Lompat ke isi

Siddhartha Gautama

Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika
Infobox orangSiddhartha Gautama
Carèta oḍi'


Siddhattha Gotama ( Pali; Sansekerta: Siddhartha Gautama ), jhughân èkennal mènangka Sakyamuni bân Bhuddhâ, panèka ghuru pertapa bân spritual Asia Selatan sè oḍi' è saparoh kaḍuwâ’ milenium pertama sabellumah masehi.[1][2] Salerana panèka pendiri bhuddhisme bân èhormati sareng orèng Bhuddhâ mènangka mahlok sè èterrangaghi[3]sè ngajhâri jhâlân ka Nirwana (secara harfiah "élang otabâ paḍam"), kabebasan ḍâri kabhudhuwân, napso, kalahiran polè bân kasengsaraan.

Menorot tradisi Buddhis, Bhuddhâ lahir è Lumbini è kennengngan sè samangkèn èsebbhut Nepal, ḍâ’ orèng towa pongghâbâ dâri klan Shakya, namong anèngghâllaghi kalowargana kaangghuy oḍi' mènangka orèng pertapa sè nyalessér. Amimpin kaoḍi'ân mangemis, pertapaan, bân meditasi, èpon ollè pencerahan è Bodh Gaya. Bhuddhâ pas ajhâlân è dataran Gangga sé lebbi mabâ, ngajhâr bân maddhek ordo monastik. Salerana ngajhâri cara tengnga antara pemanjaan indria bân pertapaan sè sarah, pelatihan pekkeran sè tamaso' pelatihan adhâb bân praktek meditatif akadhi usaha, pamaratéyan, bân jhana . Èpon matè è Kushinagar, sampék parinirvana. Bhuddhâ molaè jârèya èhormati sareng bânnya' aghâma bân komunitas è sabâbhân Asia.

Pan-bârâmpan abad saamponna Bhuddhâ sédhâ, ajhârânna èsoson sareng komunitas Buddhis é Vinaya, kodenah kaangghuy biarawan, bân Sutta, teks-teks èbâḍâ'aghi ḍâri khotbânah. Panéka éterrossaghi ḍâlâm dialek Indo-Arya Tengnga lèbât tradisi lésan.Generasi saterrossa aghâbây teks tambahan, akadhi risalah sistematis sè èkennal mènangka "Abhidharma", biografi Bhuddhâ, kompolan carèta tentang kaoḍi'anna sè ella lèbat sè èkennal mènangka carèta Jataka, bân khotbâ tambâân, èngghi panèka sutra Mahayana.

Biografi

[beccè' | beccè' sombher]

Kalahiran

[beccè' | beccè' sombher]

Pangéran Siddhartha lahir è taon 623 SM[4] è Taman Lumbini[4], è bâkto Rato Maha Maya ngaḍek sambi negghu' ranca' ka'-bhungka'an sala . È bâkto lahir, bâdhâ ḍuwâ’ songay kènè’' sè ghâgghâr ḍâri langnge’, settong cellep ban settonganna angak. Arus jaréyah sé amassowéh badhânna Siddhartha. Siddhartha èlahèrraghi ḍâlem kabâḍâ'an sè berse bân taḍa' calèna, manjheng teppa' bân bisa aténgkak loros nojjhu ḍâ' ḍâjâ, bân kennengngan sè èènjhâk ètotop kembhâng teratai.

Èramalaghi sareng para pertapa è kapamimpinnan Asita Kaladewala jhâ' Pangèran bhâkal dhâddhi Chakravartin (Maharaja Dhunnya) otabâ bhâkal dhâddhi Bhuddhâ. Namong pertapa Kondañña sè tegas aramal jhâ' Pangèran bhâkal dhâddhi Bhuddhâ. Ngèdhing ramalan panèka, Rato pas kobâter, polana manabi pangèran dhâddhi Bhuddhâ, taḍâ' orèng sè bhâkal awârisi tahtana. ari partanya'anna Rato, para pertapa ajellassaghi jhâ' pangèran kodhu ta' nengghu empa' macem kadhâddhiyân. Mon bhunten, bhâkal dhâddhi pertapa bân akherra dhâddhi Bhuddhâ. Empa' macem kadhâddhhiyân panèka:

  1. Orèng towa,
  2. Orèng sakè',
  3. Rèng-orèng se matè,
  4. Pertapa.

Masa Kèni’

[beccè' | beccè' sombher]

