Hak ḍâlem Islam

Hak ḍâlem Islam akaiḍân kalabân hak asasi manossa sè ngaanḍi' hubungan antara Allah mènangka panggâbây kalabân manossa mènangka sè èkagâbây. ḍâlem Islam, manossa ngaanḍi' hak asasi manossa sè alèpothi hak kaangghuy oḍi', hak ngaollè kamerḍikaan, hak aberri' panḍâpat, hak aorganisasi, tor hak ajâlânnaghi kayâkinan bân kaparcajhâân ḍâ'ka aghâmana. Hak asasi manossa è ḍâlem Islam ampon èyator sacara nyloro bân ngaḍâlem. Hak-hak kasebbhut èjâghâ bân èhormatè kalabân aberri' jâminan sè mampertahannaghi panarèmaan hak asasi manossa.

Panyamaan

ḍâlem bhâsa Arab, hak èsebbhut mènangka haq. Analisa morfologina alèpothi حق-يحق-حقا. Katello' toronan oca' panèka èghunaaghi kaangghuy sèttong sè bhânḍâr, nyata, pastè, bân pagghun. ḍâlem artè laèn, hak èartèyaghi mènangka sèttong sè wâjib èlakonè. ḍâlem Islam, hak anempaḍi posisi kaduwâ' saampona kawâjibân. Manossa bhâkal narèma hak nalèkana ampon alaksanaaghi kawâjibânna. ḍâlem artèan panèka, hak aropaaghi ombâlân atas pamennoan kawâjibân.

Jennis

ḍâlem ajârân Islam, tojjuwân panggâbâyân manossa iyâ arèya kaangghuy ngabḍi ka Allah. Parènta pangabḍiân panèka èsampayaghi bi' Allah ḍâlem surah Az-Zariyat ayât 56. ḍâlem ayât panèka èjellassaghi jhâ' manossa bân jin èkagâbây coma kaangghuy nyembâ Allah. Kawâjibân manossa èḍâlem oḍi'na iyâ arèya alaksanaaghi sadhâjâna katântoan sè ampon etetteppaghi sareng Allah. Manossa ngaanḍi' duwâ' kawâjibân  sè abhântuk hak. ḍâ'-aḍâ', hak-hak Allah sè alèpothi kawâjibân manossa ḍâlem èbâḍâ ka Allah. Mènangka sè kaduwâ', hak-hak manossa sè aropaaghi kawâjibân manossa ḍâ'ka paḍâ manossana bân ḍâ'ka makhlok-makhlok Allah sè laèn. Hak-hak Allah ta' aberri' mamfaat sama sakalè ka Allah. Tojjuwân pamennoan hak-hak Allah iyâ arèya kaangghuy mennoè hak-hak makhlokghâ.

Hak Allah atas hambana

Hak Allah atas hambana èbâghi dhâddhi duwâ', iyâ arèya nyembâ bân ngaèsaaghi Allah. Kaduwâ' hak panèka aropaaghi hak sè palèng rajhâ bân palèng aghung sè bhâgi Allah ka manossa. Hak Allah kaangghuy èsembâ terpânuè bi' manossa kalabân mabâḍâ èbâḍâ. ḍâlem Islam, sakabbhina pangoca' bân kalakoan manossa èkasennengi bi' Allah tamaso' mènangka bhântuk èbâḍâ. Hak Allah kaangghuy èsâmbâ panèka bâḍâ ḍâlem surah Az-Zariyat ayât 56. ḍâlem ayât panèka èjellassaghi jhâ' tojjuwân panggâbâyân manossa bân jin coma kaangghuy èbâḍâ ka Allah. Hak Allah atas hambana terpânoè lèbhât pamânnoan rukun Islam bi' manossa sè alèpothi syahadât, bhâjâng, zâkat, poasa bân hajji. Pamânnoan hak Allah jhugân bisa lèbhât pamânnoan rukun iman sè alèpothi kaparcajhâân  ḍâ'ka bâḍâna Allah bân saḍâjâ katettapânna tor trèsna ka Allah bân rosullâ.

