Andhâru

Andhâru otabâ mètèor kalabân bâttra èkalonta mènangka bintang ghâgghâr, engghi panèka lampet mellong ḍâri bhârâng kèni' (ampona mètèoroid) sè malangè atmosfer Bhumi, samarèna èbullâ' kangsè' amarang polana ngonjhep kalabân molekul abâng è atmosfer aṭṭasan,^[2]^[3]^[4] arèpta lampet mellong lèbât paghuliânna sè santa' bân ampona kalabân ḍukkalan matèrial amarang è buḍina. Tekka' andhâru katon ghun èbuân soko anjhungnga ḍâri Bhumi,^[5] andhâru ampona kateddhiân è mèsosfer è ka'anjhungan pandhâliân 76 hingga 100 km (250.000 hingga 330.000 ft).^[6]^[7]Oca' ḍhâsar andhâru panèka ḍhimèn ghun èkangertè mènangka bola apoy^[8], ḍhinèng oca' mèteor apènangkan ḍâri tapsèla Yunani Kona meteōros, ajhârbâ "tèngghi è bâng-abâng".^[3].

Juta'an andhâru apokpara è atmosfer Bhumi bâng-sèbâng arè. Kaèbbhâ'an mètèoroid sè nemma'aghi andhâru pata aokoran sabutèran beddhi, panèka ampona aokoran milimèter otabâ akèni'an. Okoran mètèoroid kèngèng èrèna ḍâri massa bân dènsitassa, sè ḍâ' bhungkassa kèngèng èkrèna alèngghâ taratasan andhâru sè èkasèghâr neng atmosfer aṭṭasan.^[9]

Andhâru kèngèng arobâ ojhân andhâru, sè ngangghâl nalèka Bhumi nerapas lèr-èlèran puing sè èdhina komèt (bintang ngallè), otabâ mènangka andhâru sè "srabi" otabâ "sporadis" sè ta' akaè'an kalabân èlèran puing manca angkasa atamtoan. Kaèbbhâ'ân andhâru sè penasṭè panèka lastarè èsèghâr, asegghudhân èsèghâr masyarakat umum bân kateppa'an, kanèng kalabân laka detail ḍâmon orbit mètèoroid sè nyèrka andhâru lajhu kèngèng ècagher (èkrèna). Santa'na atmosfèrik andhâru abhâḍhi ḍâri ghuli Bhumi alènglèngè Mata'arè kalabân santa' apata 30 km/s (67.000 mph),^[10] santa'na orbit mètèoroid, bân parèghi gravitasi Bhumi.

Andhâru bibidhân ngaton nalèka anjhungnga pata 75 hingga 120 km (47 hingga 75 mi) è aṭṭas Bhumi. Ghâpanèka ampona lajjhâr nalèka anjhungnga 50 hingga 95 kilometer (31 hingga 59 mi).^[11] Andhâru aghâḍhui ra-ngara nalèka saèket persèn ka'angghuy aghâdukan kalabân Bhumi nalèka abân arè (otabâ para' abân). Kanèng, menḍâng andhâru èsèghâri è malem arè, nalèka pettengnga mènang'aghi objèk sè arabângan abhâḍhi katèla'. Ka'angghuy bhârâng kalabân okoran mèlaghis ḍâri 10 cm (3,9 in) kantos pa-snapa mèter, visibilitas (katèla'an) andhâru èghumantong bi' tekanan ram atmosfèr (bennè ghisèkan) sè mabullâ' mètèoroid kangsè' amellong bân ngarèpta lampat gas abennès sarta partikel mètèoroid sè aghâlânjhâr. Gas panèka ngalebbhu matèrial mètèoroid sè ngowa' bân gas atmosfèr sè ngabullâ' nalèka mètèoroid naratasè atmosfer. Kaèbbhâ'ân andhâru mellok nalèkana sittong deṭṭik.