Molaè ghi' kènè', jellas jhâ' pangèran panèka na'-kana' sè pènter bân cè' penterra, salanjhângnga èlayani sareng para abdhi bân dayang sè ghi' ngoḍâ bân raddhin è karaton sè megah bân lèbur. E bâkto aomor 7 taon, pangèran Siddharta anḍi' 3 kolam teratai,[5] èngghi panèka:

  • Kolam Teratai Bhiruh (Uppala)
  • Kolam Teratai Mèra (Paduma)
  • Kolam Teratai Potè (Pundarika)

E bakto aomor 7 taon, pangèran Siddharta ampon ajhâr cem-macem èlmo. Pangeran Siddharta ngowasaèh kabbhi pangajhârân kalabân beccè'. È bâkto aomor 16 taon, pangèran Siddharta akabin sareng potrè Yasodhara, sè èlamar saamponnah mennang pan-bârâmpan sayembara. Bân bâkto aomor 16 taon, pangèran anḍi' tello' Karaton, èngghi panèka:

  • Karaton mosèm cellep (Ramma)
  • Karaton mosèm panas (Suramma)
  • Istana mosem ojhân (Subha)

Masa Ḍibâsa

[beccè' | beccè' sombher]
Pangeran Siddhartha Ngabes empa’ hal sè pas ngubâ kaodi’ennah.

Dhâbuna pertapa Asita adhâddhiyaghi Rato Suddhodana ta’ tenang sèyang malem, karana kobâtèr potrana tong-sèttongnga bhâkal kalowar ḍâri karaton ban dhâddhi pertapa, mengembara sè ta’ anḍi’ roma. Karana sapanèka, pangèran mèlè abdhi se bannya’ kaangguy arabât pangèran Siddharta, sopajâ potrana sè tong-sèttongnga bisa ngarassa’agi kaoḍi’an dhunnya. Sadhâjâ macem kasossa’an eusaha’aghi kaangghuy èpaèlang ḍâri kaoḍi’anna pangèran Siddhartha, akadhi sakè’, omur towa, tor patè, saèngghâ pangèran coma onèng ḍâ’ ka kasennengngan dhunnya.

È sèttong arè pangèran Siddhartha nyo'on èdhin kaangghuy ajhâlân è lowar karaton, è ḍimma è bhân-sabbhân kasempadhân èpon nèngghu "Empa' Kondisi" sè cè' berartinah, èngghi panèka orèng towa, orèng sake', orèng matè bân orèng soccè. Pangeran Siddhartha sossa ban atanya ḍâ’ abâ’na dhibi’, "Ponapa maksoddhâ kaoḍi’ân ka’ḍinto, manabi sadhâjâna orèng bhâkal ngadhebbhi panyakèt, towa, tor matè. Otamana rèng-orèng sè nyo’on tolong ḍâ’ ka orèng sè ta’ ngartè, se jughân ta’ onèng tor atalè sareng sadhâjâna sè sakejjhâ’!" pangèran Siddhartha nyangka jhâ' namong kaoḍi'ân sè soccè sè bhâkal aberri' sakabbhina jhâwâbhân.

Saabiddhâ 10 taon pangèran Siddharta oḍi' è ḍâlem kasennengngan dhunnya. Gejolak batinna pangèran Siddhartha terros sampe' aomor 29 taon, è bâkto potrana sè sèttong, sè anyamah Rahula, lahir. È sèttong malem, pangèran Siddhartha motossaghi kalowar ḍâri karatonna bân èèrèngngaghi sareng kusirrâh sè anyamah Channa. Tekaddhâ koko kaangghuy ngalakonè Paleppasan Aghung kalabân oḍi' soccè mènangka pertapa.

Saamponnah jârèya, pangèran Siddhartha kalowar ḍâri karaton, kalowarga, bân kamewahan kaangghuy ajhâr bân nyarè èlmo sè lerres sè bisa mabebas manossa ḍâri towa, sakè' bân patè. Pertapa Siddhartha aghuru sareng Alāra Kālāma bân saterrossa sareng Uddaka Ramāputta, namong ta' puas karana ta' ngaollè ponapa sè èkarep. Saterrossa abâ'na atapa bân nyeksa abâ'na dhibi' è bâbâna lèma' orèng pertapa. Akhèrra jhughân anèngghâlaghi cara sè ekstrim jârèya bân meditasi è bâbâna ka'-bhungka'an Bodhi kaangghuy ngaollè Panerrangan Aghung.

Masa Pengembaraan

[beccè' | beccè' sombher]
Pangeran Siddharta nyokor obu'na pas dhâddhi patapah, relief Borobudur.
Patong Buddha dâri Gandhara, abad ke-1 otabâ abad ke-2.

