Pèssè
Pèssè iyâ arèya bhârâng sè bisa è porop otabâ standar pangokor nèlay (ètongan) sè sah, è pakalowar bi' pamarentha è naghârâ aropa kertas, emas, salaka, logam laèn sè è cètha' kalabân bentu' bân ghâmbhâr sè tanto. Objèk porophân bisa aropa bhârâng otabâ jasa sè ollè è katarèma bi' orèng è masyarakat ḍâlem prosès pamorophân bhârâng bân jasa.[1] Ḍâlem èlmo èkonomi modern, pèssè è artèaghi kaangghuy bhârâng sè kasadhiya bân saccara omom è tarèma kaangghuy alat pamajârân kaangghuy pamellèyan râng-bhârâng bân jasa, kasoghiyân sè bâḍâ arghâna laènna, sarta kaangghuy pamajârân otang.[2] Pan-bârâmpan ahlè paḍâ nyebbhuttaghi fungsina pèssè kaangghuy alat pamajârân. Kasimpulânna, pèssè iyâ arèya bhârâng sè è tarèma bi' masyarakat kaangghuy pangokor nèlay, pamorobhân bân kaangghuy pamajârân atas apa sè è belli kadhi bhârâng otabâ jasa. È bâkto sè paḍâ iyâ arèya alat kaangghuy maatambâ kasoghiyân.
Kabâḍâ'anna pèssè, anyadhiyaaghi alternatif transaksi lebbi ghâmpang katèmbhâng barter (rop-porobhân) sè lebbi kompleks, ta' èfisièn bân korang cocok è ghuna'aghi ḍâlem sistem èkonomi modern karna bhutho orèng sè anḍi' pangaterro sè paḍâ kaangghuy ngalakonè rop-porobhân bân jhughâ malarat ḍâlem nantowaghi nèlay.[3] Èfisiènsi sè è kaollè kalabân aghunaaghi pèssè bhâkal nyothok pardhâghângan bân apa sè è bâgi è tanaghâ lako sampè' bhâkal bisa nèngkattaghi produktivitas bân kamakmorân.
Awwâllâ, è inḍonèsia, pèssè --ḍâlem hal arèya pèssè kartal --è paterbi' bi' pamarèntha Rèpublik Inḍonèsia. Namong, sajjhek è pakalowarra UU No. 13 taon 1968 pasal 26 ayât 1, hak pamarèntha kaangghuy nyèta' pèssè è cabhut. Pamarèntha nepteppaghi Bank Sèntral, Bank Inḍonèsia kaangghuy tong-sèttongnga lembaga sè berha' aghâbây pèssè kartal. Hak kaangghuy aghâbây pèssè è sebbhut kalabân hak oktroi.[4]
Sajjhârâ
[beccè' | beccè' sombher]Awwâllâ, masyarakat ghi' ta' kennal ka pamorobhân karna è nèyap orèng osaha mabânnya kabhutowan kalabân osaha na dhibi'. Manossa abhuru lamon lapar, aghâbây angghuyyân dhibi' ḍâri bahan-bahan sè saderhana, Nyarè wâ'-buwâân kaangghuy ngakan dhibi'; sèngkatdhâ, apa sè è kaollè arowa sè è manpaattaghi kaangghuy kabhutoânna. Parkembangan salanjhut èpon ngadhâpbhi manossa è ka'ḍimma apa sè è kaghâbây ternyata ta' cokop kaangghuy sakabbhina kabhutoânna. Kaangghuy ngaollè bhârâng sè ta' è kaollè dhibi', orèng nyarè orèng sè bisa narèma poropbhân bhârâng sè è kaanḍi' kalabân bhârâng laèn sè è kabhutho. Akibatdhâ, kalowar sistem 'poropbhân (barter) iyâ arèya bhârâng sè è porop kalabân bhârâng. Namong, ahèrra, bânnya' kamalaratdhân sè è rassaè kalabân sistem arèya (barter).