Sojhârâ

Lambâ' è masyarakat, andhâru (Jhâbâ: ndaru) èangghâp ghi' akaè'an sareng tahayyul pacobhiân (panoghu, erro, cobhâ sè ngaton'aghi dhibi'na), mara banaspati, pulung, bân kemamang, sè atemma nongghrâ'ân (tora kabhâghusân) otabâ jhurbhâlâ (tora kajhubâ'ân)^[12]. Dhinèng è dhunnya bârâ', mètèorit ta' kaonang kèya mènangka pokpara astronomi kantos kabidhân abad kapèng-19. lambâ'na, è dhunnya Bârâ', bhârâng panèka ètangghâ' mènangka pokpara atmosfèr, mara kèlap, bân ta' èkaè'aghi kalabân dhungngèng parkara bâto sè ghâgghâr ḍâri langngi'. Nalèka taon 1807, profèsor kimia pènangkan Universitas Yale, Benjamin Silliman, aghumantè sittong mètèorit sè ghâgghâr è Weston, Connecticut.^[13] Silliman pa-jhupa kalamon andhâru ka'dissa' apènangkan manca angkasa, kanèng andhâru ta' malèbur bânnya' ghumantè astronom kajhâbhâ bhârât andhâru spektakuler nalèka Novèmber 1833.

Andhâru tèra'

Rekaman kamèra dari mètèor Chelyabinsk sè ngalèbâtè Oblast Chelyabinsk, Rusia nalèka 15 Fèbruari 2013. Objèk panèka èrèna'aghi aghâḍhui diamèter Cèṭa'an:Measurement converter bilân ghi' ta' ngalebbhui atmosfèr.

Andhâru tèra' (bhâsa Inḍonèsia: meteor terang, Ènggris: fireball), èngghi panèka mètèor sè atèra'an ètèmbhâng ampona bân kèngèng katèla' tekka'na è abân arè. International Astronomical Union (IAU) apèyarsa'aghi fireball mènangka "andhâru sè atèra'an ètèmbhâng planèt sè emma bhâi" (magnitudo semu −4 otabâ arajâ'ân).^[14]

Andhâru tèra' kalabân magnitudo katon −14 otabâ atèra'an panèka èolok bolides.^[15] IAU ta' aghâḍhui pèyarsa rosmi ka'angghuy "bolide" bân bâttrana ngangghâp istilah panèka asinonim (alarca') kalabân "andhâru tèra'". Astronom segghut ngangghuy "bolide" ghâbây ngolok andhâru tèra' sè mèlaghis katar, otamana sè leddhu' ḍâlem andhâru aing burst.^[16] ampo èolok mènangka andhâru tèra' sè leddhu'. Istilah (andhika) panèka kèya kennèng aroju' ḍâ' andhâru tèra' sè nyèrka sowara sè kennèng èkaèḍing. Nalèka pongkas abad ka-20, "bolide" kèya èmèḍi' ka'angghuy ngolok bhârâng apa bingkas sè abhitè Bhumi bân leddhu', ta' kalabân ngarèna komposisina (astèroid otabâ komèt).^[17] Kata bolide apènangkan Yunani βολίς (bolis) ^[18] sè kennèng ajhârbhâ misil otabâ kèlapan sonar. Kalamon magnitudo bolide nungghâi −17 otabâ atèra'an, arowa èolok superbolide.^[15]^[19]

Bâḍâ sakunè' pokpara andhâru tèra' sè malebbhui atmosfèr Bhumi bân temolè kalowar polè; panèka èolok Earth-grazing fireballs. Ḍiring pokpara samaghâs ka'dissa' kateḍḍiân è abân arè è aṭṭas Amèrika Dâjâ nalèka taon 1972 (The Great Daylight 1972 Fireball). Pokpara rangrang laènna èngghi panèka meteor procession, sè ka'emma andhâru bhâncar abhâḍhi bhâng-ghumbhângan andhâru tèra' sè ablessat para' sajhijhir kalabân rangas Bhumi.

Sèbâng taon, ghunghung andhâru tèra' sè ècatet bi' American Meteor Society jumbhu ngaongghâ.^[20] Èrèna bâḍâ mèlaghis dari 500.000 fireball per taon,^[21] kanèng sacaṭo rajâ ta' kadètèksi (kalaca') serrèna apokpara è aṭṭas tasè' otabâ nalèka abân arè. European Fireball Network bân NASA All-sky Fireball Network ngadètèksi kaḍhik ngalaca' èbbhâ'ân andhâru tèra'.^[22]