È ḍâlem parjhâlânanna, pertapa Shidhartha ajhâr latèyan pertapa ḍâri pertapa Bhagava bân saterrossa maḍâlem cara pertapa ḍâri ḍuwâ' pertapa laènna, èngghi panèka pertapa Alara Kalama bân pertapa Udraka Rāmaputra . Namong, saamponna ajhâr cara-cara pertapaan ḍâri ghuruna sè kaḍuwa, gi’ ta’ nemmo jawaban sè èsarè. Dhâddhi pertapa Shidhartha ngèdingaghi jhâ' kalabân ngalakonè pertapaan akadhi jârèya, èpon ta' bhâkal ngaollè Pencerahan Samporna. Saterrossa pertapa Shiddhartha aningghâlaghi ḍuwâ' ghuruna bân entar ka Magadha kaangghuy ngalakonè pertapaan sè nyiksa abâ’ dhibi' è alas Uruvela, è pengghirrâ songay Nairanjana (Naranjara) sè aghili è semma'an Alas Gaya. Maskè ampon ngalakonè pertapaan sè nyiksa dhibi' è Alas Uruvela, pertapaan Shidhartha ghi' ta' bisa ngartè èssèna bân tojjhuwan ḍâri hasèl pertapaanna.

E settong arè è bâkto pertapaannah, pertapa Shidhartha èdhâtengngi sareng roh musisi/gandharva sè saterrossa maos sèttong syi’ir:

Nalèkana sennar kecapi panèka epasekken, sowaranah sajân tèngghi. Bilâ cè’ sekkennah, sennarrah pas pegghâ’, bân èlang sowaranah kecapi rowah. Bilâ sennar kecapi jarèyah e palorghâ, sowaranah sajân kènèk. Bilâ cèk lorghânah, maka èlang sowarah kecapi rowah.

Nasehat panèka cè' artèna ghâbây pertapa Shidhartha sè akhèrra motossaghi kaangghuy ambu atapa bân entar ka songay kaangghuy manḍih. Bhâdhânna sè ampon karè tolang, para' ta' bisa nopang bhâdhânna pertapa Shidhartha. Sèttong orèng binè' sè anyama Sujata aberri' pertapa Shidhartha sèttong tobung susu. Bhâdhânna arassa cè' lemmanah bân maot èngak sè para’ matèyah, namong kalabân karep sè kowat, pertapa Shidhartha nerrossaghi atapa è bâbâna ka'-bhungka'an bodhi (Asatha)[6] è Alas Gaya, sambi asompa, "Maskè ḍâra kaulâh kerrèng, dhâghing kaulâh rosak, tolang kaulâh ajhâlâkaran, kaulâh ta' bhâkal kalowar ḍâri kennengngan panèka kantos kaulâh ollè Pencerahan Samporna."

Rassa mang-mang nyèksa pertapa Shidhartha, para' nyera’ah è bâkto ngadhep ka ghudhâân Mara, dewa penggoda sè dahsyat. Kalabân atè sè koko tor keyakinan sè tegghu, akhèrra abâ’na bisa alabân bân makala ghudâânna Mara. hal ka'ḍinto èlampa'aghi bâkto bintang ghu-lagghu ngaton è ufuk tèmor.

Pertapa Shidhartha ampon ngaollè Pencerahan Samporna bân dhâddhi Samyaksam-Bhuddhâ (Samma sam-Bhuddhâ), teppa' è bâkto bulân pornama Siddhi è bulân Waisak è bâkto èpon aomor 35 taon (menorot versi Buddhisme Mahayana, 531 SM è arè ka-8 bulân 12 , menorot kalender lunar. Versi WFB, è bulân Mei taon 588 SM). Bâkto ngaollè Pencerahan Samporna, ennem sènar Bhuddhâ (Buddharasmi) kalabân bârna bhiru (nila) kalowar ḍâri bhâdhânna Siddharta, sè artèna baktè; konèng (pita) artèna hèkmat bân pangataowan; mèra (lohita) sè artèna tarèsna ban nèser; potè (Avadata) artèna soccè; konèng konyik (mangasta) artèna semangat; bân camporan sènar (prabhasvara).

Panyebaran ajhârân Bhuddhâ

[beccè' | beccè' sombher]
Buddha menjelang Parinirwana.

