Lompat ke isi

Karl Marx

Beccè' interwiki
Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika
Infobox orangKarl Marx
(1870 dekade) Edit nilai pada Wikidata
Asmana ḍâlem bhâsa asli(de) Karl Marx Edit nilai pada Wikidata
Carèta oḍi'
Èlahèraghi(de) Karl Heinrich Marx Edit nilai pada Wikidata
5 Mèi 1818 Edit nilai pada Wikidata
Trier (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Sèdhâ14 Maret 1883 Edit nilai pada Wikidata (64 taon)
London (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Penyebab kematian (id) TerjemahkanLung disease (en) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Tempat pemakaman (id) TerjemahkanMakam Karl Marx (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Data pribadi (id) Terjemahkan
Kelompok etnik (id) TerjemahkanYahudi Ashkenazi (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
AghâmaAteisme (id) Terjemahkan bi' Antiteisme (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
PendidikanUniversitas Humboldt Berlin (id) Terjemahkan . yurisprudensi (id) Terjemahkan, Filsafat (1836–)
Universitas Bonn (id) Terjemahkan (1835–1836)
Gymnasium Friedrich Wilhelm in Trier (en) Terjemahkan (1830–)
Universitas Jena (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Kalakoan
Tesis akademis (id) TerjemahkanThe Difference Between the Democritean and Epicurean Philosophy of Nature (en) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata (1902 Edit nilai pada Wikidata)
Penasihat doktoral (id) TerjemahkanBruno Bauer (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Spesialisasi (id) TerjemahkanIlmu ekonomi politik (id) Terjemahkan, sosiologi (id) Terjemahkan bi' Filsafat Edit nilai pada Wikidata
KarjâEkonom (id) Terjemahkan, jurnalis (id) Terjemahkan, sejarawan (id) Terjemahkan, filsuf (id) Terjemahkan, sosiolog (id) Terjemahkan, revolusioner (id) Terjemahkan, penyair (id) Terjemahkan, politikus (id) Terjemahkan bi' penulis (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Bekerja di (id) TerjemahkanNeue Rheinische Zeitung (en) Terjemahkan
Rheinische Zeitung (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Partai politik (id) TerjemahkanLiga Komunis (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Murid dari (id) TerjemahkanFriedrich Gottlieb Welcker (id) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Dipengaruhi oleh (id) Terjemahkan
Nama pena (id) TerjemahkanGlückskind Edit nilai pada Wikidata
Karya kreatif (id) Terjemahkan
Karya terkenal (id) Terjemahkan
Bhâlâ
Pasangan nikah (id) TerjemahkanJenny von Westphalen (id) Terjemahkan (1843–1881) Edit nilai pada Wikidata
PottraEleanor Marx (id) Terjemahkan
Jenny Longuet (id) Terjemahkan
Laura Marx (id) Terjemahkan
Edgar Marx (en) Terjemahkan
Frederick Demuth (en) Terjemahkan
Heinrich Edward Guy Marx (en) Terjemahkan
Jenny Evelin Francis Marx (en) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Orèng towaHeinrich Marx (mul) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata, Henriette Presburg (en) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Saudara (id) TerjemahkanEmilie Conradi (en) Terjemahkan, Louise Juta (en) Terjemahkan, Mauritz David Marx (en) Terjemahkan bi' Sophia Marx (en) Terjemahkan Edit nilai pada Wikidata
Kerabat (id) TerjemahkanLudwig von Westphalen (en) Terjemahkan (wife's father (en) Terjemahkan) Edit nilai pada Wikidata
Penghargaan (id) Terjemahkan
Tanda tangan (id) Terjemahkan
IMDB: nm0555631 Edit nilai pada Wikidata iTunes: 525532833 Edit nilai pada Wikidata Musicbrainz: 22aff6e2-a76c-4511-a116-1f0905272e6f Edit nilai pada Wikidata

Karl Marx[1] ( Jerman; [maɐ̯ks]; 5 Mei 1818 – Maret 1883 ) panèka filsuf, ekonom, sejarawan, ahli teori politik, sosiolog, wartawan bân sosialis revolusioner Jerman.

Lahir è Trier ḍâlem keluarga kelas nengnga, Marx ajhâr filsafat Hegelian. karana publikasi politikka, Marx ḍhâddhi ta' anaghârâ bân odi' è pengasingan è London, è ka'dissa' èpon terros ngèmbangaghi pèkkèranna kalabân kolaborasi sareng pamèkkèr ḍâri Jerman Friedrich Engels bân nerbitaghi tolèsan-tolèsan èpon, ngalakonè penelitian è ruang maca British Museum. Karya-karyana sè palèng èkennal panèka pamflet taon 1848, Manifesto Komunis, bân karya tello' jilid Das Kapital. Pèkkèran politik bân filsafatta aghâdhui pangaro ḍâ' sajhârâ intelektual, ekonomi bân politik salanjhângnga bân nyamana èghunaaghi mènangka oca’ sèpat, oca’ ghântè bân aliran teori sosial.

