Perrang
Perrang otabâ jurit èngghi panèka aksi fisik bân non-fisik sè èghâdhui sanjhâta sè intens è antara naghârâ, pamarèntah otabâ ḍâlem artè sè kènè', èngghi panèka konḍisi permusuhan sè aghâdhui kekerasan è antara ḍuwâ' otabâ lebbi kalompo' manossa kaangghuy ngalakonè ḍominasi è bâgiyân sè èpersengketaaghi, pemberontak bân milisi.[1] Perrang è jhâman kona èartèaghi mènangka konflik ngagghuy sanjhâta. È jhâman sè moḍèrn, perrang lebbi èaraaghi ḍâ' kaunggulân tèknologi bân inḍustri. Hal ka'ḍinto ècerminaghi ḍâri ḍoktrin angkatan perrangnga akadhi "Barang pasèra sè ngoasaè katengghiyân maka bisa ngontrol dhunnya". Panèka nojjhuaghi jhâ' penguasaan attas katèngghiân kodhu ècapo' kalabân tèknologi. Namong, oca' perrang ta' aperran kalabân oca' lako, namong ampon aobâ dâddhi oca' sèpat. Wartawan panèka sè mapopuleraghi hal ka'ḍinto, saèngghâna on-laon pergeseran panèka ollè posisina, namong umumma perrang artèna "konflik".
Salanjhângah sajhârâ, manossa ampon abhuktèaghi jhâ' rèng-orèng panèka bisa aghâbây kasossa'an. Sajân maju peradaban, sajân efektif bân massal kasangsara'an sè ètimbulaghi. Saluran sè èghunaaghi kaangghuy maḍâteng kasossa'an acem-macem, molaè ḍâri politik, militèr, hokom, kriminal, sosial, ekonomi bân aghâma. Jean Pictet, akadhi sè èkutip sareng Mochtar Kusumaatmadja adhâbu jhâ' kanyataan sè seddhi salama 3.400 taon sejarah sè ètolès, ummat manossa coma onèng 250 taon perdamaian. Perrang panèka dhâddhi sala sèttong perwujudhân ḍâri kaangghuy apertahanaghi ḍiri sè èangghep beccè' ḍâlem hubungan antar manossa bân antar bhângsa. Salama 5600 taon sè tapongkor manossa ampon aperrang 14.600 kalè. Panèka noddhuaghi jhâ' konflik bersenjata otabâ perrang ampon bâḍâ bân èlampa'aghi bu-èbu taon sè tapongkor, sanajjân situasi bân derajatna bhân-sabbhân ḍâri konflik bersenjata massa samangkèn.
Sabhâb bâḍâna perrang
[beccè' | beccè' sombher]Secara spèsifik bân wilayah filosofis, perrang panèka toronan ḍâri sèpat dhâsar manossa sè kantos samangkèn kaangghuy ajagâ ḍominasi bân persaingan mènangka sarana kaangghuy makowat eksistensi ḍiri kalabân cara menundukkan kehendak pihak sè èkamoso. Kalabân molaè ḍâri psikologis bân fisik. Kalabân malibataghi dhibi'na bân orèng laèn, è ḍâlem kelompok otabâ bhunten. Perrang bisa aghâbây kasossa'an bân kamèskènan sè abit. Contona, perrang dhunnya ngasèlaghi èlangna ratosan orèng è Jeppang bân tantona hal ka'dinto ngasèlaghi kasossa'an sè ḍâlem è antarana orèng Jeppang.
Sabhâb perrang è antarana:
- Bhidhâna ideologis
- Pangaterro kaangghuy malebâr wilayah kakobasa'an
- Parbhidhâ'an è ḍâlem kapentingan
- Rampasan sumber ḍaya alam (minyak, hasèl pertanian, bân salaènna)
Tingkat perencanaan perrang
[beccè' | beccè' sombher]- Grand stratègi
- Stratègi militèr
- Operasi militèr
- Taktik
- Logistik militèr
Câm-macâmma paperrangan
[beccè' | beccè' sombher]- Perrang cellep panèka perrang sè sobung aghunaaghi kekerasan asanjhâta secara terbuka, namong konḍisi bân suasana antara ḍuwâ' pihak sè atentangan sangat sami sareng keaḍaan perrang.[2]
- Perrang umum èngghi panèka perrang sènabeng tojjhuwân sè loas kalabân aghunaaghi sakabbhinah kamampoan naghârâ bân èkalako è sakabbhina dhunynya.
- Perrang Dhunynya
- Perrang Èkonomi
- Perrang Politik
- Perrang Aghâma
- Perrang Nuklir
- Perrang terbatas èngghi panèka perrang sè terjadi antara ḍuwâ' bhângsa otabâ perrang sè ta' alibataghi bânynya' bhângsa sacara lowas sè èoladhi ḍâri sudut tojjhuwân, pengghunaan kakwoadhân, bân lingkup wilayah.
- Perrang Sauḍara
- Perrang Suku
- Perrang Antar Naghârâ
- Perrang Èkspansi
- Èkspansi Romawi (202 SM-476 M)
- Perrang Yamuk (636 M)
- Perrang Qadisiyyâh (636 M)
- Èkspansi Muslim ka Andalusia
- Perrang Salin (1096-1270)
- Èkspansi Mongol (1214-1227)
- Penaklukan Byzantium oleh Turki Ottoman (1453)
- Perrang 7 Taon, Inggris bân sekutuna alabân Prancis bân sekutuna
- Perrang Napoleon (1799-1813)
- Perrang Sauḍara Tiongkok (1927 -1936 bân 1946 -1950)
- Perrang Sauḍara Rusia (1918 -1923)
- Perrang Sauḍara Amèrika Serikat (1861 - 1865)
- Perrang Tiongkok-Jeppang sè kapèng ḍuwâ' (1937 - 1945)
- Perrang Dhunynya I (1914-1918)
- Perrang Dhunynya II (1939-1945)
- Perrang Viètnam (1957-1975)
- Perrang Korèa (1950-1953)
- Perrang 6 Arè (Arab - Israel, 5 Junè 1967 sampè' 11 Junè 1967)
- Perrang Teluk
- Perrang Israel-Palestina
- Perrang ka terorisme (2001-Samangkèn)
- Perrang Rusia-Jeppang (1904 - 1905)
- Perrang Polanḍia-Soviet
- Perrang Rusia-Polanḍia (1654 - 1667)
- Perrang è Afganistan (1978 - Samangkèn)
- Perrang Rusia-Ukraina (2022-Samangkèn)
- Perang Sauḍara Prancis-Francistan (2022-Samangkèn)
- Perrang Sauḍara Rusia-Rèpublik Sosialis Jarika (2022-Samangkèn)
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Atrisdyanti, Revlina Octavia. "7 Pengertian Perang Menurut Para Ahli". Kompas. 2023-05-03. Aksès 2025-04-23.
- ↑ Rahmah, Afifah. "Perang Dingin: Latar Belakang, Faktor Pendorong, dan Dampaknya" Diarsipkan 2022-05-26 di Wayback Machine.. Detik. 2022-04-22. Aksès 2025-04-23.