Saèllana ngaollè Pencerahan Samporna, pertapa Shidharta narèma gelar kasampornaan è antarana: Bhuddhâ Gautama, Bhuddhâ Shakyamuni, Tathagata ('Sè la ḍâteng', sè ampon mangkat'), Sugata ('Sè Mahatao'), Bhagava ('Sè aghung') bân salaènna. Lèma' orèng pertapa sè noro'è è alas Uruvela panèka morèd Bhuddhâ sè lu-ghâlluh sè ngèdingaghi khotbah lu-ghâlluh Dhammacakka Pavattana Sutta, sè è ḍâlemma èpon ajellassaghi Jhâlân Tengnga sè ampon ètemmoè, èngghi panèka Jhâlân bâllu' ruas jhâlân kamuljâ’ân tamaso' awal khotbânah sè ajellassaghi "Empa' kabhândherran sè muljâ".

Bhuddhâ Gautama ajhâlân-jhâlân è ḍâlem pa' polo lèma' taon sè nyebbaraghi Dharma ḍâ’ manossa kalabân taresna bân bellas asèna sè cè' bhâghussa, kantos akhèrra aomor 80 taon, è bâkto èpahami jhâ' è ḍâlem tello bulân bhâkal ngaollè Parinibbana .

Bhuddhâ sè sake' èbâdâ'aghi è antarana ḍuwâ' ka'-bhungka'an sala è Kusinagara, aberri' khotbah Dharma sè ḍi-buḍinah ḍâ’ morèddhâ, bân saterrossa Parinibbana (versi Buddhisme Mahayana, 486 SM è arèh ka-15 bulân ka-2 kalender Lunar. Versi WFB è bulân Mei, 543 SM). Tabib pribadi bân pengikut sè setia, sè esebbhut Jivaka, arabât Bhuddhâ è bâkto sakè'na.

Sèpat Aghung Bhuddhâ

[beccè' | beccè' sombher]

Bhuddhâ anḍi' sèpat bellâs (maitri otabâ metta) bân nèser (karuna). Jhâlân kaangghuy ngaollè kabhuddhâân panèka kalabân maèlang kata’taowan otabâ kabudhuwân sè èghâdhui manossa. Bâkto pangèran Siddhartha kalowar ḍâri kaoḍi'ân dhunnya, èpon ampon aghâbây Empa' prasetya sè èbâdâ'aghi ḍâri nèser bân Kabellasan sè ta' èbâtesi, èngghi panèka:

  1. Nyoba' abhânto kabbhi mahlok.
  2. Nolak sakabbiyanna napsona dhunnya.
  3. Ajhâr, ngarghâi bân ngamallaghi Dharma.
  4. Usaha kaangghuy ngaollè Pencerahan Samporna.

Bhuddhâ Gautama lu-ghâllunah alatè dhibi'na kaangghuy ngalakonè amal beccè' ḍâ' sadhâjâ mahlok kalabân ajhâuwi sapolo lalakon sè èhasèllaghi ḍâri bhâdhân, oca' bân pèkkèran, èngghi panèka

  • Bhâdhân (kaya): mate'è, maleng, lalakon sè ta' sopan.
  • Caca (vaci) : nèpo, caca sè pètna, caca sè kasar, caca sè tadâ’ ghunana.
  • Pèkkèran (mano): èkabâli, niat jhubâ’ bân kaparcajâ'ân sè sala.

Kanèserran bân bellâs asèna Bhuddhâ panèka katarèsna'an ghâbây kasennengngan sadhâjâna mahlok akadhi orèng towa sè nèser ḍâ’ ana'na, bân ngarep bherkat sè palèng tèngghi ghâbây ana'na. Namong, ghâbây orèng sè sanget sangsara otabâ è ḍâlem kabâḍâ'an atèh sè petteng, Bhuddhâ bhâkal aberri' pangartèyan khusus. Kalabân bellas asèna, Bhuddhâ nganjuraghi rèng-orèng sopajâ ajhâlân è jhâlân sè teppa' bân rèng-orèng ghâpanèka bhâkal ètonton è ḍâlem aperrangè kajahadhân, kantos rèng-orèng ghâpanèka ollè "Pencerahan Samporna".

Menangka Bhuddhâ, Salerana ampon onèng sadhâjâna orèng bân kalabân aghâdhui bânnya' cara. Salerana ampon nyoba' ngèlangngaghi kasossa'an bânnya' mahlok. Bhuddhâ Gautama onèng hakekat dhunnya, Salèrana nojjhuwaghi kaadâ’ân dhunnya akadhi sè saongghuna. Bhuddhâ Gautama ngajhâri jhâ' sadhâjâna orèng kodhu ngobâ akar hèkmat menorot bâbâtek, lalakon bân kaparcaja'anna dhibi'. Salerana bannè namong ngajhâr kalabân caca, nangeng jhughân kalabân lalakon. È ḍâlem ngajhâri manossa sè ngarep kaangghuy tadâ’ân Dukkha, Salèrana aghunaaghi jhâlân kabebasan ḍâri kalahiran bân kamatèyan kaangghuy mabâdâhaghi perhatianna.

