Napoleon Bonaparte
Kaisar Napoleon Bonaparte (Napoléon Bonaparte; bhâsa Prancis: [napɔleɔ̃ bɔnapaʁt], asma lahir "Napoleone di Buonaparte"); 15 Agustus 1769 – 5 Mei 1821) èngghi panèka pamèmpèn militèr bân politik Prancis sè dhâddhi kasohor bâkto perrang revolusioner. Mènangka Napoleon I, èpon Kaisar Prancis sajjhek taon 1804 kantos taon 1814, bân abâli è taon 1815. Napoleon asalla ḍâri sèttong Kalowarga santana lokal kalabân asma Napoleone è Buonaparte (ḍâlem bhâsa Korsika Nabolione otabâ Nabulione).
Napoleon aghâdhuwi pangaro rajâ ḍâ' maslahat-maslahat Èropa sè abitta lebbi ḍâri sèttong dasawarsa bâkto mèmpn Prancis alabân kalompok perrang-perrabg Napoleonis. Èpon mennang kabânjya'an ḍâri perrang-perrang panèka para' sadhâjâna perrangnga kalabân sants' ngaollè kendali Èropa kontinental sabellumma dibudina kala è taon 1815. Karana maso' sala sèttong panglima palèng mantèrèng ḍâlem sajara, jhâk-ajhâkanna èajhâri è sakola'an militèr è sadhâjâna dhunnya bân èpon pagghun dhâddhi sala sèttong tokoh politik sè palèng kasohor bân dhâddhi perdebbadhân ḍâlem sajara Bârâ'.[1][2] Ḍâlem maslahat-maslahat sipil, Napoleon aghâdhuwi sèttong pangaro sè rajâ bân abit kalabân abhâkta panganyaran liberal ḍâ' naghâra-naghârâ sè èjhejhe, otamana ka naghâra-naghâra lembâ, Swiss, Italia, bân sabâgiyân bânnya' Jèrman. Èpon alaksana'aghi atoran-atoran liberal pokok è Prancis bân è sadhâjâna Èropa Bârâ'. Prèstasina sè baka è biḍâng hokom panèka Kètab ḍhâng-onḍhâng Napoleon, dè èghuna'aghi ḍâlem bânnya' bentu' bân saparapat sistem hokom è dhunnya, ḍâri Jeppang kantos Quebec.[3]
Bhâbhâd bân Sakolana
[beccè' | beccè' sombher]Napoleon Bonaparte panèka pottra kapèng ḍuwâ' ḍâri pètto' tarètanna. Èpon bhâbhâr è Casa Buonaparte, è kottha Ajaccio, Korsika, è tangghâl 15 Agustus 1769, sataon salastarèna kapolowan kasebbhut èbeghi bâ ètarèma Republik Genova ḍâ' Prancis.[4] Èpon bhâbhâr kalabân asma Napoleone è Bounspartè, nangèng è omor 20 taon èpon ngobâ asmana dhâddhi Napoléon Bounaparte.[5]
Wangsa Bounaparte panèka kalowarga santana sè asalla ḍâri Italia, sè ngallè ka Korsika è abad ka-16.[6] Ramana, Nobile Carlo Buonaparte, pokrol, perna dhâddhi bâkkèl Korsika bâkto è ḍâlem kakobâsa'an Louis XVI è taon 1777. Èbhuna asmana Maria Letizia Bonaparte. Èpon aghâdhuwi kaka', Joseph; bân 5 alè', èngghi panèka Lucien, Elisa, Louis, Pauline, Caroline, bân Jérôme. Napoleon èbaptis mènangka Katolik pan-bârâmpan arè sabellumma molang arèna sè kaḍuwâ', kateppadhân tangghâl 21 Juli 1771 è Katedral Ajaccio.[7]
Kasantanan, kasoghiyân, bân sambhungan kalowargans sè lowas marèngè Napoleon kasempadhân sè rajâ ka'angghuy ajhâr sampè' ka sakola'an tèngghi. È bulân Jânuwari 1779, Napoleon èḍaftaraghi è sèttong sakola'an aghâma è Autun, Prancis, ka'angghuy ajhâr bhâsa Prancis, bä è bulân Mèi èpon aḍâftar è sakola'an militèr è Brienne-le-Château. È sakola'an, èpon acaca kalabân logat Korsika sè kentel, sampè' èco-koco sareng ca-kancana; maksa abâ'na ka'angghuy ajhâr. Napoleon pènter matematika, bân cokop paham pangajhârân sajara bân geografi. Sa'amponna lastarè sakola'anna è Brienne è taon 1784, Napoleon aḍâftar è sakola'an èlit École Militaire è Paris. È ka'ḍissa èpon èajhâri dhâddhi perwira atileri. Bâkto sakola è ka'ḍissa, ramana sèdhâ. Maka ḍâri ka'dissa Napoleon kapaksa mamare sakolana sataon lebbi lekkas. Èpon èuji bân ilmowan kasohor Pierre-Simom de Laplace, sè è kamodiyân arè èpèlè bân Napoleon ka'angghuy dhâddhi angghuta senat.
Karir Militèr
[beccè' | beccè' sombher]Èpon dhâddhi morèd è sakola'an militèr Brienne taon 1779 è omor 10 taon, kapènterenna adhâddhiyâghi Napoleon lulus è omor 15 taon. Karir militèrra nai' sa'amponna èpon suksès menumpas kasalbudhân sè èdhâddhiyâghi sareng kaom royalis kalabân sanget abhludhus:nèba'aghi mariem è kottha Paris ḍâri attas menara. Kadhâddhiyân panèka èlampa'aghi è taon 1795 bâkto Napoleon omor 26 taon. Bânnya' perrang sè èmennangngè Napolèon è antarana alabân Austria bân Prusia.
Abâli ka Korsika
[beccè' | beccè' sombher]
Sa'amponna lulus è bulân Sèptèmber 1785, Bonaparte ètugasaghi dhâddhi lètnan ḍuwâ' è rèsimen artileri La Fère. Èpon atugas è Valence bân Auxonne sampè' peccana Rèvolusi Prancis è taon 1789, dhâddhi abâ'na ngabi'i bâkto cuti sè lanjhâng è Korsika sè makowat nasionalisme Korsikana. È bulân Sèptèmber 1789, abâ'na abâli ka Korsika bân mataber perjuwangan rèvolusionèr Prancis. Pasquale Paoli abâli ka polo ka'ḍissa è bulân Juli 1790, nangèng abâ'na ta' simpatik ḍâ' Bonaparte, karana abâ'na ngangghep ramana penghianat sabâb adhingghâlaghi perjuwangan kamardhika'an Korsika.
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Roberts, Andrew. (2014). Napoleon: A Life, Penguin Group, Introduction.
- ↑ Messenger, Charles, ed. (2001), Reader's Guide to Military History. Routledge, pp. 391-427.
- ↑ Fremont-Barnes, G. dan Fisher, T., The Napoleonic Wars: The Rise and Fall of an Empire, Osprey Publishing, 2004, p. 336
- ↑ McLynn 1998, p.6
- ↑ Dwyer 2008, p.xv
- ↑ McLynn 1998, h.2
- ↑ Cathedral—Ajaccio. La Fondation Napoléon. Èaksès tangghâl 24 Maret 2025