Komèt

Komèt otabâ kelodan èngghi panèka bhârâng langngè' sè alèng-lèngè Mata'arè kalabân ghâris edar abentu' elips/lonjong, parabolis, otabâ hiperbolis.^[1]

Istila komèt asalla ḍâri bhâsa Yunani, kometes (

Istilah "komet" berasal dari bahasa Yunani, kometes (κομήτης) sè artèna "obu' lanjhâng". Istila laènna panèka bintang abunto' sè ta' teppa' karana komèt bânnè bintang. Orèng jhâbâ nyebbhut mènangka lintang kemukus sabâb aghâdhuwi bunto' mèbis kukus otabâ beddhi. Bunto'na jhughân mèbis buwâ kemukus sè èpakerrèng. Komèt abentu' ḍâri ès bân beddhi. Komèr aèssè kompolan beddhi bân gas sè beku bâkto bâḍâ è jhâuna Mata'arè. Bâkto nyenma',è Mata'arè, sabâgiyân èssèna komèt menguap abentu' cèthâk gas bân bunto'. Komèt jhughân alèng-lèngè Mata'arè, saèngghâ maso' ḍâlem sistem tata surya. Komèt aropa'aghi gas pijar kalabân ghâris èdar dè dhâ-bhidhâ. Lanjhânga "bunto'" komèt bisa ḍâpa' juta'an km. Sajumbla komèt ajhâlânè jârâ' lebbi jhâu è lowar angghâsa ètèmbhâng planèt. Sajunbla komèt bhuto èbuwán taon ka'angghuy malastarè sèttong kalè ngorbit Mata'arè.

Komèt bisa èabâs bâkto ghi' jhâu ḍâri Mata'arè, bâgiyân sè lu-ghâllu èkatèla panèka inti komèt. Komèt aropa'aghi bhârâng angghâsa sè mèbis Astèroid, tapè para' sadhâjâna abentu' ḍâri gas (karbondioksida, mètana, aèng) bân beddhi sè beku.

Komèt segghut jhughân èsebbhut kalabân bintang abunto'. Komèt aghâdhuwi orbit otabân jhâlân sè abentu' èlips, lebbi lonjong bân lanjhâng ḍâri orbit planèt. Komèt aropa'aghi bhârâng angghâsa akadhiapèsan bâto sè akantha aghâdhuwi cahaya sabâb bâḍâna èsè'an atom-atom è oḍârâ.

Bâgiyân-bâgiyân komèt

Bâgiyân-bâgiyân komèt aèssè inti, koma, ondem hidrogèn, bân bunto'.^[2] Bâgiyân-bâgiyân komèt akadhi è bâbâ panèka.^[3]

Inti, aropa'aghi matèri sè sanget ghâli, ḍiamèterra ḍâpa' pan-bârâmpan kilomèter, bân abentu' ḍâri pangowapan matèri-matèri ès panyoson komèt, sè kamodiyân aobâ dhâddhi gas.
Koma, aropa'aghi daèra kabut otabâ ḍaèra sè mèbis kalambu è sakalèng-lènga inti.
Lapèsan hidrogèn, panèka lapèsan sè notobhi koma. ta' nampa' sareng socana manossa. Ḍiamèter onḍem hidrogèn sakètar 20 juta kilomèter.
Bunto', èngghi panèka gas tèra' sè dhâddhi bâkto komèt lèbât è sèddhi'na Mata'arè.