[5] Iyâ arèya malarat kaangghuy nemmo orèng sè kasokan narèma bhârâng sè è katerro kaangghuy ngaollè bhârâng sè ollè è porop kalabân arghâ pamorobhân sè paḍâ otaba para' paḍâ'â arghâna. Salaènna jèya, marghâna politik asebhâbbaghi rassa tako' kaangghuy ngalakonè rop-porobhân (barter). Kaangghuy ngatassè hal kasebbhut, molay kalowar pèkkèran kaangghuy aghunaaghi bhârâng sè tanto kaangghuy è ghuna'aghi ḍâlem sistem bhârâng poropbhân. Bhârâng sè è tep-teppaghi kaangghuy alat pamajârân iyâ arèya sè bhârângnga tèngghi sè bhâkal è tarèma bi' omom (generally accepted), bhârâng-bhârâng sè è pèlè arghâna rajâ (malarat sè è kaollèya otabâ anḍi' arghâ magis bân mistik), otabâ bhârâng sè aropaaghi kabhutowân primèr rèn-arèna, misalla bujâ sè è ghuna'aghi orèng Romawi kaangghuy alat porop otabâ alat pamajârân opa'an.[6] Pangarona orèng Romawi kasebbhut pagghun bisa è abâs sampè' satèya: orèng ènggris, nyebbhut opa kalabân salary sè asalla ḍâri bhâsa Latin salarium sè artèna bujâ.
Maskè, alat porop ella bâḍâ, kamalaratdhân ḍâlem poropbhân teptep bâḍâ. Kamalaratdhân-kamalaradhân rowa è antarana karna bhârâng sè è padhâddhi alat porop ghi' ta' anḍi' pecca'an saèngghâ panenttowân nèlay pèssè, sèmpenna (storage), bân angko'an (transportation) dhâddhi malarat sampè' kalowar kamalaratdhân marghâna korangnga daya tahan bhârâng-bhârâng kasebbhut saèngghâ ghâmpang ancor otabâ ta' abit.
Terros kalowar sè è nyamaè kalabân pèssè logam. Pèssè logam pertama kalè kalowar è 1000 S.M è Tiongkok. Logam è pèlè kaangghuy alat porop polana anḍi' nèlay tèngghi saèngghâ è kalèburè, bisa tahan abit bân ta' lekkas rosak, ghâmpang è pecca tanpa ngorangngè nèlay bân ghâmpang kaangghuy è lè-allè. Logam sè è dhâddhiyaghi alat porop polana maso' syarat kasebbhut iyâ arèya emmas bân pera'. Pèssè logam emmas bân pera' paḍâ è sebbhut kalabân pèssè penuh (full bodied money). Artè na, nèlay intristil (nèlay bahan) pèssè paḍâ kalabân nèlay nominalla (nèlay sè kacantum è mata pèssè kasebbhut). È bâkto jèya, nèyap orèng anḍi' hak menempa pèssè, melebur, na jhuwâl otabâ ngangghuy bân anḍi' hak ta' kabâtes ḍâlem nyabâ' pèssè logam.[7]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ "Definition of MONEY". www.merriam (ḍâlem bhâsa ènggris). Èaksès tangghâl 025-03-25.
- ↑ Gischa, Serafica. Gischa, Serafica, ed. "Uang: Pengertian, Sejarah, Fungsi dan Jenisnya". Kompas. 29 Januwari 2020, Èaksès tangghâl 202-03-25.
- ↑ "Functions of Money". www.cliffsnotes Èaksès 2025-03-25.
- ↑ Nailufar, Nibras Nada. Nailufar, Nibras Nada, ed. "Hak Oktroi: Pengertian dan Isinya". Kompas.com. Èaksès tangghâl 2025-03-25.
- ↑ Dalton, George (1982). "Barter". Journal of Economic Issues. 16 (1): 1. Èaksès tangghâl 2025-03-25.
- ↑ "How Salt Works". HowStuffWorks (ḍâlem bhâsa ènggris). 27 Nopèmber 2007, `Èaksès tangghâl 2025-03-25.
- ↑ Head, Barclay V. (1883). "Anciet Greek Coins". American Journal of Numismatics, and Bulletin of the American Numismatic and Archaeological Society. 18 (2): 25.