Parèghi

↑ "Bola Api Kosmik Jatuh di Atas ALMA". ESO Picture of the Week. Retrieved 10 April 2014.
↑ "Glosarium Organisasi Meteor Internasional". International Meteor Organization (IMO). Retrieved 16 September 2011.
↑ ^3,0 ^3,1 Cèṭa'an:Cite dictionary
↑ Bronshten, V. A. (2012). Fisika Fenomena Meteorik. Sains. Springer Science & Business Media. p. 358. ISBN 978-94-009-7222-3.
↑ Bob King. (2016). Langè' Malem kalabân Mata bhâlâkka': Trèka nyarmonè Planèt, Konstelasi, Satelit, bân gèbukka Langngi' Malem laènna ta' kalabân Teleskop^{[ta'pa ISBN]}^{[page needed]}
↑ Erickson, Philip J. "Observasi Meteor UHF di Millstone Hill: Hasil Awal". Archived from the original on 5 Maret 2016.
↑ "FAQ Meteor: Seberapa tinggi meteor terjadi?". American Meteor Society (AMS). Retrieved 16 April 2021.
↑ Prawitra, A. (2009). Kamus Standard Bahasa Madura-Indonesia. Bangkalan: Dian Rakyat Ltd. ISBN 979-523-999-6. Retrieved 2024-11-26. {{cite book}}: |archive-date= requires |archive-url= (help); Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: url-status (link)
↑ Subasinghe, Dilini (2018). "Estimasi Efisiensi Luminositas Meteor". Astronomical Journal. 155 (2): 88. arXiv:1801.06123. doi:10.3847/1538-3881/aaa3e0. S2CID 118990427.
↑ Williams, David R. (1 September 2004). "Lembar Fakta Bumi". NASA. Retrieved 9 Agustus 2010.
↑ Jenniskens, Peter (2006). Hujan Meteor bân Komet Induknya. New York: Cambridge University Press. p. 372. ISBN 978-0-521-85349-1.
↑ AM, Sardiman (1992). sosio and cultural Journal. doi:10.21831/cp.v1i1.8791 https://doi.org/10.21831%2Fcp.v1i1.8791. {{cite journal}}: Missing or empty |title= (help); Text "Konsep Kekuasaan dalam Tradisi Budaya Jawa" ignored (help)
↑ Taibi, Richard. "Tahun-Tahun Awal Pengamatan Meteor di AS". American Meteor Society.
↑ Zay, George (1999-07-09). "MeteorObs Explanations and Definitions (states IAU definition of a fireball)". Meteorobs.org. Archived from the original on 2011-10-01. Retrieved 2011-09-16.
↑ ^15,0 ^15,1 Di Martino, Mario; Cellino, Alberto (2004). "Sifat fisik komet bân asteroid yang disimpulkan dari pengamatan fireball". In Belton, Michael J. S.; Morgan, Thomas H.; Samarasinha, Nalin; et al. (eds.). Mitigasi komet bân asteroid berbahaya. Cambridge University Press. p. 156. ISBN 978-0-521-82764-5.
↑ Ridpath, Ian, ed. (2018). "bolide". Oxford Dictionary of Astronomy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-185119-3. Retrieved 2024-09-03.
↑ Rogers, John J. W. (1993). Sejarah Bumi. Cambridge University Press. p. 251. ISBN 978-0-521-39782-7.
↑ "Bolide". MyEtymology. Archived from the original on 17 Januari 2012. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
↑ Adushkin, Vitaly; Nemchinov, Ivan (2008). Peristiwa Katastrofis yang Disebabkan oleh Objek Kosmik. Springer. p. 133. Bibcode:2008cecc.book.....A. ISBN 978-1-4020-6451-7.
↑ ^20,0 ^20,1 American Meteor Society. "Fireball Logs". Retrieved 2016-09-28.
↑ "Fireball FAQs". American Meteor Society. Retrieved 2013-03-21.
↑ Cook, Bill. "Jaringan Fireball Seluruh Langit NASA". Retrieved 2021-03-04.

Inḍonèsia	Dialek	Dialek	Dialek	Dialek
meski/walau	tekka'na	-	pijar	mellong
biasa	ampo
antara	pandhâliân
fenomena	pokpara

[1] "Bola Api Kosmik Jatuh di Atas ALMA". ESO Picture of the Week. Retrieved 10 April 2014.

