Mahatma Gandhi
Mohandas Karamchand Gandhi (aksara Devanagari: मोहनदास करमचन्द गांधी; bhâsa Hindustani: [ˈmoːɦənd̪aːs ˈkərəmtʃənd̪ ˈɡaːnd̪ʱi], 2 Oktober 1869-30 Jânuwari 1948) iyâ arèya sorang pamèmpèn spiritual bân politikus dâri India. Gandhi iyâ arèya sala sorang sè palèng pentèng sè maso’ dâlem Blessat Kamardhikaan India. Dhibi’en iyâ arèya aktivis dâri India sè ngangghuy alabân tanpa kakerasan, ngosong blessat kamardhikaan lèbet aksi demonstrasi damai. È masa odi’en Gandhi, bânnya’ naghârâ sè iyâ arèya koloni Britania Raya. Pendhudhu’ è koloni-koloni kasebbhut terro kamadhikaan sopajâ ollè marènta naghârâna dhibi’.
Ghellâr Mahatma (bhâsa Sanskerta: “jiwa aghung”)[1] èberri’ ka abâ’en è taon 1914 è Afrika lao’[2]. Salaèn jarèya, è india dhibi’en èolok Bapu. (bhâsa Gujarat: olokan istimewa kangghuy “eppa’”[3], “papa”)[4].
Biografi
[beccè' | beccè' sombher]Gandhi lahèr è 2 Oktobwe 1869 è naghârâ bâgiyân Gujarat è India. Bâbârempa dâri angghuta bhâlâna alako è pèhak pamarènta. Bâkto ngodâ, Gandhi ngallè ka Inggris kangghuy ajhâr hokom. Samarèna dhibi’en dhâddhi pengacara, dhibi’en ngallè ka Afrika lao’, sèttong koloni Inggris, èdimma dhibi’en ngalami diskriminasi ras sè ènyamaè apartheid. Dhibi’en samarèna jarèya motossaghi kangghuy dhâddhi sorang aktivis politik sopajâ olle ngobâ hokom-hokom sè diskriminatif kasebbhut. Gandhi abentu’ sèttong blessat non-kakerasan.
Bâkto abâli ka India, dhibi’en nolongè dâlem prosès kamardhikaan India dâri panjâjâân Inggris; hal rèya aberri’ inspirasi mongghu rakyat è koloni-koloni laènna sopajâ ajhuwang ngaollè kamardhikaanna bân mecca Kemaharajaan Britania kaangghuy samarèna karèya aghâbây Persemakmuran.
Rakyat dâri aghâma bân suku sè dhâbhidhâ sè odi’ è India parlo èpecca dhâddhi bâbâremoa naghârâ sopajâ jalompo’ sè dhâbhidhâ andi’ naghârâ dhibi’. Bânnya’ sè terro sopajâ orèng sè ngaghem aghâma Hindi b6an Islam andi’ naghâr6a dhibi’. Gandhi iyâ arèya sorang Hindu tapè dhibi’en lèbur ka pamèkkèran-pamèkkèran dâri aghâma-aghâma laèn tarmaso’ Islam bân Kristen. Dhibi’en partajâ jhâ’ manossa dâri kabbhi aghâma kodhu andi’ hak sè padâ bân odi’ abhâreng sacara damai è dâlem sèttong naghârâ.
È taon 1947, India dhâddhi mardhika bân pecca dhaddhi duwä’ naghârâ, India bân Pakistan. Hal rèya ta’ èsatujuwi Gandhi.
Prinsip Gandhi, satyagraha, segghut èartè’è dhâddhi “jhâlân sè bhender” otabâ “jhâlân maso’ kabhendherren”, ella nginspirasi bânnya’ generasi aktivis-aktivis demokrasi bân anti-rasisme ènga’ Martin Luther king, Jr. bân Nelson mandela. Gandhi segghut ngoca’ jhâ’ nèlai-nèlai ajhârânna cè’ saderhana, sè adhâsar kapartajâân Hindu tradisional: kabhânderrân (satya), bân non-kakerrasan (ahimsa).
È 30 Jânuwari 1948, Ghandhi èpatè’è bi’ Nathuram Godse, sorang nasionalis Hindu sè ghighir dâ’ Gandhi kalabân ngangghuy pèstol semi-otomatis polana dhibién èsangka mèhak ghâllu ka Muslim.
Warisan bân ghâmbhârân dâlem budâjâ populer
[beccè' | beccè' sombher]Gellâr Mahatma serrèng èsala artè aghi è Bârâ' mènangka nyama kènè’na Gandhi. Mahatma arèya sèttong oca' dâlem bhâsa Sansekerta sè asalla dâri maha (artèna agung) bân atma (artèna Nyabâ). Rabindranath Tagore èkoca' orèng sè partama aberri' gellâr ka Gandhi[5]. È dâlem otobiografina, Gandhi ngoca' jhâ' aba'na ta' perna senneng ka gellâr bân serrèng èsake'è polana gelar-gelar kasebbhut[6].
Carèta odi'na Mahatma Gandhi ampon bânnya' èsabe’ è filem, sastra bân teater. Ben Kingsley, sè aperan Gandhi è filem Gandhi taon 1982, mennang Academy Award ghâbây Aktor Terbaik. The Making of the Mahatma, sè èrilis è taon 1996, aghâdhui dokumentasi odi'na Gandhi è Afrika Lao’. Gandhi jhughân aropaaghi tema sentral è filem Bollywood taon 2006 Lage Raho Munna Bhai. È taon 2007, filem sè anyama Gandhi, My Father nyarèta'aghi hubungan antara Gandhi bân pottrana Harilal.
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ McGregor, Ronald Stuart (1993). The Oxford Hindi-English Dictionary. Oxford University Press. hlm. 799. ISBN 978-0-19-864339-5. è aksès 2025-04-07.
- ↑ Gandhi, Rajmohan (2006) p. 172.
- ↑ McAllister, Pam (1982). Reweaving the Web of Life: Feminism and Nonviolence. New Society Publishers. hlm. 194. ISBN 978-0-86571-017-7. è aksès 2025-04-07.
- ↑ Eck, Diana L. (2003). Encountering God: A Spiritual Journey from Bozeman to Banaras. Beacon Press. hlm. 210. ISBN 978-0-8070-7301-8. è aksès 2025-04-07.
- ↑ Dutta, Krishna and Andrew Robinson, Rabindranath Tagore: An Anthology, p. 2.
- ↑ Desai, Mahadev H. (1983). Autobiography: the story of my experiments with truth. Mineola, N.Y: Dover. hlm. viii. ISBN 0-486-24593-4. è aksès 2025-04-07.