Lompat ke isi

Manossa

Beccè' interwiki
Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika
Ḍuwâ' ana' binè' manossa

Manossa (Homo sapièns) èngghi panèka spèsiès primata sè jumblana palèng bânnya' bân kasebbar palèng lowas. Manossa panèka jennis bhudhâg rajâ sè èciriyaghi sareng gaya alomampa ḍuwâ' soko bân kapènterran kognitif sè bhâgus bherkat otekkabsè rajâ bân komplèks. Manossa panèka makhlok sè sanget sosial bân rojung oḍi' è ḍâlem sosonan sosial sè ruwet sè aèssè bânnya' kalompo' sè salèng ghutong-rojhung bân asaèng, molaè ḍâri kalowarga bân sambhungan satarètanan kantoa naghârâ politik. Maka ḍâri ka'ḍissa, interaksi sosial antara manossa ampok abentu' bânnya' nèlay, norma sosial, bhâsa, bân rituwal, sè bang-sèbâng ajâgâ padhurruj manossa. Pangaterro ka'angghuy paham bân aparèng pangaro ḍâ' fènomèna ampon amotivasi manossa ka'angghuy ngembângngaghi èlmo pangataowan, tèknologi, filsafat, hokom, mitologi, aghâma, bân biḍâng laènna.

Manossa tamaso,' omnivora, bisa aḍhâ'âr bânnya' macemma tombuwân bân kèbân, bân ampon aghuna'aghi apoy bân bentu' panas laènna ka'angghuy amassa' sajjhek jhâman H.èrèctus Manossa bisa oḍi' kantos bâllu' minggu ta' aḍhâ'âr bân tello' otabâ empa' minggu ta' ngènom. Manossa omomma aktif è sèyang arè, asarèn rata-rata pètto' kantos sanga' jhâm sa'arè. Lahèr bâgi manossa panèka prosès sè lojâ, kalabân rèsiko komplikasi bân kasèdhâ'ân sè tèngghi. Segghut kadhâddhiyân, èbhu otabâ bapa' arabât pottrana, sè ta' kowat bâkto èbhâbhârraghi, sabâb manossa panèka spèsiès altricial.

Manossa aghâdhuwi kortèks prèfrontal sè okoranna rajâ bân ngembâng, bâgiyân otek panèka aghâdhuwi tanggungjawab ḍâ' bakat kognisi sè lebbi tèngghi. Manossa aghâdhuwi kapènterran sè tèngghi, aghâdhuwi ènga' èpisodik, aghâdhuwi èksprèsi salèra sè flèksibel, èḍḍhep ḍâ' abâ'na dhibi', bân tèori pèkkèran. Pèkkèranna manossa bisa ngalakonè introspèksi, pamikkèran abâ' dhibi', imajinasi, tekat, bân abentu' pandhengngan tentang èksistènsi. Panèka mamongkèn kamajuwan tèknologi sè lowar biyasa bân pangembângan alat sè ruwet lèbât panalaran sè komplèks bân panerrossn pangataowan ḍâ' generasi saterrossa. Bhâsa, seni, bân dhâghâng panèka karakteristik ḍhâsarra manossa. Jhâlân dhâghâng jârâ' jhau mongkèn ampon nyebbâbaghi leddhu'an bhudâjâ bân distribusi sombher sè aparèng manossa kaunggulan ètèmbhâng spèsiès laènna sè saropa.

Èvolusi

[beccè' | beccè' sombher]

Manossa èngghi panèka bhudhâg superfamili Hominodea). [1] Ghâris katoronan bhudhâg sè akhèrra mabâḍâ manossa lu-ghâllu apèsa ḍâri owa (famili Hylobatidae) bân orangutan (gènus Pongi), kamodiyân gorila (gènus Gorilla), bân palèng akhèr simpanse bân bonobo (gènus Pan). Apèsana antara ghâris katoronan manossa b simpanse-bonobo, kadhâddhiyân sakètar 8—4 juta taon sè ampon lèbât, è akhèr jhâman Miosen. [2][3][4] Bâkto apèsana panèka, kromosom 2 abentu' ḍâri camporan ḍuwâ' kromosom laènna, saèngghâ manossa pèra' aghâdhuwi 23 pasang kromosom, ètèmbhâng sareng 24 pasang kromosom ka'angghuy bhudhâg laènna. [5] Sa'amponna apèsa sareng simpanse bân bonobo, hominid apecca dhâddhi bânnya' spèsiès bân sakorangnga bâḍâ ḍuwâ' katoronan sè bhidhâ. Sadhâjâ ghâris katoronan gènus Homo ampon pona kajhâbhâ Homo sapiens. [6]


Rekonstruksi ḍâ' Lucy (Australopithecus), kerangka Australopithecus afarensis lu-ghâllu sè ètemmo.