[IMO-meteoroid-2] "Glosarium Organisasi Meteor Internasional". International Meteor Organization (IMO). Retrieved 16 September 2011.

[M-W-3] 3,0 ^3,1 Cèṭa'an:Cite dictionary

[4] Bronshten, V. A. (2012). Fisika Fenomena Meteorik. Sains. Springer Science & Business Media. p. 358. ISBN 978-94-009-7222-3.

[5] Bob King. (2016). Langè' Malem kalabân Mata bhâlâkka': Trèka nyarmonè Planèt, Konstelasi, Satelit, bân gèbukka Langngi' Malem laènna ta' kalabân Teleskop^{[ta'pa ISBN]}^{[page needed]}

[MIT-pje-6] Erickson, Philip J. "Observasi Meteor UHF di Millstone Hill: Hasil Awal". Archived from the original on 5 Maret 2016.

[AMS-2-7] "FAQ Meteor: Seberapa tinggi meteor terjadi?". American Meteor Society (AMS). Retrieved 16 April 2021.

[Prawitra-8] Prawitra, A. (2009). Kamus Standard Bahasa Madura-Indonesia. Bangkalan: Dian Rakyat Ltd. ISBN 979-523-999-6. Retrieved 2024-11-26. {{cite book}}: |archive-date= requires |archive-url= (help); Check date values in: |archive-date= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: url-status (link)

[AJ-18-9] Subasinghe, Dilini (2018). "Estimasi Efisiensi Luminositas Meteor". Astronomical Journal. 155 (2): 88. arXiv:1801.06123. doi:10.3847/1538-3881/aaa3e0. S2CID 118990427.

[NASA-earthfact-10] Williams, David R. (1 September 2004). "Lembar Fakta Bumi". NASA. Retrieved 9 Agustus 2010.

[meteorsandtheirparentcomets-11] Jenniskens, Peter (2006). Hujan Meteor bân Komet Induknya. New York: Cambridge University Press. p. 372. ISBN 978-0-521-85349-1.

[12] AM, Sardiman (1992). sosio and cultural Journal. doi:10.21831/cp.v1i1.8791 https://doi.org/10.21831%2Fcp.v1i1.8791. {{cite journal}}: Missing or empty |title= (help); Text "Konsep Kekuasaan dalam Tradisi Budaya Jawa" ignored (help)

[jefferson-13] Taibi, Richard. "Tahun-Tahun Awal Pengamatan Meteor di AS". American Meteor Society.

[meteor-13871-14] Zay, George (1999-07-09). "MeteorObs Explanations and Definitions (states IAU definition of a fireball)". Meteorobs.org. Archived from the original on 2011-10-01. Retrieved 2011-09-16.

[Belton-15] 15,0 ^15,1 Di Martino, Mario; Cellino, Alberto (2004). "Sifat fisik komet bân asteroid yang disimpulkan dari pengamatan fireball". In Belton, Michael J. S.; Morgan, Thomas H.; Samarasinha, Nalin; et al. (eds.). Mitigasi komet bân asteroid berbahaya. Cambridge University Press. p. 156. ISBN 978-0-521-82764-5.

[16] Ridpath, Ian, ed. (2018). "bolide". Oxford Dictionary of Astronomy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-185119-3. Retrieved 2024-09-03.

[Google-Book-jR84AAAAIAAJ-17] Rogers, John J. W. (1993). Sejarah Bumi. Cambridge University Press. p. 251. ISBN 978-0-521-39782-7.

[myet-bolide-18] "Bolide". MyEtymology. Archived from the original on 17 Januari 2012. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[Google-Book-3Hd8Lw1hExUC-19] Adushkin, Vitaly; Nemchinov, Ivan (2008). Peristiwa Katastrofis yang Disebabkan oleh Objek Kosmik. Springer. p. 133. Bibcode:2008cecc.book.....A. ISBN 978-1-4020-6451-7.

[AMS-Fireballs-20] 20,0 ^20,1 American Meteor Society. "Fireball Logs". Retrieved 2016-09-28.

[AMS-FAQ-21] "Fireball FAQs". American Meteor Society. Retrieved 2013-03-21.

[22] Cook, Bill. "Jaringan Fireball Seluruh Langit NASA". Retrieved 2021-03-04.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]