Sima Qian
 | |
| Asmana ḍâlem bhâsa asli | (zh-hans) 司马迁 (zh-hant) 司馬遷  |
|---|---|
| Carèta oḍi' | |
| Èlahèraghi | 145 SM (<135 SM) Hejin (id)  |
| Sèdhâ | 86 SM (>87 SM) (58/59 taon) Tiongkok |
| Kegiatan (id) | |
| Spesialisasi (id) | Sejarah Tiongkok (id) |
| Pekerjaan (id) | Sejarawan (id) , penyair (id) , penulis (id) , astrologer (en) , filsuf (id) , matematikawan (id) bi' astronom (id) |
| Karya kreatif (id) | |
Karya terkenal (id)
| |
| Keluarga (id) | |
| Anak (id) | Sima Qian's daughter (Yang Bis wife) (en) Sima Lin (en) |
| Ayah (id) | Sima Tan (id) |
 | |
Sima Qian ([sɨ́mɑ̀ tɕʰján]; ca 145 – ca 86 SM) panèka sejarawan bân negârawân è Dinasti Han. Karyana sè palèng kalonta panèka Great Historical Record sè aropaaghi catatan sejarah sè palèng lengkap sè partama è Cina bân è dhunnya sè nyathet sejarah peradaban Cina dâri jâman Kaisar Konèng kantos Dinasti Han.
Bâkto ngoḍâ bân carèta oḍi’
[beccè' | beccè' sombher]Sima Qian lahèr è taon 145 SM è Longmen (satèya Provinsi Shanxi), sè ètemmoè è taon kalèma’ pamarèntahan Kaisar Jing dâri Dinasti Han Tèmor (25 SM – 220 SM).
Bâkto ramana, Sima Tan, èangghep mènangka Sejarawan Agung è taon 140 SM, sakabbhina kalowargana apinda ka Mao Ling, kottah sè èpadhâddhi sareng Kaisar Han Wu mènangka makam ghâbây aba’na dhibi’.
E bakto aomor 10 taon, Sima Qian molaè ajhâr maos karya-karya klasik Cina dâri guruna Kong Anguo.[4] Saterrossa èpon bânnya’ asosialisasi sareng warga kottah Mao Ling saènggâna bakat èpon èasah.
Parjhâlânan sè èlakonè
[beccè' | beccè' sombher]E bâkto aomor 20 taon, èpon ngalakonè parjhâlânan sè partama. Ajhâlân dâri lao’ ka lao’, è salanjangnga Songay Konèng bân Songay Yangtze. Salerana jhughân naè’ ka Gunong Hui Ji kaangghuy nyarèta’aghi koburan Yu, pendiri Dinasti Xia sè kalonta bân entar ka Gunong Jinyi è provinsi Hunan kaangghuy nyarèta’aghi koburan Shun, rato sè kalonta è Cina Kuno. Parjhâlânan salastarèna lèbât songay Yuan bân Xiangjiang saterrossa nojju ka lao’ lèbât songay Wen bân Si. Saterrossa ka Songay Buluo è dimma penyair patriotik Qu Yuan alonca’ kaangghuy mate’è abâ’na saellana ngalami kaadilan. kennengngan bersejarah laèn sè èkunjungè panèka kottah benteng Xiehe sè aropa’aghi kennengnganna rato Chu bân Han aperrang kaangghuy kakobasa’an. Bân è jhâlân abali ka Chang’an, èpon lèbât naghara-naghara Liang bân Chu.
Saellana abali dâri parjhâlânanna, èangghep mènangka karyawan karaton sè akhèrra èbâkta abali ka parjhâlânan resmi, satèya ka provinsi Hunan bân Sichuan. Bâdâ è provinsi Guichuan, Guangxi, Yunnan, bân Kunming. Saterrossa èpon entar ka bagiân barat daya Cina è dimma suku Yi ètamen bân èpon abali ka ibukota è bâkto ramana bâdâ è kondisi kritis polana sake’na.
Wasiat eppa’na
[beccè' | beccè' sombher]Sabelluna sedhâ, ramana nyo’on ka Sima Qian kaangghuy nerrossaghi usahana bangatowana mènangka Sejarawan Agung. Alasan panèka sopajâ bâdâ orèng sè nerrossaghi usaha Konfusius sè ampon nyathet kadhâddhiyân 500 taon pertama è catatan musim semi bân musim gugur namong saamponna 500 taon saamponna Konfusius seda, tadâ’ orèng sè tertarik dâ’ parkara sejarah. Ramana nyoro kaangghuy mamare Catatan Musim Semi bân Musim Gugur sè ella èkarjâaghi Konfusius, èngghi panèka catatan 500 taon se bakal dhâtâng.Sima Qian dhibi’ aomor 36 taon bâkto ramana seda.
Karjâ bân kadhâddhiyân sè ngobâ oḍi’na
[beccè' | beccè' sombher]Tello taon saterrossa, Sima Qian aghântè’è ramana mènangka sejarawan naghara sè èghâdhui. È posisi panèka, èpon bisa maos kabbhi arsip bân dokumen karaton. È taon 104 SM, Sima Qian molaè aghâdhui bekto luang kaangghuy nolès Catatan Tahun Agung. Namong lema taon saterrossa, è omorra 47 taon, Sima Qian ngalami kagettongan sè rajeh è dâlem kaodhi’anna bâkto masalah Li Ling èkaolle.
Pernyataan panèka sè akherra èkaenga’è sareng Kaisar sè dhâddhi patokan ghâbây pertimbanganna ghâbây kasus-kasus laènna.
