghi sala sèttong olama, katowa bân pejuwang sè aperrang alabân Bâlândhâ è paperrangan sè èkennal kalabân Perrang Paḍri è taon 1803-1838 M. Tuanku Imam Bonjol èyangka’ dhâddhi Pahlawan Nasional Inḍonèsia kalabân aḍhâsar SK Presiden RI Nomor 087/TK/taon 1973, tangghâl 6 Nopèmber 1973.[1]
Jhâman ngoḍâ
[beccè' | beccè' sombher]Asma dhâghing èpon ḍâri Tuanku Imam Bonjol èngghi ka'ḍinto Muhammad Syahab, Lahèr è Bonjol è tangghâl 1 Januwâri 1772, salèrana aropa'aghi pottra ḍâri Bayanuddin Syahab (rama) sareng Hamatun (èbhu). Ramana, Khatib Bayanuddin Syahab, aropa'aghi orèng 'alèm olama' bân katowa sè ka'ḍimma asal èpon ḍâri Songay Rimbang, Suliki, Lima Puluh Kota.[2] Mènangka olama' bân katowa masyarakat, Muhammad Syahab ollè ghellâr èngghi ka'ḍinto Peto Syarif, Malin Basa, bân Tuanku Imam. Tuanku nan Renceh ḍâri Kamang, Agam panèka katowa ḍâri Harimau nan Salapan panèka sè noddhu' salèrana ka'angghuy dhâddhi Imam (katowa) è ngatasè kaom Padri è Bonjol. Salèrana ahèrra èkènnal kalabân sebbhudhân Tuanku Imam Bonjol. Sala sèttong naskah aslina bâḍâ è Dinas Kearsipan bân Perpustakaan Propinsi Somatra Bârâ' Jhâlân Diponegoro No.4 Paḍang Somatra Bârâ'. Naskah kasebbhut kèngèng èmaos tor èyajhâri è Dinas Kearsipan bân Perpustakaan Propinsi Somatra Bârâ'.
Èbhuna asmana Hamatun bân anomma Syekh Usman sè asalla ḍâri Arab sè ḍâteng ka Alai, Ganggo Mudiak, Bonjol.[3] Saterrossâ ètarèma ḍâlem tatanan adhât Minangkabau, sè ka’ḍinto Syekh Usman dhâddhi katowa toronanna, mènangka bâgiyân ḍâri suku Koto.[4]
Perrang Paḍri
[beccè' | beccè' sombher]
Perrang Paḍri aningghâllâghi kenangan heroik bân traumatis è ranah Minangkabau. Sa'abiddhâ korang lèbbi 18 taon awwâl perrang (1803-1821) omomma, rèng orèng sè aperrang panèka sapaḍâna orèng Minang bân Mandailing otabâ Batak.[5]
È awwâl bâḍâna perrang panèka èḍhâsarè karep è kalangan katowa olama' Kerajaan Pagaruyung ka'angghuy alakowaghi bân ajhâlânnaghi syariat Islam sè jhujhuk sareng ahlus sunnah wal jamaah (Sunni) tor aghumantong ḍâ' ka Al-Qur’an bân hadis-hadis Rasulullah shalallahu ‘alaihi wasallam.[6] Katowa olama' sè jhughân aghâlimpo' è ḍâlem Harimau nan Salapan nyopprè Tuanku Lintau sopajâ ngajhâk Yang Dipertuan Pagaruyung sareng Kaom Adat ka'angghuy adhingghâl kebiyasa'an sè ta' samè sareng Islam (bid’ah).