Inti komèt panèka bâto bân salju. ^[4] Bunto' komèt larjâ'na terros majhâu ḍâri Mata'arè. Bâgiyân bunto'na sèttong komèt aèssè ḍuwâ' macem, panèka bunto' beddhi bân bunto' gas. ^[5] Bentu' bunto' beddhi nampa' abentu' lengkungan, bân bunto' gas abentu' loros. Koma otabâ bunto'na komèt abentu' bâkto nyemma'è Mata'arè, bâkto sabâgiyân inti ghâlâjhir dhâddhi gas.^[6] Angin Mata'arè kamodiyân nyarèpo gas kasebbhut saèngghâ aropa kokos sè ngokos ka larjâ' buḍina cèthakka komèt.^[2] Bunto' panèka sè jhellinganna tèra' ḍâri Bhumè.^[2] Sèttong komèt kadhâng aghâdhuwi sèttong bunto' bân bâḍâ sè ḍuwâ' otabâ lebbi.^[5]

Bâkto tèra' è langngè', sèttong komèt sè terrang aghâdhuwi sèra kalabân inti mèbis bintang sè èsebbhut nuklèus. Nuklèus èkalèng-lèngè sareng halo sè bhinar sè èsebbhut koma bân bunto' nradâng sè lanjhâng. Nuklèus aokoran sajumbla kilomèter. Koma lanjhângnga bisa ḍâpa' 100 èbu km otab lebbi kalowar ḍâri nuklèus. Bunto' bisa aokoran salanjhâng juta'an kilomèter ḍâri antariksa.

Manfa'at komèt

Komèt sè bâḍâ è langngè' sanget pentèng, maskè ta' tèra'. Komèt mungkèn tong-sèttongnga bhârâng langngè' sè bâḍâ mènangka matèri asli ḍâri jhâman tata surya abentu' sakètar 5 miliyar taon sè ampon lèbat. Bhumè. bulân, bân bhârâng langngè' laènna, sadhâjâna ampon aobâ sabâb aktivitas tèktonik. èrosi. otabâ tabra'an. Pèra' komèt sè pagghun akadhi panèka sajjhek awwâlla.

Pesawat antariksa robotik mèyos bân neliti komèt kalabân perlengkapan canggih. Pesawat-pesawat kasebbhut èantarana: Giotto ḍâri European Space Agency(ESA) bân Deep Space 1 ḍâri AS ngèrèm citra close-up è taon 1986 bân 2001; Deep Impact ḍâri NASA adhâddhiyâghi kawah è komèt bân ajhâr matèri-matèri sè kalowar ḍâri kawah takn 2005; bân Stardust ḍâri NASA ngompollaghi beddhi kosmik è komèt bân abâli ka Bhumè taon 2006. Saterrossa Rosetta ghâdhuena ESA bhâkal ngorbit bân noronaghu robot è komèt taon 2014.

Sombher

↑ Budi Suryatin. Fisika SMP/MTs Kls IX (KTSP). Grasindo.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Agung Nugroho dkk. Siap Menghadapi UN 09 IPA Terpadu SMP/MTs. Grasindo.
↑ Redaksi Kawan Pustaka. Mudah Menguasai Fisika SMP Kelas 1. Kawan Pustaka.
↑ Ian Braham. 2005. Ruang Angkasa. Erlangga for Kids.
↑ ^5,0 ^5,1 Wisnu Sasongko. Armageddon 2: Antara Petaka dan Rahmat Gema Insani.
↑ Iimu Pengetahuan (IPA) Kelas 6 Sekolah Dasar Yudhistira/Ghalia Indonesia.

[1] Budi Suryatin. Fisika SMP/MTs Kls IX (KTSP). Grasindo.

[Iimu_Pengetahuan-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Agung Nugroho dkk. Siap Menghadapi UN 09 IPA Terpadu SMP/MTs. Grasindo.

[3] Redaksi Kawan Pustaka. Mudah Menguasai Fisika SMP Kelas 1. Kawan Pustaka.

[4] Ian Braham. 2005. Ruang Angkasa. Erlangga for Kids.

[rmageddon_2-5] 5,0 ^5,1 Wisnu Sasongko. Armageddon 2: Antara Petaka dan Rahmat Gema Insani.

[6] Iimu Pengetahuan (IPA) Kelas 6 Sekolah Dasar Yudhistira/Ghalia Indonesia.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]