Kerajaan Pagaruyung

Kerajaan Pagaruyung (Bhâsa Minang: Ka-rajo-an Pagaruyung, nyama laèn: Pagaruyung Darul Qarar) iyâ arèya Kerajaan sè perna jhâghâ è bâgiyân tengnga poli Somatra, sè wilajâ na dhâddhi bâgiyân dhârât Propinsi Somatra Bârâ', Sabâgiyân Propinsi Riau bân bâgiyân pasèsèr Bârâ' Propinsi Somatra Ḍâjâ. Nyama Kerajaan arèya aroju' ḍâri nyama na bhungka Nibung otabâ Ruyung, salaènna jèya bisa è roju' ḍâri inskripsi cap mohor Sultan Tunggul Alam Bagagar ḍâri Pagaruyung, iyâ arèya è tolèsân beraksara Jawi ḍâlem lèngkeran bâgiyân ḍâlem sè monyè na (Jawi: سلطان توڠݢل عالم باݢݢر ابن سلطان خليفة الله يڠ ممڤوڽاءي تختا کراجأن دالم نݢري ڤݢرويڠ دار القرار جوهن برداولة ظل الله في العالم; Latin: Sulthān Tunggul Alam Bagagar ibnu Sulthān Khalīfatullāh sè anḍi' tahta Kerajaan ḍâlem naghârâ Pagaruyung Darul Qarar Johan Adaulat Zhillullah fil'Alam). Èmanna è cap mohor kasebbhut ta' katolès angka taon masa pamarèntahanna. Kerajaan rèya ronto è mangsana perrang Padri, samarèna è tandatanganè Parjhânjhiyân antara Kaom adat kalabân pihak Bâlândhâ sè madhâddhi kawasân kerajaan Pagaruyung bâḍâ ḍâlem pengawasan Bâlândhâ.

Sabellun kerajaan rèya agabung ḍâlem Malayapura, kerajaan sè è prasasti Amoghapasa è sebbhuttaghi è katowaè bi' Adityawarman, sè ngokoaghi dhibi' na kaangghuy dhâddhi pangowasa bhumè Malaju è Suwarnabhumè. Tamaso' kèya ka ḍâlem Malayapura iyâ arèya kerajaan Dharmasraya bân pan-bârâmpan kerajaan otabâ daerah taklukan Adityawarman laènna.

Sajjhârâ

Jhâghâ na Pagaruyung

Kalowarra nyama Pagaruyung sebagai kerajaan taḍâ' orèng tao pastè na, ḍâri Tambo sè è tarèma bi' masyarakat Minangkabau taḍâ' sè aberri' panangghâlân ḍâri nèyap peristiwa sè è carètaaghi, bahkan lamon è angghep Adityawarman sebagai orèng sè na jhâghâ kerajaan rèya, Tambo dhibi' paḍâ ta' jellas sebbhutânna. Namong, ḍâri pan-bârâmpan prasasti sè è dhingghâl bi' Adityawarman lakar pernah dhâddhi raja è naghârâ kasebbhut, teppa'na dhâddhi Tuan Surawasa, sebagaimana penapsèran ḍâri Prasasti Batusangkar.

Ḍâri manuskrip sè è pahat polè bi' Adityawarman è bâgiyân buḍi Arca Amoghapasa è sebbhuttaghi è taon 1347 Adityawarman memproklamirraghi dhibi' na dhâddhi raja è Malayapura, Adityawarman aropa'aghi pottra ḍâri Adwayawarman akadhi sè è okèr è Prasasti Kuburajo bân ana' ḍâri Dara Jingga Pottrè ḍâri kerajaan Dharmasraya akadhi sè è sebbhut ḍâlem Pararaton. Dhibi'na sabellun abhâreng Mahapatih Gajah Mada aperrang naklokl'aghi Bhâli bân Palembang, è mangsa pamarèntahanna Adityawarman mangallè pusat pemerintahanna ka daerah paḍâlemman Minangkabau. Ḍâri Prasasti Suruaso sè beraksara Malaju nyebbhuttaghi Adityawarman mamarè pembangunan lèkè kaangghuy ngaèngngè taman Nandana Sri Surawasa sè soghi bi' padi sè sabelluna è è ghâbây bi' majhâdi'na iyâ arèya Akarendrawarman sè dhâddhi raja sabelluna saèngghâ bisa è pastèyaghi sasoway kalabân adat Minangkabau, pewarisan ḍâri mamak (anom) ka kamanakan (kemenakan/panakan) marè dhâddhi è masa kasebbhut, maskè Pagaruyung samarèna beradaptasi kalabân lingkungânna masyarakat otamana è wilajâ Luhak Nan Tigo è awwâl pamarènthaenna. sabâtara è sisi laèn ḍâri saluran irigasi kasebbhut bâḍâ Prasasti sè anojjhuwaghi bâḍâ na sakalompo' masyarakat ḍâri lao' Inḍia ḍâlem jumbla sè signifikan è kawasan kasebbhut.

Adityawarman è awwâllâ è kèrèm kaangghuy matondu' daerah penting è Somatra, bân anḍi' tahta sebagai raja bawahan (uparaja) ḍâri Majapahit. Namong, ḍâri Prasasti-prasasti sè è dhingghâl bi' raja rèya ghi' taḍâ' sè nyebbhuttaghi hal sè akaè' kalabân bhumè Jhâbâ bân ḍâri kabhâr Tiongkok è kataoè Adityawarman perna ngèrèm otosân ka Tiongkok sabânnya' ennem kalè ḍâri taon 1371 sampè' 1377.