È ḍâlem pan-saponapan parembhâghân ta' èpangghi bâḍâna kasapakadhân antara Kaom Paḍri (panyama'an bâgi kaum ulama) bân Kaom Adat. Abhâreng kalabân panèka, pan-saponapan nagari ḍâlem Keraja'an Pagaruyung karegghingan, bân ahèrra Kaom Padri è bâbâna pimpinan Tuanku Pasaman nyerrang Pagaruyung è taon 1815, tor dhâddhi tokar è Koto Tangah sèttong kennengngan è seddhi’na Bâto Sangkar. Sultan Arifin Muningsyah terpaksa buru ḍâri èbhu kottha kerajaan ka Lubukjambi.[7]
È tangghâl 21 bulân Pèbruwari taon 1821, kaom Adat kalabân rasmi patang bhânto sareng Pamarènta Hinḍia Bâlândhâ è ḍâlem aperrang kalabân kaum Padri ḍâlem kasapakadhân otabâ traktat sè èlabheddhi è Padang, mènangka konpensasi, Bâlândhâ ollè ehha' jhâlân bân kakobâsa'an atas wilajâ Darek (pedalaman Minangkabau).[8] Perjhânjhiyân arowa èhadiri sareng kalowarga dinasti Kerajaan Pagaruyung ḍâlem pimpinan Sultan Tangkal Alam Bagagar sè bâḍâ è Paḍang bâkto rowa.
Campor tanang Bâlândhâ ḍâlem perrang arowa ètanḍhâi kalabân panyerrangan Simawang bân Sulit Air sareng pasukan Kapten Goffinet bân Kapten Dienema awwâl April 1821 ḍâlem parènta Residèn James du Puy è Padang.[9] Ḍâlem hal rèya, Kompeni paḍâ noro' ḍâlem perrang kalabân aghâbây alasan polana “èyonjhâng” kaom Adat.
Pasukan Paḍri kowat ongghu è ḍâlem ngaḍhebbhi, saèngghâ mlarat bâgi orèng Bâlândhâ ka'angghuy matonḍu' Pasukan Padri. Amarghâ ghâpanèka, Bâlândhâ lèbât Gubernur Jenderal Johannes van den Bosch ngajhâk katowa kaom Padri sè ka'ḍimma bâkto ghâpanèka èkatowaè sareng salèrana Tuanku Imam Bonjol ka'angghuy sarmo kalabân ma’lomat Perjhânjhiyân Masang è taon 1824.[10] Parkara ghâpanèka bâḍâ, amarghâ Bâlândhâ ella taḍâ' bârâghât ka'angghuy ngadhebbhi paperrangan laèn è Èropa bân Jhâbâ akadhi Perrang Diponerogo.Tapè ahèrra perjhânjhiyânna ghâpanèka èlanggâr dhibi’ sareng Bâlândhâ kalabân nyerrang nagari Pandai Sikek.
Namong, sajjhek awwâl taon 1833 paperrangan aobâ dhâddhi perrang antarana kaom Adat bân kaom Paḍri alabân Bâlândhâ, ḍuwâ’ piha' ghâpanèka patang bhânto ka'angghuy alabân Bâlândhâ, Piha'-piha' sè awwâllâ ta' padâ pamangghi ahèrra areng-sareng ka'angghuy alabân Bâlândhâ. È konco' kastana meddhâl kasadaran, ngonjhâng Bâlândhâ ḍâlem konflik nyatana manyangsara rakyat Minangkabau dhibi’.[11] Masèttongnga kaom Adat bân kaom Padri arèya èkabidhi sareng bâḍâna kompromi sè èkennal kalabân nyama Plakat Puncak Pato è Tabek Patah se mabâḍâ konsensus Adat basandi Syarak, Syarak basandi Kitabullah (Adat se adhâsar aghâma, aghâma se adhâsar Kitabullah (Al-Qur’an).
Rassa kastana Tuanku Imam Bonjol ḍâ' kalakowanna kaom Padri ḍâ' ka paḍâ rèng Minang-nga, Mandaling, bân Batak, paḍḍhâng è ḍâlem bu-ḍhâbuna Adopun hokum Kitabullah banyak lah melampau dek ulah kito juo. Baa dek kalian?(bânnya’ hokom kètabbhâ Allah sè marè èlèngkaè sareng bulâ bân dhika sadhâjâ. Bârâmma mongghu dhika sadhâjâ?).
