Vincent van Gogh
Vincent Willem van Gogh (Bâlândhâ: [ˈvɪnsɛnt ˈʋɪləm vɑn ˈɣɔx]) (30 Maret 1853 – 29 Juli 1890) iyâ arèya pelukis pasca-impresionis Bâlândhâ sè dhâddhi sala sèttong tokoh sè palèng kalonta bân berpengaruh è dâlem sajârâ seni Bârâ’. È dhâlem bâkto lebbi dâri sapolo taon, èpon aghâbây ra-kèra 2.100 karya seni, è antarana ra-kèra 860 lukisan mènnya', sè sabâgiyân bânnya' ècèptaaghi è dâlem duwâ' taon sè tapongkor è dâlem kaodi'enna. Karya-karya panèka tamaso' lanskap, still life, potret bân potret dhibi', bân andi’ cèrè khas sè ètandhai kalabân warna sè tebbel, dramatis bân kèlèsan kuas sè impulsif bân ekspresif.
È bâkto ghi' kènè', pottra sè sarèyang dâri kalowarga kellas menenga ka attas arèya aropaaghi sorang ana' sè sèrius, neng-nengngan bân penno kalabân pèkkèran. Bâkto ghi' ngodâ, dhibi’en dhâddhi sorang dhâghâng seni bân segghut ajhâlân, tapè dhibi’en dhâddhi depresi saamponna apinda ka London. Dhibi’en aoba dâ' aghâma bân ajhâlânè bâktona mènangka misionaris Protestan è Belgia Lao'. Dhibi’en ajhâlân è tengnga kasakè’an bân kaseppèyan sabellunna akhèrra molaè alukis è taon 1881 saamponna abali ka bengkona orèng towana. Dhibi’en narèma bhântowan kauangan bân emosional dâri ale'na sè anyama Theo, bân kaduwâ'na ajâgâ komunikasi jangka lanjhâng lèbât rat-soratan. Karya-karya awwâlla, sè kabânnya'an ghi' odhi' bân ilustrasi buruh tanè, ampon nojjhuaghi warna sè tera' bân tebbel sè è budi arè bhâkal dhâddhi tandhâ karyana. È taon 1886, dhibi’en ngallè ka Paris, è dissa' dhibi’en ètemmoè angghuta gerakan avant-garde, è antarana Émile Bernard bân Paul Gauguin. Saterrossa, dhibi’en aghâbây cara anyar kaangghuy lukisan still life bân lanskap lokal. Lukisanna dhâddhi lebbi tera' bân gaya anyar panèka akhèrra èbentuk è bâkto è Arles è Perancis Lao' è taon 1888. È bâkto jârèya jhughân dhibi’en malowas jangkauan subjekka, è antarana sajumla lukisan ka'-bhungka'an zaitun, kebbhun gandum bân kembhâng mataarè.
Van Gogh ècapo’ psikosis bân Waham. Maske aba’na kobâter ka kasehatan mèntalla, aba’na seggut ta’ parduli ka kasehatan fisik, saengga ta’ ngakan kalaban teppa’ ban mala’an bânnya’ ngènom arak. Persahabatanna bân Gauguin ampon lastare saamponna atokar sè aghâbây Van Gogh motong kopèng kacèrra dhibi'. Saellana jârèya, dhibi’en maso' ka RS jiwa è Saint-Rémy è tanggal 8 Mei 1889. Sataon saterrossa, dhibi’en motossaghi kaangghuy kalowar, bân dhibi’en pas ngallè ka Auberge Ravoux è Auvers-sur-Oise semma' Paris. è dissa' dhibi’en èrabât sareng dokter homeopati sè anyama Paul Gachet. Depresina terros alanjut bân è tangghâl 27 Juli 1890 van Gogh nembak dhibi'na è dâdâna dhibi’ kalabân pèstol revolver. Dhibi’en matè polana lokana duwâ’ arè saterrossa.
Van Gogh bânnè seniman sè suksès è bâkto odi'na bân èangghep orèng ghilâ. Salèrana èkennal saamponna mate'è dhibi'en, bân kalowar è orèng bânnya' mènangka sorang jenius sè esala pahami bân "kennengngan atemmona keghilâ’ân kalabân kreativitas[1]". Rèputasina molaè tombu è awwâl abad ka-20 polana unsur-unsur gaya lukisanna èadopsi sareng seniman ekspresionis Jèrman bân Fauvist. È dâlem bâbârempa dasawarsa samarèna, èpon ngaollè kasuksèsan dâri segi popularitas, komersial, bân kritik, bân nyamana èkennal mènangka pelukis penting namong tragis , sè pribadina sè bermasalah aghâmbhârraghi idealisme romantik akan sorang seniman sè kasèksa.
Sorat-sorat
[beccè' | beccè' sombher]Sombher otama sè palèng lengkap tentang odi'na Vincent van Gogh iyâ arèya rat-soratan antara dhibi’en bân ale'na, Theo. Persahabatan sè langgheng bân sabâgiyân bânnya' dâri apa sè èkennal tentang pemikiran bân teori seni Vincent èkandung è dâlem pamèkkèran bân tèori seni Vincent ètolès ratosan sorat sè èkèrèm ka sèttong bân laènna dâri taon 1872 kantos 1890. Theo dhibi' iyâ arèya sorang dhâghâng seni sè aberri' bhântowan kauangan bân emosional ghâbây kaka’na, bân jhughân andi' hubungan sareng tokoh seni sè andi’ pangaro[2].
Theo nyimpen kabbhi sorat sè èkèrèm Vincent ka dhibi’en[3], namong Vincent coma nyimpen sakone' sorat sè ètarèma. Saellana kaduwâ'na matè, binèna Theo, sè anyama Johanna, motossaghi kaangghuy makompol bân nerbittaghi sorat-soratta. Bâdâ sorat sè kalowar è taon 1906 bân 1913, bân sabâgiyân bânnya' èterbitaghi è taon 1914[4][5]. Sorat-sorat sè ètolès bi’ Vincent panèka fasih bân ekspresif bân èsebbhut andi' "keintiman akadhi buku arèyan", bân bâdâ sabâgiyân sè arassa akadhi otobiografi. Penerjemah Arnold Pomerans nyataaghi jhâ' penerbitan sorat-sorat panèka namba sèttong "dimensi anyar dâ' pemahaman prestasi seni Van Gogh, pemahaman sè ta' èberri'i sareng pelukis laèn[6]."
Bâdâ lebbi dâri 600 sorat sè èkèrèm Vincent ka Theo bân sekitar 40 dâri Theo ka Vincent. Salaèn jârèya, bâdâ 22 sorat sè èkèrèm Vincent ka ale' binè’na Wil, 58 ka pelukis Anthon van Rappard, 22 ka Émile Bernard, bân jhughân sorat pribadi ka Paul Signac, Paul Gauguin bân kritikus Albert Aurier. Bâdâ sè èlengkabbhi sareng sketsa[7]. Bânnya' dâri sorat-sorat panèka ta' èberri’ tangghâl, namong sejarawan seni bisa ngorottaghi sorat-sorang kasebbhut sacara kronologis. ghi' bâdâ masalah è dâlem proses transkripsi bân penangghâlân, khusussa ghâbây sorat sè èkèrèm dâri Arles. E bâkto jârèya, Vincent nolès ra-kèra 200 sorat è bhâsa Bâlândhâ, Prancis bân Inggris[8]. Kaangghuy catettan, tadâ' sorat sè ètemmoè è bâkto Vincent odi' è Paris polana odi' è bâbâna Theo, dâddhi rèng-orèng rowa ta' parlo saleng ngirèm sorat[9].