Mao Zedong
Mao Zedong (Cina sèderhana: 毛泽东; Hanzi tradisional: 毛澤東; pinyin: Máo Zédōng; Wade–Giles: Mao Tse-tung; 26 Dèsèmber 1893 – 9 Sèptèmber 1976), jhughân èkennal mènangka Ketua Mao, panèka komunis revolusioner Cina sè aropaaghi pendiri Republik Rakyat Tiongkok (RRT), sè èpèmpèn mènangka ketua Partai Komunis tiongkok molaè èpaddek è taon 1949 kantos sèdhâ è taon 1976. Sacara ideologis èpon panèka orèng Marxisme-Leninisme, teorina, strategi militer, bân kabijakan politikka èkennal kalabân Maoisme.
Mao iyâ arèya pottrana orèng tane sè makmor è Shaoshan, Hunan. Dhibi’en adukung nasionalisme Tiongkok bân aghâdhui pamangghi anti-imperialis è awwâl odi'na, bân èpangaro khusussa bi’ kadhâddhiyân Revolusi Xinhai taon 1911 bân Gerakan Empa' Mèi taon 1919. Saterrossa dhibi’en ngadopsi Marxisme-Leninisme è bâkto alako è Universitas Peking mènangka pustakawan, bân dhâddhi anggota pendiri Partai Komunis Tiongkok (PKT), sè jhughân èpèmpèn Pemberontakan Panèn Mosèm Gugur è taon 1927. salama Perang Saudara Tiongkok antara Kuomintang (KMT) bân PKT, Mao abhânto maddhek Tentara Mèra Buruh bân Petani Tiongkok, mèmpèn sèttong wilayah sacara radikal Jiangxi-Fujian Soviet, bân akhèrra dhâddhi ketua PKT è bâkto Mars Lanjhâng. Maske PKT asekutu sakejja' sareng KMT è bâbâna Front Persatuwan Kaduwâ' è bâkto Perrang Tiongkok-Jeppang Kaduwâ' (1937-1945), perrang satarètanan Tiongkok terros èterrossaghi saamponna Jeppang nyerra, bân pasukan Mao makala pamarènta Nasionalis, sè nyorot ka Taiwan è taon 1949.
È 1 Oktober 1949, Mao aproklamasi èpadhâddhi RRT, naghârâ sèttong partai Marxis-Leninis sè èkendâliaghi bi’ PKT. È taon-taon salastarèna, dhibi’en makowat kontrolla lèbât Reformasi Tanah Tiongkok alabân towan tana, Kampanye kaangghuy nekkan Kontra-Revolusioner, "Kampanye Tello'-anti bân Lima-anti", bân lèbât kamennangan psikologis è Perrang Korea, sè kabbhi ngasèllaghi kamatèan pan-bârâmpan juta orèng Tiongkok. Dâri taon 1953 kantos 1958, Mao amain peran pentèng è dâlem mabâdâaghi ekonomi terencana è Tiongkok, aghâbây Konstitusi pertama RRT, aluncurraghi program industrialisasi, bân molaè proyèk militer akadhi proyèk "Duwâ’ Bom, Sèttong Satelit" bân Proyek 523. Kebijakan lowar negeri è bâkto jârèya èdominasi sareng perpecahan antara Tiongkok-Soviet sè èghâbây nyotok èrèsan antara Tiongkok bân Uni Soviet. È taon 1955, Mao molaè blesssat Sufan, bân è taon 1957 molaè Kampanye Anti-Kanan, sè paleng sakonè'na 550.000 orèng, kabânnya'an intelektual bân pembangkang èaniyajâ. È taon 1958, dhibi’en molaè alonca’ jhâu ka ade’ sè ètojjuaghi kaangghuy ghâncang ngobâ ekonomi Tiongkok dâri agraris dhâddhi industri, sè aghâbây kalaparan sè palèng matè è dâlem jhâjhârbâ'ân bân kamatèan 15-55 juta orèng è antara taon 1958 bân 1962. È taon 1963, Mao molaè Gerakan Pendidighân Sosialis, bân èmolaè 1966 Revolusi Kebudayaan, program kaangghuy maèlang unsur-unsur "kontra-revolusioner" dâlem masyarakat Tiongkok sè alangsung 10 taon bân ètandhâi sareng perjuwangan kelas sè penno kekerasan, kaancoran artefak budaya sè sajân lowas, bân naè'na kultus Mao sè ta' toman èlakoni sabellunna. Polowan juta orèng èaniyajâ è bâkto revolusi, è bâkto perkiraan jumla orèng matè èmolaè dâri ratosan èbu kantos jutaan. Saellana sake' a on-taon, Mao ngadhebbi serrangan jantung è taon 1976 bân matè è omor 82 taon. Salama jhâman Mao, populasi Tiongkok tombu dâri sekitar 550 juta lebbi dâri 900 juta è bâkto pamarènta ta' sacara kettat èberlakuaghi kebijakan keluarga berencana.
Sorang tokoh kontroversial è dâlem bân è lowar Tiongkok, Mao ghi' èangghep sala sèttong orèng sè palèng pentèng è abad ke-20. è lowar politik, Mao jhughân èkennal mènangka ahli tèori, ahli stratègi militèr, bân tokang siir. Salama jhâman Mao, Tiongkok cè' terlibatta dâlem konflik komunis Asia Tèmor Lao' laènna akadhi Perrang Korea, Perrang Vietnam, bân Perrang Satarètanan Kamboja, sè aghâbây Khmer Mera akowasa. Dhibi’en marènta Tiongkok lèbât rezim otokratis bân totaliter sè atanggung jawab ghâbây penindasan massal bân kaancoran artefak bân situs aghâma bân budâjâ. Pamarènta atanggung jawab ghâbây bânnya'na orèng matè kalabân perkiraan molaè dâri 40 kantos 80 juta korban lèbât kalaparan, penganiayaan, lako paksa è penjara, bân eksekusi massal[1][2]. Mao èangghep ngobâ Tiongkok dâri semi-koloni dhâddhi kakowadhân dhunnya sè terkemuka, kalabân tèngkat literasi sè cè' majuna, hak-hak bâbinè'an, perawatan kasehatan dhâsar, pendidighân dhâsar, bân harapan odi'[3][4].
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Fenby, Jonathan (2008). Modern China: The Fall and Rise of a Great Power, 1850 to the Present. Penguin Group. hlm. 351. ISBN 978-0-06-166116-7. È aksès 2025-04-09.
- ↑ Evangelista, Matthew A. (2005). Peace Studies: Critical Concepts in Political Science (dalam bahasa Inggris). Taylor & Francis. hlm. 96. ISBN 978-0-415-33923-0. È aksès 2025-04-09.
- ↑ Pantsov, Alexander V.; Levine, Steven I. (2013). Mao: The Real Story. Simon & Schuster. hlm. 574. ISBN 978-1451654486. È aksès 2025-04-09.
- ↑ Galtung, Marte Kjær; Stenslie, Stig (2014). 49 Myths about China. Rowman & Littlefield. hlm. 189. ISBN 978-1442236226. È aksès 2025-04-09.