Panyerrangan bân pangèppongan bhintèng kaom Padri è Bonjol sareng Bâlândhâ ḍâri sadhâjâ jurusân parkèra'an ennem bulân (16 Maret-17 Agustus 1837) sè èkatowaè sareng jèndral perwira Bâlândhâ, tapè bân tentara sè kabânnya'an aropa'aghi arèya bhângsa prèbhumè sè ḍâri suku man-ḍimman, kadhi Jhâbâ, Mâdhurâ, Bugis, bân Ambon. Ḍâlem ḍaftar nyama perwira pasukan Bâlândhâ, bâḍâ Mayor Jèndral Cochius, Letnan Kornèl Bauer, Mayor Sous, Kaptèn Maclean, Letnan Sèttong Van der Tak, kabulâ Letnan Settong Steinmetz bân saterrossè, tapè bâḍâ kèya nyama-nyama Inlandsche (prèbhumèh) kadhi Kapitein Noto Prawiro, Inlandsche Luitnant Prawiro è Logo, Karto Wongso Wiro Redjo, Prawiro Sentiko, Prawiro Brotto, bân Merto Poero.
Bâkto panyerrangan sè lu-ghâllu, Bâlândhâ èbhânto sareng 148 perwira Èropa, 36 perwira prèbhumè, 1.103 tentara Èropa, 4.130 tentara prèbhumè, Sumenapsche hulptroen hieronder begrepen (pasokan kabulâ Songennep, Mâdhurâ). Serrangan ka bhintèng Bonjol èmolaè bi' rèng-orèng Bugis sè bâḍâ è bâgiyân palèng aḍâ’. Nangèng karana pertahanan Padri sanget kowat, maka èpaḍâteng pole tambâ'ân pasukan ḍâri Batavia è tangghâl 20 Juli 1837 ḍâpa' ka Padang aghuna'aghi kapal Perle. Pasukan kasebbhut bâḍâ Kapitein Sinninghe, sapanthan orèng Èropa bân Afrika,1 sergeant, 4 korporaals, bân 112 flankeurs. Sè è ahèr-ahèr arèya arèya ḍâ' serdâdu Afrika sè èrèkrut Bâlândhâ è kennengngan sè samangkèn asmana naghârâ Ghana bân Mali. Orèng-orèng ka'ḍissa èsebbhut Sepoys bân atugas ḍâlem tentara Bâlândhâ.
Sa'amponna ḍâteng bhântowan ḍâri Batavia, maka Bâlândhâ nerrossaghi polè pangeppongan. Kabâḍâ'ânna Tuanku Imam Bonjol atambâ malarat, namong ghi’ ta' soḍḍhi ka'angghuy ngala ka Bâlândhâ. Saèngghâ ḍâpa' katello kalèna Bâlândhâ aghântè komandan perrangnga ka'angghuy arebbhu’ Bonjol, yaknè naghârâ kènè’ bân bhintèng ḍâri cellot sè èsakètarra èkalèng-lengè bellur. È tangghâl 16 Agustus 1837, bhintèng Bonjol ollè èkobâsaè sa'amponna èkeppong.
Tuanku Imam Bonjol ngala ka Bâlândhâ è bulân Oktober 1837, kalabân kasepakatân ana’na sè noro’ atempor, Naali Sutan Chaniago èyangka’ dhâddhi pejabat kolonial Bâlândhâ. Imam Bonjol èbuwâng ka Cianjur, Jhâbâ Bârâ’, pas èyallè ka Ambon bân ahèrra ka Lotta Minahasa semma’ ka Manado, è kennengngan sè di buḍi ghânèka, beliau sèdhâ tangghâl 8 Nopèmber 1864. Tuanku Imam Bonjol èsarènnaghi è kennengngan pangasingânna. Tuanku Imam Bonjol nolès autobiografi sè ènyamaè Naskah Tuanku Imam Bonjol sè aèssè kastana ka kejjhemma perrang Paḍri. Tolèsan arowa aropa'aghi karjâ sastra autobiografi sè lu-ghâllu ḍâlem Bhâsa Malaju èsèmpen bi’ katoronanna Imam Bonjol bân èpublikasiyâghi taon 1925 è Berkley, bân 2004 è Paḍang.
