Songay Amazon
Songay Amazon (bhâsa Spanyol: Río Amazonas, bhâsa Portugis: Rio Amazonas) iyâ arèya songay è Amèrika Lao' sè aropa songay palèng lanjhâng kaduwe' è dhunnya samarèna Songay Nil. Songay Amazon anḍi' total alèran palèng rajhâ ḍari songay ḍimma beih,[1] ngèbâ lebbi ḍari Songay Mississippi, Nil, bân Yangtze èpagabung. Amazon jughân anḍi' sistem paralirân palèng rajâ bân palèng kowat ḍari sakabbina sistem songay.
Jumlana aèng tabâr sè èocol ka Samudra Atlantik cè' rajâna: 184.000 m³ per detik (6,5 juta kaki³) neng mosèm ojhân. [2]Alèran Amazon aropa saperlèma' ḍari jumlana sakabbina aèng tabâr sè maso' ka tasè' neng sakabbina dhunnya. Aèng è tasè' sè semma' songay anḍi' kadâr buje sè rendâ sampè' atos-atos mil jeuna.
Songay otamana (biasana anḍi' lèbâr sèttong sampè ennem mil) bisa èlèbâdhi kaangghuy kapal uap samudra rajâ sampè Manaus, para' 800 mil ka huluna songay ḍari colo'en. Kapal tasè' sè lebbi kènnè' kalabân berrât 3.000 ton bân 5,5 m (18 kaki) bisa depa' Iquitos, 3.700 km (2.300 mil) ḍari tasè'. Kapal songay sè kènnè' bisa depa' 780 km (486 mil) lebbi jâu sampè' Achual Point. Lèbât dãri ḍissa, ghun parlo parao kènnè' sè bisa ongghâ sampè' Pongo de Manseriche, neng attas Achual Point.
Songay rèya ngala' aèng ḍari koordinat 5° LU sampè' 20° LS. Sombher palèng jâu ètemmo è dârâdhân tèngghi inter-Andes, jara' sè cokop semma' kalabân Samudra Pasifik; bân samarèna anempuh jarak 7.200 km (4.800 mil) lèbât padâleman Pèru bân alèbâdhi Brasil, maso' Samudra Atlantik è katulistiwa.
Ètimologi
[beccè' | beccè' sombher]Amazon awwâllâ èkennal bi' orèng Èropa mènangka Marañón, manabi è Pèru ghi' èkennal kalabân nyama kasebbhut sampe' satèya. Kantos jughân èkennal mènangka Rio Amazonas dâlem bhâsa Spannyol bân Portugis.
Nyama Rio Amazonas èlaporaghi èberri' samarèna pajuang pribumi nyerrang ekspedisi neng abad ka-16 bi' Francisco de Orellana. Para prajurit kasebhhut èpèmpèn bi' rèng binè', hal jarèya kantos maènga' aghi de Orellana ka prajurit Amazon sè terkaèt kalabân Bhângsa Skithia Iran bân Bhângsa Sarmatia sè èsebbuttagi dâlem mitologi Yunani. Kantos oca' Amazon asalla dâri oca' majemu' Iran *ha-maz-an- "(sèttong) ajuang areng-bhâreng" otabâ etnonim *ha-mazan- "prajurit", oca' sè èbuktèaghi kalabân ta' langsung lèbât derivasi, oca' lako denominal dâlem gloss Hesychius ḍari Alexandria "ἁμαζακάραν· πολεμεῖν.Πέρσαι" ("hamazakaran: 'aperang' dâlem bhâsa Pèrsia"), sè muncul abhâreng kalabân Indo-Iran root *kar- "make" (ḍari bhâsa Sanskerta karma jughân ètoronaghi).
Gèologi
[beccè' | beccè' sombher]Songay Amazon asalla ḍari songay lintas benua neng jhâman Miosen antara 11,8 juta sampè' 11,3 juta taon sè la lampau bân bentu'en satèya rèya ra-kèra 2,4 juta taon sè la lampau neng awwâl Pleistosen.[3]
Proto-Amazon salama Cretaceous aghili ka bârâ' mènangka bâgiyân ḍari sistem songay proto-Amazon-Kongo, ḍari pâdâleman Afrika satèya rèya è bâkto benua-benua tahubung, a bentuk superbenua Gondwana bârâ'. 80 juta taon sè la lampau, kaduwe' benua rèya tapèsa. Lèma belles juta tao sè la lampau, fase sè otama pangangkadhân tektonik ḍari rantai Andes èmolaè. Geraghân tektonik rèya èsebabaghi bi' subduksi Lèmpèng Nazca è bâbâna Lèmpèng Amèrika Lao'. Bangkitdhâ Paghunongan Andes bân katerkaèdhân Brasil bân bâtoan ḍâsar Perisai Guyana, abândung songay bân anyebabaghi Cekungan Amazon dhâddhi tasè' pâdâleman sè lowas. Lambat laun, tasè' pâdâleman rèya dhâddhi danau aèng tabâr arawa sè cè' rajâna bân panghuni tasè' adaptasi kaangghuy oḍi' neng aèng tabâr.
Sabelles sampè' sapolo juta taon sè la lampau, aèng aghili lèbât bâto pasèr ḍari bârâ' bân Amazon molaè aghili ka tèmor bân nyebabaghi munculla alas ojhân Amazon. Salama periode glasial, parmukaan tasè' toron bân danau Amazon sè rajâ kalabân ceppet ngerrèng bân dhâddhi songay, sè akhèrra bhâkal dhâddhi songay palèng lanjhâng è dhunnya sè èsengkètaaghi.[4]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Putri, N. L., Warsito, B., & Surarso, B. (2024). Pengaruh Klasifikasi Sentimen Pada Ulasan Produk Amazon Berbasis Rekayasa Fitur dan K-Nearest Negihbor. Jurnal Teknologi Informasi dan Ilmu Komputer, 11(1), 65-74. Aksès 2025-04-08.
- ↑ "Waduk Air Tawar Tersembunyi Ditemukan di Dasar Samudera Atlantik", Tempo. 2019-06-25. Aksès 2025-04-08.
- ↑ Firdaus, Annisa. "Asal-usul Nama Hutan dan Sungai Amazon". Tempo. 2022-03-09. Aksès 2025-04-08.
- ↑ Figueiredo, J.; Hoorn, C.; van der Ven, P.; Soares, E. (2009). "Late Miocene onset of the Amazon River and the Amazon deep-sea fan: Evidence from the Foz do Amazonas Basin". Geology. 37 (7): 619–22. Bibcode:2009Geo....37..619F. doi:10.1130/g25567a.1. Aksès 2025-04-08.