Gènus Homo berevolusi ḍâri Australopithecus.[7] Maskè fosil-fosil ḍâri masa transisi panèka jarang, angghuta Homo sè palèng awwâl aghâdhuwi sajumbla ciri-ciri otama sè paḍâ bân Australopithecus. .[8] Catettan palèng awwâl dâri Homo panèka spèsimèn omor 2,8 juta taon, LD 350-1 ḍâri Ethiopia, bân spèsiès sè palèng awwâl panèka Homo habilis sareng Hoko rudolfensis sè ajhâlanè èvolusi 2,3 juta taon sè ampon lèbât. Homo erectus (macem Afrika kadhâng èsebbhut Homo ergaster) ajhâlanè èvolusi 2 juta taon sè ampon lèbât bân aropa'aghi spèsiès manossa purba lu-ghâllu sè adhingghâlaghi Afrika bân mencar ka sadhâjâ Èurasia. [9] H. erectus jhughân sè lu-ghâllu ngembângngaghi bentu' bhâdhân sè khas akadhi manossa. Homo sapièns muncul è Afrika sakètar 300.000 taon lambâ' ajhâlanè èvolusi ḍâri spèsiès sè omomma èkennal mènangka Homo heiderlbergensis otabâ Homo rhodesiensis, panèka katoronan H.erectus sè ghi' bâḍâ è Afrika. [10]

Sombher

[beccè' | beccè' sombher]
  1. ↑ Tuttle RH (4 October 2018). "Hominoidea: conceptual history". In Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C (eds.). International Encyclopedia of Biological Anthropology (in Inggris). Hoboken, New Jersey, United States: John Wiley & Sons, Inc. pp. 1–2. doi:10.1002/9781118584538.ieba0246. ISBN 978-1-118-58442-2. S2CID 240125199.
  2. ↑ Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, et al. (March 1990). "Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids". Journal of Molecular Evolution. 30 (3): 260–6. Bibcode:1990JMolE..30..260G. doi:10.1007/BF02099995. ISSN 0022-2844. PMID 2109087. S2CID 2112935.
  3. ↑ Ruvolo M (March 1997). "Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets". Molecular Biology and Evolution. 14 (3): 248–65. doi:10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761. PMID 9066793.
  4. ↑ Brahic C (2012). "Our True Dawn". New Scientist. 216 (2892): 34–37. Bibcode:2012NewSc.216...34B. doi:10.1016/S0262-4079(12)63018-8.
  5. ↑ MacAndrew A. Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes. Evolution pages. Aksès (2025–04–10).
  6. ↑ McNulty, Kieran P. (2016). Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name?. Nature Education Knowledge. Aksès (2025–04–10).
  7. ↑ Strait DS (September 2010). "The Evolutionary History of the Australopiths". Evolution: Education and Outreach (in Inggris). 3 (3): 341–352. doi:10.1007/s12052-010-0249-6. ISSN 1936-6434. S2CID 31979188. Archived from the original on 31 May 2022.
  8. ↑ Kimbel WH, Villmoare B (July 2016). "From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 371 (1698): 20150248. doi:10.1098/rstb.2015.0248. PMC 4920303. PMID 27298460. S2CID 20267830.
  9. ↑ Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, et al. (July 2018). "Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago". Nature. 559 (7715): 608–612. Bibcode:2018Natur.559..608Z. doi:10.1038/s41586-018-0299-4. PMID 29995848. S2CID 49670311.
  10. ↑ Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, et al. (June 2017). "New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens" (PDF). Nature. 546 (7657): 289–292. Bibcode:2017Natur.546..289H. doi:10.1038/nature22336. PMID 28593953. Archived (PDF) from the original on 8 January 2020.
Èpondhut ḍâri "https://mad.wikipedia.org/w/index.php?title=Manossa&oldid=42544"