Bhâktèna Buddha Gautama ampon mampu'aghi kaangghuy ngatasè bânnya' masalah è bânnya' kasempadhân sè èngghi panèka Dharma-kaya, sè aropaaghi kabâḍâ'an sè saongghuna ḍâri sèpat poko'na Bhuddhâ. Bhuddhâ panèka simbol kasoccèyan, sè palèng soccè ḍâri sadhâjâna sè soccè. ri ka'dinto, Bhuddhâ panèka Rato Dharma sè aghung. Bhuddhâ ngajhâri Dharma, namong serrèng polana katama’an bân kabâjhiennah orèng budhu, ta' terro parduli bân tak ngèdingaghi khotbahna. Orèng sè ngèdingaghi khotbanah, sè bisa ngartè, ngarghâi bân ngalakonè sèpat-sèpat aghung Bhuddhâ bhâkal bebas ḍâri kasossa'an è ḍâlem kaoḍi'ân. Reng-oreng jareya ta’ kera bisa ebanto pera’ ngandallaghi kapenterranna dhibi’.

Sèpat-sèpat Fisik

[beccè' | beccè' sombher]
Biksu Buddhis dâri Nepal. Manorot sombnâr sè lu-ghâlluh, Buddha akadhi rèng lakèk sè acokor khas dâri mur lao’ India.

Sumber-sumber awal aghâmbhârraghihuddhâ a akadhi biksu buddhis laènna. Bânnya' carèta aghâmbhârraghi cara èpon "nyokor obu' bân jânggu'na" è bâkto èpon ampon matè. Saterrossa, Digha Nikaya 3 andik brahmana sè aghâmbhârraghi Bhuddhâ mènangka orèng sè ècokor otabâ bhutak ( mundaka ). Digha Nikaya 2 jhughân ngajhâri cara Rato Ajatashatru ta' bisa abhândhingaghi bhikkhu sè kemma sè aropaaghi Bhuddhâ è bâkto nyander ka sangha bân kodhu nyo'on ka menterina kaangghuy nojjhuaghi. Saterrossa, è 140 orèng ngemis sè ngabâs dhibi'na mènangka pangikut Bhuddhâ atemmo secara langsung tapè ta' bisa ngataoweh ḍâ’ ka Bhuddhâ.

Bânnya' teks Buddhis sè angaè’aghi serangkaian karakteristik fisik sè luar biasa ḍâ' Bhuddhâ, sè èkennal mènangka "32 tandhâ manossa aghung" (Sansekerta: mahāpuruṣa lakṣaṇa ).

Menorot Anālayo, bâkto lu-ghâllunah muncul è teks-teks Buddha, tandhâ-tandhâ fisik panèka èmolaè èyangghep ta' èkaton sareng orèng biyasa, bân parlo pelatihan khusus kaangghuy èdeteksi. Namong è buḍi arè, rèng-orèng panèka èghâmbhâraghi akadhi sè èkaton sareng orèng biyasa bân mènangka kaparcajâ’ân sè maḍâteng ilham ḍâ’ Buddha.[7]

Karakteristik panèka èjhârbâ'aghi è Digha Nikaya Lakkhaṇa Sutta (D, I:142).[8]

Èbâca jhughân

Sombher

[beccè' | beccè' sombher]
  1. ↑ Ema Sujar Wati, Rani Nurhasanah: Penyebaran Agama Buddha dan Peninggalan Sejarahnya di Indonesia, Kaca 7.
  2. ↑ Gunapayuta et al: A Pictorial Biography of Sakyamuni Buddha, kaca 7.
  3. ↑ Ema, kaca 7
  4. ↑ 4,0 4,1 Gunapayuta, kaca 6.
  5. ↑ Swawikanti Kenya. Mengenal Siddhartha Gautama, Sang Pendiri Agama Buddha. Èakses tangghâl 2025-04-15
  6. ↑ M. Arief Hakim: Shiddartha Gautama: Sang Buddha Yang Tercerahkan, kaca 53.
  7. ↑ Anālayo (2017b), hlm. 137–138.
  8. ↑ Walshe (1995), hlm. 441–460.
Èpondhut ḍâri "https://mad.wikipedia.org/w/index.php?title=Siddhartha_Gautama&oldid=42901"