Alaksanaaghi solat

Solat aropaaghi kawâjibân ḍâ'-aḍâ'na sè ètetteppaghi Allah kaangghuy manossa mènangka èbâḍâ. Allah netteppaghi kawâjibân panèka ka ummat nabbhi Muhammad ka peristiwa Isra' Mikraj kalabân aḍâbu langsung ka Muhammad. Solat aropaaghi pamennoan hak Allah sè ḍâlem surah Al-Baqarah ayât 238 èparènta kaangghuy èjâghâ bân èlakonè kalabân khusyuk. ḍâlem Islam, solat dhâddhi tanḍâ kataatân, puncak kasemmaan manossa ka Allah bân pillar aghâma. Èbâḍâ solat aropaaghi èbâḍâ ḍâ'aḍâ'na sè ḍâ'aḍâ' èhisab ning arè kiamat. Kalakoan solat mutlak èlakonè bi' saḍâjâ na manossa tamaso' para nabbhi bân rosul tor orèng-orèng solèh. Solat jhugân wâjib èlakonè ḍâlem kabâḍâân napa pei tamaso' ḍâlem kabâḍâân perrang. Kawâjibân kalakoan solat berlaku sampè' sorang kasebbhut matèya ning dunnya.

Majer zâkat

Zâkat aropaaghi èbâḍâ wâjib kaduwâ' samarèna solat. ḍâlem Islam, majer zâkat tamaso' rukun Islam. Kawâjibân zâkat akaètân kalabân pamennoan hak ḍâlem arta sosial. ḍâlem surah At-Taubah ayât 11, Allah nâggessaghi jhâ' orèng sè alakonè solat, majer zâkat bân atobât aropaaghi tarètanan paḍâ aghâma otabâ muslim. Bâḍâ duwâ' jennis zâkat iyâ arèya zâkat akaètân kalabân bâḍân manossa bân zâkat akaètân kalabân arta sè èkaanḍi' manossa. Zâkat ka bâḍân manossa èsebbhut mènangka zâkat fitrah. Manabi zâkat arta alèpothi ternak, bârâng sè arghâ, hasèl alam bân hasèl parḍâgângan. Zâkat aropa arta benḍâ nilayya sacara pastè coma èkaonèngi sareng Allah.

Apoasa

Apoasa aropaaghi sala sèttong èbâḍâ sè wâjib èlakonè ka bulân Ramadân sabbhân taon ḍâlem kalènder Hijriyah. Allah marènta poasa mènangka bhântuk kataqwâân ḍâri orèng-orèng sè anḍi' iman. Panèka èsampayaghi ḍâlem surah Al-Baqarah ayât 183. Kawâjibân apoasa coma èlakonè bi' orèng muslim sè ampon bâligh bân anḍi' akal. ḍâlem Islam, poasa aropaaghi sala sèttong bâgiyen ḍâri rukun Islam.

Alaksanaaghi hajji

Kawâjibân èbâḍâ hajji ampon terpenoè nalèkana ampon èlakonè bi' orèng muslim sakalèan ḍâlem saomor oḍi'na. Allah marènta èbâḍâ hajji èḍâlem surah Al-Hajj ayât 27. Èbâḍâ hajji jughân dhâddhi palengkap kaislaman sorang, karana Allah nyampornaè Islam bân macokop nikmatḍâ ka bhâkto èbâḍâ hajji. Hal panèka èsampayyaghi Allah ḍâlem surah Al-Maidah ayât 3.

Ngocappaghi Zikir

Allah marènta manossa kaangghuy terros ènga' ḍâ'ka Allah. Parènta panèka èsampayyaghi ḍâlem surah Al-Baqarah ayât 152. ḍâlem ayât panèka, Allah ajhânji jhâ' sapa peih sè ènga', maka Allah bhâkal ènga' jhugân. Zikir aropaaghi èbâḍâ sè èlakonè kalabân pangocaan, kaḍuḍukânna èḍâlem Islam iyâ arèya otama salastarèna maca Al-Qur'an bân sabelluna aḍua.

Manjâttaghi du'a

Du'a aropaaghi sala sèttong bhântuk ngèsaaghi Allah saèngghâ dhâddhi bhâgiyân ḍâri tauhid. Allah marènta ḍâ'ka hamba-hambana kaangghuy terros adu'a ka Allah. Sakabbhina urusân ḍâlem aghâma Islam bisa tarangkum bân èpamarè kalabân du'a. Du'a nganḍung kanikmaḍân bân nyegghâ pelei. Allah ajhânji panarèmaan bân ghânjârân ka sabbhân hambana sè adu'a.