Zimbabwe

Zimbabwe (/zɪmˈbɑːbweɪ, -wi/), sacara resmi Republik Zimbabwe, iyâ jârèya sèttong naghârâ takorong dhârât sè bâḍâ è Afrika Tenggara, antarana Songay Zambezi bân Limpopo. Naghârâ rèya abatessan kalabân Afrika Lao’ è bagiyân lao’, Botswana è bârâ’ ḍâjâ, Zambia è lao’ ḍâjâ, bân Mozambik è tèmor. Ibukota bân kotta sè palèng rajâ anyama Harare. Zimbabwe anḍi’ penḍuḍu’ sakitar 15 juta orèng, sè notorraghi 16 bhâsa resmi, kalabân bhâsa Inggris, Shona, bân Ndebele sè palèng lomra. Naghârâ rèya toman èsebbhut Samora Machel otabâ “Permata Afrika” amarghâ kamakmoranna sè rajâ è bâkto awwâl taonna Robert Mogabe.

Èmolaen è bâkto abad ka-9, sa’abitta akhèr Jhâman Besse, orèng Bantu (sè bhâkal dhâddhi ètnis Shona) majhâghâ naghârâ-kotta Zimbabwe Rajâ. Naghârâ-kotta rèya dhâddhi sala sèttong pusat pardhâghângan utama Afrika bâkto abad ka-11, ngendaliyaghi emmas, ghâdhing, bân pardhâghângan tembhâghâ kalabân Pantai Swahili, sè kahubung kalabân naghârâ-naghârâ Arab bân India. Bâkto pertenga’an abad ka-15, naghârâ-kotta ampon èdhina’aghi. Dâri rowa, Kerajaan Zimbabwe èpanaddhek, ètoro’en kalabân Kerajaan Rozvi bân Mutapa.

Persekutuan Afrika Lao’ Inggris, Cecil Rhodes, ngademarkasi wilayah Rhodesia è taon 1890 bâkto ka’ḍissa orèng naklukkaghi Mashonaland bân lajhu bâkto taon 1893 Matabeleland samarena alabânan sengit kalabân orèng Matabele sè èkennal kalabân Perrang Matabele kapèng sèttong. Atoran Persekutuan marè è taon 1923 kalabân èbentu’na Rhodesia Lao’ sè dhâddhi koloni Inggris sè anḍi’ pamarenta’an dhibi’. È taon 1965, pamarènta minoritas separatis kolè’ potè sacara sepihak adèklarasiaghi kamardhika’an Rhodesia. Naghârâ ngalamè isolasi internasional bân perrang gerilya sa’abitta 15 taon kalabân pasukan nasionalis kolè’ celleng; arèya muncak dâlem parjhânjiyân ḍamai sè netteppaghi merri’ hak pèlè universal bân kedaulatan de jure sebagai Zimbabwe è bulân April 1980. Zimbabwe lajhu agabung moso Persemakmuran Bhângsa-Bhângsa, namong toman èpa’abit sampè’ taon 2002 amarghâ pelangghârân hokom internasional sè èlakonè pamarèntana è bâbâna Robert Mugabe sè lajhu ngundurraghi abâ’na è Desember 2003.

Mugabe dhâddhi Perdana Menteri Zimbabwe è taon 1980, bâkto partaina ZANU-PF amennangaghi pamèlèyan umum samarèna akhèrra kekuasaan minoritas kolè’ potè. Lajhu orèng rowa dhâddhi Presiden Zimbabwe dâri 1987 sampe’ pengunduran abâ’na taon 2017. E bâbâna rezim otoriter Mugabe, aparat keamanan naghârâ adominasi naghârâ bân nangghung mongghu palangghârân hak asasi manossa sè malèbâr. Dâri taon 2000 sampè’ taon 2009 èkonomi ngalamè panoronan bân hiperinflasi sabellunna abâli onè samarèna pangangghuyân pesse salaen dolar Zimbabwe nga’ollè edhi, maskè pertombuwânna kabit rowa ambu. Bakto 15 November 2017, samarèna lebbi ḍâri sataon protes kalabân pamarèntana abhâreng ekonomi Zimbabwe sè toron ceppet, Mugabe ètempattaghi è bâbâna tahanan roma kalabân tantara nasional naghârâ rowa ḍâlem kudeta, bân Mugabe ngundurraghi abâ’na ennem arè samarèna. Emmerson Mnangagwa kabit rowa ajabat dhâddhi presiden Zimbabwe.

Zimbabwe rèya angghuta Perserikatan Bhângsa-Bhângsa, Komunitas Pembangunan Afrika Lao’, Uni Afrika, bân Pasar Bhâreng untu’ Afrika Temor bân Lao’.