Parjuwangan sè marè èkalako bi’ Tuanku Imam Bonjol ollè apresiasi atas kapahlawananna ḍâlem nentang penjajahan, Tuanku Imam Bonjol èyangka’ dhâddhi Pahlawan Nasional Inḍonèsia sajjhek tangghâl 6 Nopèmber 1973.
Salaènna arowa, nyama Tuanku Imam Bonjol bâḍâ kèya è ruang publik bhângsa dhâddhi nyamana jhâlân, nyamana universitas, jughân èlambâr pèssè Rp5.000 kalowaran Bank Inḍonèsia 6 Nopèmber 2001.
Katoronan
[beccè' | beccè' sombher]È antara pottra-pottrèna Tuanku Imam Bonjol, iyâ arèya Sutan Chaniago bân Sutan Saidi (laèn èbhu). Ebhuèpon Sutan Chaniago asalla ḍâri Alahan Lanjhâng, lamon èbhuèpon Sutan Saidi asalla ḍâri Koto Lawas, Koto Tèngghi. Samarèna Perrang Padri, Sutan Chaniago èyangka' dhâddhi Kapala Laras Alahan Lanjhâng (1851 - 1875), sabâtara Sutan Saidi èbuwâng abhâreng Tuanku Imam Bonjol ḍâ' ka Manado tor abâli polè ḍâ' ka Bonjol sa'amponna Rama èpon sèdhâ.[12]
Pottra èpon Imam Bonjol sè laèn sè asmana Mahmud katèbhânan musibâ iyâ arèya ècapo' bayonèt è bâkto kadhâddhiyân Bâlândhâ makala Bèntèng Bukit è taon 1836.[13]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Direktorat Urusan Kepahlawanan dan Perintis Kemerdekaan, (1991), Wajah dan sejarah perjuangan pahlawan nasional, Vol. 3, Departemen Sosial R.I., Direktorat Urusan Kepahlawanan dan Perintis Kemerdekaan.
- ↑ Muhammad Syamsu As, Ulama pembawa Islam di Indonesia dan sekitarnya, Lentera, 1996
- ↑ Sjafnir Aboe Nain, (1988), Tuanku Imam Bonjol: Sejarah Intelektual Islam di Minangkabau, 1784-1832, Universitas Michigan.
- ↑ Djaja, Tamar (1965). Pustaka Indonesia: riwajat hidup orang-orang besar tanah air. Bulan Bintang. hlm. 340.
- ↑ kompas.com, "Sejarah Perang Padri: Tokoh, Penyebab, Kronologi, dan Dampak", aksès 2023-01-16.
- ↑ detikedu, "Tuanku Imam Bonjol dan Kisah Perjuangannya di Perang Padri" Diarsipkan 2022-09-16 di Wayback Machine., aksès 2023-01-16.
- ↑ Adryamarthanino, Verelladevanka, kompas.com, "Sultan Arifin Muningsyah", aksès 2023-01-16.
- ↑ G. Kepper, (1900), Wapenfeiten van het Nederlands Indische Leger; 1816-1900, M.M. Cuvee, Den Haag.
- ↑ Faizi, Lutfan, "Sejarah Perang Padri, Taktik Licik Kolonialisme Belanda untuk Kuasai Minangkabau", aksès 2023-01-16.
- ↑ Welianto, Ari, kompas.com, "Perang Padri, Perang Saudara yang Berubah Melawan Belanda", aksès 2023-01-16.
- ↑ Sjafnir Aboe Nain,, (2004), Memorie Tuanku Imam Bonjol (MTIB), transl., Padang: PPIM.
- ↑ Nain, Sjafnir Abu (1988). Tuanku Imam Bonjol: sejarah intelektual Islam di Minangkabau, 1784-1832. Esa.. è Aksès tangghâl 2025-04-29.
- ↑ Martamin, Mardjani (1984). Tuanku Imam Bonjol. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional. hlm. 20.