Kikuyu

Gikuyu
Gĩkũyũ
Agĩkũyũ
Nyũmba ya Mũmbi

Total population
8,300,368
Regions with significant populations
Kenya	8,148,668
Uganda	116,000
Tanzania	30,000
Finlandia	1,000
Kanada	4,700
Languages
Gĩkũyũ, Kiswahili and English
Religion
Christianity, Agikuyu Religion, Islam and Traditional African Religion
Related ethnic groups
Embu, Meru, Mbeere, Kamba, Sonjo and Dhaiso

Suku Kikuyu (jhughân Agĩkũyũ/Gĩkũyũ ) panèka ètnis Bantu sè asalla dâri Kenya Tengnga. Kalabân populasi 8.148.668 è taon 2019, rèng-orèng panèka aghâdhui 17,13% dâri total populasi Kenya, sè dhâddhiyâghi rèng-orèng panèka ètnis palèng bhâghus è Kenya.

Sajhârâ

asal

Bhâsa Kikuyu tamaso' dâ' cabang Bantu Tèmor Lao'. Bhâsana rèng-orèng rowa palèng semma' bân Bhâsana Embu bân Mbeere. Sacara geografis, rèng-orèng panèka èkonsentrasiaghi è sekitar Gunong Kènya.

Kennengngan sè teppa' dâri orèng penutur Bantu Tèmor Laut sè èhijrah saellana èpabhâjheng Bantu awal ghi' ta' jellas. Bâdâ otoritas sè nyaranaghhi jhâ' Kikuyu dhâtâng ka wilayah Gunong Kenya sè samangkèn dâri pemukiman sabellunna sè lebbi jhâu ka lao' bân tèmor,[7] è bâkto sè laèn ngoca' jhâ' Kikuyu, èbârengi tatanggana Bantu Tèmor sè semma', Embu, Meru, Mbeere, bân Kamba apinda ka Kenya dâri titik-titik sè lebbi jhâu dâri lao'.

dâri buktè arkeologis, dhâtângnga rèng-orèng ka'ḍinto è sisi lao' Gunong Kenya èmolaè è sekitar abad ke-3, mènangka bâgiyân dâri kalompo' sè lebbi ghâjheng sè èkennal mènangka Thagicu. È abad ke-6, bâdâ komunitas Agikuyu sè ghi' bhuru èpaddek è Gatung'ang'a è Nyeri. Agikuyu maddek dhibi' è tana aslina samangkèn è wilayah Gunong Kenya è abad ke-13.

Bhângsa bân osahana

Sabellunna èpaddek Protektorat Afrika Tèmor è taon 1895, Agĩkũyũ ajâgâ kakobâsa'an geografis bân politik dâri para' kabbhi pangaro è lowar ghâbây bânnya' generasi polana ta' perna èkala'.[12] Sabellunna dhâtângna orèng Inggris, orèng Arab sè terlibat è dâlem perdagangan budhu' bân kafilah-kafilahna lèbât è penggirra lao'na naghârâ Agĩkũyũ. Perbudakan mènangka lembaga ta' bâdâ è antarana Agĩkũyũ, bân jhughân ta' ngalakonè serbuan kaangghuy nangkep budhu'.[13] Orèng Arab sè nyoba' maso' ka tana Agĩkũyũ ètemmoè patè sè langsung.[14] Ngandellagi kombinasi èbelli tana, persaudaraan dâra (kemitraan), akabin sareng orèng laèn, bân adopsi bân èsèrap, Agĩkũyũ bâdâ è dâlem kabâdâ'an ekspansi teritorial sè ros-terrosan.[15] Sacara ekonomi, Agĩkũyũ panèka petani sè èghâdhui[16] bân pengusaha sè penter.[17] Salaèn pertanian bân usaha, Agĩkũyũ terlibat è industri skala kènè' kalabân profesi akadhi aghâbây jembatan,[18] aghâbây tali,[19] aghâbây kawat,[20] bân aghâbây rantay bessè.[21] Agĩkũyũ andi' rassa kaadilan sè èghâdhui (kĩhooto).

Kaodi'ân sosial bân politik

Bangsa Agĩkũyũ èbâgi dâddhi sanga' klan. Sangang klan panèka Anjirũ, Agacikũ, Ambũi, Angũi aka Aithiegeni, Angechi aka Aithĩrandũ, Aacera, Ambura aka Aakĩũrũ otabâ Eethaga, Airimũ aka Agathiigia, Angarĩ aka Aithekahuno bân Aicakamũyy bân sadhaja klan bân kalowarga sè kalowar dâri rèng-orèng ka'ḍinto, patriarki.[22] Bâng-sèbâng klan nyarè garis keturunanna dâ' sèttong leluhur binè' bân pottrana Mumbi.[23] Klan-klan panèka ta' èbâtesi dâ' wilayah geografis tertentu, rèng-orèng panèka odi' è bâbâna. Bâdâ klan sè andi' pamimpin sè èkennal, bâdâ jhughân sè ta' andi'.[24] Namong, è dâlem kaduwâ'na parkara, kakowadhân politik sè nyata èjalanaghi sareng dewan seppo sè marenta ghâbây bhân-sabbhân klan. Bâng-sèbâng klan lajhu nerrossaghi pamimpinna dewanna ka dewan tèngghi para orèng towa ghâbây sakabbhina masyarakat. Dewan para pamimpin sè èwakili kabbhi klan è pimpin sareng kapala otabâ juru bicara naghara.