E bakto jareya, tahanan se eokom mate bisa lopot dhari okoman kalaban cara dhadhuwa’. Cara sè partama panèka aghâdhui pèssè jaminan. Namong kalowargana Sima Qian cè’ meskenna kaangghuy nyadhiyaaghi pèssè. Sanyatana ca-kancana padhâ kellas keya tadha’ se nolonge. Cara sè kaduwâ’ panèka kalabân kastrasi. Kabânnya’an ulama lebbi senneng matè dâri narèma okoman akadhi panèka.
Namong, polana janjina Sima Qian ka ramana kaangghuy nerrossaghi usaha ramana mènangka sejarawan sè raje, Sima Qian akherra mele èkastrasi. Sima Qian ngajhâri jhâ’ malarat salanjangnga abhânto bâgiyân sè raje dâri kaodhi’ânna orèng. Pan-bârâmpan tokoh hebat ampon aghâbây bânnya’ karyana saellana ngalami hal-hal sè ta’ èkasennengi è dâlem kaodhi’anna. Sima Qian jhughân mekker Kaisar Wen sè nemmo Prinsip Obâ’ân è bâkto èpenjara, Konfusius sè nolès Catatan Musim Semi bân Musim Gugur è bâkto èjebak è Chen Ji. Penyair Qu Yuan nolès Antologi Yi Shao saamponna èbuwang ka Jiangnan, Zhuo Qiuming nolès Guo Yu klasik saamponna buta. Sun Bin nolès analek militer saellana kaèlangan sokona kaduwâ’na. Lu Buwei nolès Analek Musim Semi bân Musim Gugur Lu saamponna èbuwang ka Chu bân Han Feizi nolès bânnya’ carèta klasik è bâkto èpenjara è naghara Qin. È bâbâna kabâdâ’ânna, Sima Qian nolès Arsip Sejarawan sè èbâgi dâ’ 2000 taon sejarah Cina molaè jaman Kaisar Yao bân Sun, kantos Kaisar Han, Wu, nangkep Bai Lin.
Cataḍhân Sajhârâ Agung
[beccè' | beccè' sombher]Èmolaè Catatan Sejarah Agung (Cina tradisional: 史記; Cina: 史记; pinyin: shiji) èsebbhut Buku Sejarah sareng Guru Agung (太师公书) namong è budhi arè èoba dâddhi Catatan Sejarah Agung polana orèng umumna lebbi senneng nyebbut Catatan Sejarah Agung.
Catatan-catatan Great Annals èsambhât è sekitar taon 91 SM, bâdâ 130 jilid kabbhi bân èbâgi dâ’ lema’ kategori. Duwâ’ bellas analek (Cina tradisional: 本紀; Cina: benji) nyathet dhubellas pamarenta’an sè palèng penting dâri Kaisar Konèng kantos pamarenta’an è dimma Sima Qian odhi’. Obâ’ân è dâlem kaodhi’ân sosial jhughân èserrat è dinna’ menorot urutan kronologis. Sapolo Tabel nojjhuaghi obâ’ân dinasti, hubungan antara naghara sè bhân-sabbhân bân pangangkatan pejabat penting. Kadhâddhiyân-kadhâddhiyân jhâjhârbâ’ân sè ta’ bisa èkelompokaghi dâ’ taon sè teppa’ jhughân èserrat è dinna’. Bâllu’ Traktat nyathet perkembangan upacara, musik, hokom, kalender, elmo, astronomi, kurban, panyempenan aèng bân bobot bân okoran. Tello polo Bengko Warisan nyathet para bangsawan bân pangeran è bâkto Periode Musim Semi bân Musim Gugur, Periode Negara-negara Perang bân è bâkto Dinasti Qin bân awal Dinasti Han. Seventy Lives panèka biografi pan-bârâmpan orèng penting è bâbâna abad-abad, carèta naghara manca bân populasi minoritas è Cina, è hubunganna bân orèng Han. Berkas-berkas panèka biasana èsambhât kalabân komentar dâri Sima Qian kaangghuy aberri’ fakta tambahan dâri panyelidikan pribadina otabâ kaangghuy nyegghâ sala paham.
Hal laèn dâlem karyana panèka è dâlem proses aghâbây, èpon serrèng ajhâlân nyarè bahan sejarah, nyathet arsip dasar èbâdâ’aghi dâri pemilihan bahan sè te-ngate bân saterrossa abuktèaghi fakta kalabân èbandhingaghi sareng versi sè bhân-sabbhân sè bâdâ. È dâlem tolesanna, èpon ta’ nolak kennengnganna mènangka pahlawan sè kala è dâlem sejarah bân èpon ta’ nganggep bhâbinè’ korang penting dâri lakè’. Contona, Kaisar sè partama èghântè’è sareng pottrana namong kakowadhân sè nyata bâdâ è tanangnga Permaisuri Duda Lu, dâddhi Sima Qian aghâbây catatan khusus ghâbây èpon. Salaèn dâri jârèya, èpon jhughân orèng sè jujur kalabân sikap sè kobâsa ghâbây bendher bân sala. Salerana noles kalaban terrang parkara lalakonna para pangobasa se juba’, salerana nerrangngagi lalakonna reng-oreng jareya kalaban jujur sarta ngokom reng-oreng jareya kalaban jellas. Sikapna manyinggung golongan penguasa, bân pan-bârâmpan kancana ngajhâri karyana mènangka “buku fitnah”. Namong, panèka sè aghâbây Sima Qian èkennal mènangka penegak kaadilan bân juru bicara ghâbây orèng-orèng.