Kwame Nkrumah

Kwame Nkrumah PC (21 Sèptèmber 1909 – 27 Sèptèmber 1972) panèka pejuwâng kamardhika’an abad ka-20, tokoh Pan-Afrikanis, pendiri bân Presiden Ghana sè pertama.

Pejuwâng kamardhika’an

Ramana Kwame Nkrumah panèka tokang emmas. Menangka ghuru, è taon 1935 nerrossaghi pandidigân è Amèrika Serikat. 4 taon samarèna dhibi’en lulus kalabân 2 gellâr master. E bâkto kuliah, orèng sè andi’ paham sosialis panèka aktif è bânnya' organisasi akadhi Kongres Pan-Afrika.

È bâkto abâli ka naghârâna è taon 1937, dhibi’en èsoro dhâddhi Sekretaris Jenderal Konvensi Pantai Emas Bersatu (UGCC). Misi partai intelektual panèka kaangghuy ajuwâng kaangghuy transisi dâ’ ka ngaollè pamarenta'an dhibi' bân ngaolle kamardika'an.

Namong, Nkrumah sè revolusioner ta' bisa  ngadhebbhi gaya konservatif UGCC, bân saterrossa mapèsa abâ’en kaangghuy aghâbây Convention People’s Party (CPP) sè èusulaghâghi bhângon pamarènta’an dhibi'. molaè jârèya sègghut bâdâ geseran sareng para pangowasa kolonial. Namong, kalabân atoro' ka prinsip non-kekerasan, dhibi’en ollè simpati dâri masyarakat. Namong ahèrra, dhibi’en ta' bisa ajhâlânaghi pemogokan nasional è taon 1950, sampè’ dhibi’en ètangkep bân èpamaso' ka penjara sareng pangowasa kolonial.

Kadhâddhiyân panèka maghâgghâr rassa para pendukungnga. È taon 1951, CPP mennang è pemilu legislatif. Gubernor Partai Emmas bâkto jârèya, Sir Charles Arden-Clarke, èpaksa nyerra. Dhibi’en mabhibhâs Nkrumah bân ngajhâk Nkrumah kaangghuy abhânto pamarènta'an anyar. Saèngghâ sataon saterrossa Nkrumah dhâddhi PM Afrika sè partama è dâlem Persemakmuran.

Bâkto pemilu èlaksanaaghi, rèng-orèng rowa mennang è taon 1954 bân 1956. E bâkto jârèya CPP ghi' alako bân Inggris. Namong, è tangghâl 3 Agustus 1956, Dewan Legislatif kalabân asokkor motossaghi kaangghuy ngaolle kamardhika'an sè samporna. Tangghâl 6 Maret 1957, Pantai Emas mardhika bân abhângon republik. Nyama Partai Emmas èoba dâddhi Ghana, sè èkala' dâri nyamana karajaan è abad ke-8 è attas Songay Niger. Kalabân aklamasi Kwame Nkrumah èpèlè mènangka presiden pertama Ghana.

Gaya kepamèmpènan

Kamardhika’an Ghana madâteng inspirasi ka naghârâ-naghârâ Afrika laènna kaangghuy mardhika. Mongkèn arèya ta` bisa èpèsa dâri bâdâna KAA Bandung è taon 1955 se adhâddhiyaghi masyarakat Asia sareng Afrika mabhibhâs dhibi`.

Nkrumah akembhâng dhâddhi pamèmpèn rajâ sè ta’coma ghâbây Ghana namong ghâbây saloro Afrika. Sikappa tegghâs kaangghuy maèlang naghâra-naghâra laèn è Afrika. Aperan è dâlem pembentukan Organisasi Persatuan Afrika è taon 1963. Bâ'na jhughân nolongè Gerakan Non-Blok è dâlem ngadhebbi hegemoni Bârâ’.

Presiden Nkrumah jhughân nyoba' mamodernisasi naghârâna, kalabân abangun kotta palabbuwân Tema, kalabân proyek-proyek industri akadhi pelebhurân emmas. È bâkto sè padâ, proyek Bendungan Akosombo sè ambisius èpadhâddhi PLTA. Ètambâ kalabân modernisasi angkatan bersenjata. Proyèk-proyèk panèka cè' èpangaro bi’ naè'na arghâ bighi coklat è pasaran dhunnya è taon 1954, dâri £150 kantos £450 per ton, sè jhughân mangaro dâ' ekonomi Ghana sè ngandellaghi èkspor bighi coklat mènangka sombher devisa naghârâ.

Ta’ populèr

Èmanna, stratègi ekonomi Nkrumah ta' èkennal polana larang. Pamarènta’anna abângun bânnya' proyek mercusuar sè prestisius, sè saongghuna ta' èghâdhui ontong è dâlem hal ekonomi. akadhi Gedung Pusat Konferensi sè legghâ, Lapangan Bintang Hitam sè monumental, jhughân Wisma Naghârâ. Salaèn jârèya, è taon 1960 arghâ bighi coklat è pasar toron. Ghana andi' otang ratosan juta dolar AS.

Kabâdâ'ân ekonomi Ghana sajân sarah, bân ta' senneng dhâddhi masalah politik . Namong Nkrumah pagghun ta' abâli, maskè ngosap dâdâna kaangghuy ngaollè rèputasi internasional. Masyarakat se sabellunna nolonge aba’na, abâlik marosak pamarenta’anna.

È taon 1963 Ghana abâli ka diktator partai tongghâl bân ngangka’ Nkrumah mènangka presiden saomorra. Dhibi’en molaè mate'è oposisi, mamaso’ penjara sajumlah lawan politikka. Ta' powas, dhibi’en jhughân maèlang kebhibhâsân pers bân aghâbây pasukan kaamanan dhibi'. Kabbhi èlakoni kalabân attas nyama undang-undang darurat naghârâ.

molaè jârèya, naghârâ-naghârâ Bârâ' sè perna nolongè dhibi’en molaè ngritik praktèk-praktèk korupsi sè rammè. Nkrumah jhughân mabâli Ghana èbâbâ pangaro Uni Soviet. hal panèka aghâbây Ghana lebbi tertekan.

Kaghâgghârân, pangasèngan bân kasèdhâ’ân

Tangghâl 24 Fèbruari 1966, bâkto Nkrumah èntar ka Vietnam dâjâ bân Tiongkok, militer aberontak bân makala pamarènta’an ta' kalabân madumpa dârâ. Mantan orèng kowat jârèya ngèbâ taon-taon sè ghi' bâdâ è pengasingan è Guinea, dhâddhi tamoy prèsiden Guinea Sekou Touré è Guinea, dhibi’en pagghun èhormati mènangka pemèmpèn Afrika è jamanna bân èpadhâddhi wakil presiden kehormatan. È bulân Agustus 1971, dhibi’en mangkat ka Bucharest, Rumania kaangghuy ajhâlâni pangobatan. Dhibi’en matè è dissa' è tangghâl 27 April 1972 polana kanker kolè'.