Mars
Mars èngghi panèka planèt pakèng semma' kapèng empa' ḍâri mata'arè. Asmana èpettèk ḍâri ḍèwa perrabg Romawi, Mars. Planèt panèka segghut èjhuluki mènangka "Planèt mèra" sabâb jhellinganna ḍâri jhâu abârna ra-mira. Panèka èsabâbaghi kabâḍá'ânna bessè (III) oksida è permukaan planèt Mars.[1] Mars panèka planèt to-bâto kalabân atmosfèt sè tèpès. È permukaan Mars bâḍâ kawah, ghunong berapo, lembâ, gurun, bân topi ès. pèrioḍe rotasi bân siklus mosèm è Mars para' paḍâ'â bân è bhumè. È Mars maddhek Olympus Mons, ghunong sè palèng tèngghi è tata surya, bân Valles Marineris, lembâ palèng rajâ è tata surya. Salaèn ka'dissa, è dâjá bâḍâ cekkongan Borealis sè tamaso' 40% Permukaan Mars.
Kabâḍâ'ân è Mars lebbi cocok bâgi kaoḍi'an èbhândhingaghi bân kabâḍâ'ân planèt Vènus. Nangèng, kabâdâ'ânna ta' cokop cocok ka'angghuy manussa. Suhu hawa sè cokop mabâ bân tekkanan hawa sè mabâ, ètambâi bân èssèna hawa sè sabâgiyân bânnya' karbondioksida, dhâddhi sabâb manossa kodhu ngangghuy alat bhânto nyabâ manabi terro neng-neng è ka'dissa. Misi-misi ka planèt mèra panèka, kantosa co'-konco'en abad ka-20, ghi' ta' nemmo tandhâ kaoḍi'an è ka'dissa, maskè sè palèng ghâmpang.
Planèt panèka aghâdhuwi ḍuwâ' satelit, panèka Fobos bân Deimos (kaḍuwâ' satelit panèka èsebbhut Lembata bân rèng-irèng Tolaki). Planèt panèka alèng-lèngè mata'arè sa'abiddhâ 687 arè. Planèt panèka jhughân arotasi sa'abiddhâ 25,62 jhâm.
Ciri fisik
[beccè' | beccè' sombher]
Mars aghâdhuwi jari-jari sakètar satengnga ḍâri jari-jari Bhumè. Planèt panèka korang ghâli manabi èbhândhingaghi kalabân Bhumè, namong aghâdhuwi sakètar 15% volumè bân 11% massana Bhumè. Lowas permukaanna lebbi kènè' ètèmbhâng jumbla wilajâ kerrèng è bhumè.[2] Mars lebbi rajâ ètèmbhâng Mèrkurius, tapè Mèrkurius lebbi ghâli. Saèngghâ kaḍuwâ' planèt aghâdhuwi tarèkan gravitasi sè para' paḍâ'â è permukaan—bân tarèkan Mars lebbi kowat sakètar korang lebbi 1%. Okoran, massa, bân gravitasi permuka'an Mars bâḍâ è antara Bhumè bân Bulân (ḍiamèter Bulân namong satengnga ḍâri Mars, tapè Bhumè ḍukalèna; Bhumè sanga' kalè lebbi rajâ ḍâri Mars, bân Bulân sèttong per sanga'na). Jhellinganna permuka'an Mars sè mèra-orèn èsabâbaghi bân kabâdâ'ânna bessè (III) oksida, sè lebbi èkennal kalabân asma hematite.[3]
Gèologi
[beccè' | beccè' sombher]Adhâsar ḍâ' pangawasan orbit bân pamarèksa'an ḍâ' kompolan mètèorit Mars, permuka'an Mars ḍâri basalt. Sajumbla bhuktè nojjhuwaghi jhâ' sabâgiyân permuka'an Mars aghâdhuwi silika sè lebbi soghi ètèmbhäg basalt biyasa, bân ngara para' paḍâ'â bân to-bâto andèsit è Bhumè. Sabâgiyân bânnya' permuka'an Mars èlabhuri bân beddhi bessè(III) oksida sè aberri' bârna mèra.
Samangkèn Mars ta' aghâdhuwi mèdan magnet global, nangeng hasèl pangawasan nojjhuwaghi jhâ' sabâgiyân kerak planèt termagnetisasi, bân lambâ' toman bâḍâ magnet global.[4] Sala sèttong tèori sè toman èsiyaraghi è taon 1999 bân èparèksa polè è bulân Oktober 2005 (kalabân bhântowan Mars Global Surveyor) nojjhuwaghi jhâ' empa' miliyar taon sè ampon lèbât, dinamo Mars ambu ta' afungsi bân adhâddhiyaghi mèdan magnètta èlang. bâḍâ jhughân tèori jhâ' astèroid sè sangèt rajâ toman nabra' Mars bân matè'è mèdan magnètta.
Tana
[beccè' | beccè' sombher]Adhâsar data ḍâri wahana Phoenix, tana Mars aèssè unsur akadhi magnèsium, sodium. potasium, bân klorida. Nutrièn kasebbhut bisâ ètemmo è kebbhun Bhumè bân pentèng ḍâlem tombuna tanemman. Penelian sè èlakonè bân wahana Phoebix nojjhuwaghi jhâ' tana Mars aghâdhuwi pH 8,3, bân bujâ perklorat.[5]
Hidrologi
[beccè' | beccè' sombher]Aèng ta' bisa tahan è permuka'an Mars sabâb tekkanan atmorfèrra sè mabâ. È katèngghiyâb palèng mabâ, aèng ghi' bisa tahan è bâkto sè sanget singkat. Ḍuwâ' topi ès è Mars èsangka ḍâri aèng. Manabi ëcairaghi, volumè aèng topi ès kutub lao' bisa alabhuri sadhâjâna permuka'an planèt kalabân kaḍâlemman 11 mèter. [6]
Ès aèng ḍâlem jumbla bânnya' èsangka terjebbak è bâbâna lapisan kriosfer Mars. Data ḍâri Mars Express b Mars Reconnaissance Orbiter nojjhuwaghu bâḍâna ès aèng sè rajâ è ḍuwâ' kutub (Juli 2005) bân lintang tengnga (Nopèmber 2008). Wahana Phoenix sacara langsong mondhut sampel ès aèng è Mars tangghâl 31 Juli 2008.
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ "The Lure of Hematite". Science@NASA. NASA. 28 Maret 2001. Èsèmpèn ḍâri Vèrsi asli Diarsipkan 2010-01-14 di Wayback Machine. Èaksès tangghâl 26 Maret 2025.
- ↑ Peplow, Mark."How Mars got its rust". BioEd Online. MacMillan Publishers Ltd. Èaksès tangghâl 26 Maret 2025
- ↑ Peplow, Mark. How Mars got its rust. MacMillan Publishers Ltd. Èaksès tangghâl 26 Maret 2025
- ↑ Valentine, Theresa; Amde, Lishan (2006-11-09). "Magnetic Fields and Mars". Mars Global Surveyor @ NASA. Èaksès tangghâl 26 Maret 2025.
- ↑ Chang, Alicia (5 Agustus 2008). "Scientists: Salt in Mars soil not bad for life". USA Today. Associated Press. Èaksès tangghâl 26 Maret 2025.
- ↑ "Mars' South Pole Ice Deep and Wide". NASA. March 15, 2007. Èsèmpen ḍâri Vèrsi asli. Èaksès tangghâl 26 Maret 2025