Teori-teori Marx tentang masyarakat, ekonomi bân politik—sè èkennal sacara kolektif mènangka Marxisme —nyataaghi jhâ' manossa èkembhângaghi lèbât perjuangan kelas. È ḍâlem kapitalisme, manifes ghènèka bâḍâ è ḍâlem konflik antara kelas pangowasa (èkennal mènangka borjuis) sè ngontrol sarana produksi bân golongan buruh (èkennal mènangka proletariat) sè bisa èmanfaataghi kalabân ajhuwâl tanaghâ buruhna mènangka bâlessân kaangghuy opa.[2] Mamaju kasapakatan kritikal sè èkennal mènangka materialisme sajhârâ, Marx rangèra jhâ', akadhi sistem sosial-ekonomi sabellunna, kapitalisme bhâkal ngasèllaghi ketegangan internal sè bhâkal ḍâpak ḍâ’ pangancoran ḍhibi' bân èghântè'è sareng sistem anyar: sosialisme. Ghâbây Marx, antagonisme kellas è bâbâna kapitalisme, sè aropaaghi bagiyân dâri katakstabilan bân alam kecenderungan krisis, saterrossa bhâkal maḍhâḍḍhi kelas buruh masyarakat sè ta' andi' kellas, sè adhâddhiyâghi penaklukan kakobâsa'an politik bân saterrossa makompol kataḍâ’ân kellas, masyarakat komunis sè èator sareng asosiasi produsen bebas.[3] Marx aktif kaangghuy nyotok mak lè èlaksanaaghi, kalabân argumen jhâ' ghâris buruh kodhu mabâḍâ tindakan revolusioner kaangghuy maèlang kapitalisme bân ngèrèm emansipasi sosial-ekonomi.[4]

Marx èangghep sala sèttong tokoh sè palèng apangaro è ḍâlem sajhârâ manossa, bân karyana ampon èpojhi bân èkritik.[5] Karyana è bidang ekonomi dhâddhi dhâsar ghâbây bânnya' pemahaman samangkèn tentang buruh bân hubunganna kalabân Kapital, bân polè pamèkkèran ekonomi.[6][7][8] Pan-bârâmpan intelektual, serikat buruh, seniman, bân partai politik è sabhâbhân dhunnya sè èpangaro sareng karyana Marx, kalabân bâḍâ sè ngobâ otabâ adaptasi ḍâ’ gagasannah. Marx biasana èsebbhut mènangka sala sèttong arsitek otama dâri èlmo sosial modern.[9][10]

Marx jhughân èsebbhut mènangka "orèng rajâ lu-ghâlluna sè aghunaaghi metode kritis è ḍâlem èlmo-èlmo sosial", karakterisasi sè asallah ḍâri segghuddhâh aghunaaghi polemik è sakabbhinah karyana kaangghuy abherri’ kritik ḍâ’ pamèkkèr laènna.[11] Salèrana ngritik filsafat spekulatif, maḍâaghii metafisika sareng ideologi. Kalabân ngadopsi cara panèka, Marx nyoba' mèsaaghi temuan-temuan otama dâri bias ideologis. Hal ka'ḍinto mabhidhâaghi sareng bânnya' filsuf kontemporer.[12]

Carèta Odi’

[beccè' | beccè' sombher]

Masa ghi’ nak-kanak bân pendidikan awwaâl: 1818–1836

[beccè' | beccè' sombher]

Marx èlahèrraghi è tangghâl 5 Mei 1818 dâri Heinrich Marx (1777–1838) bân Henriette Pressburg (1788–1863). Salèrana èlahèrraghi è Brückengasse 664, Trier, kottah sè bâkto ghânèka bâgiyân ḍâri Provinsi Rhine Onjhur, Karajaan Prusia.[13][14][15] Marx panèka orèng Yahudi. Emba lakè’ dâri èbhunah panèka rabbi Bâlândhâ, sabâtara ghâris ramana tamaso' para rabbi Trier sajjhâk taon 1723, peran sè èkala' sareng embanah, Meier Halevi Marx.[13][14] Ramana, sè èkennal mènangka Herschel è bâkto ghi' kènè', panèka orèng sè lu-ghâllu è ḍâlem kalowargana sè ngaollè pendidikan menengah bân èpon dhâddhi pengacara bân oḍi' relatif makmor bân ḍâlem kelas menengah, kalabân kalowargana sè anḍi' pan-bârâmpan kebbhun anggur Moselle. Sabellunna kalahèran potrana, bân saamponna panyabudhân emansipasi Yahudi è Rhineland,[16] Herschel apinḍa ḍâri aghâma Yahudi kaangghuy noro' aghâma naghârâ Gereja Injili Prusia, ngobâ nyama aḍâ’ân ḍâri Herschel sè asallah ḍâri bhâsa Yiddish ḍâ' Heinrich sè asallah ḍâri bhâsa Jerman.[13] Marx panèka sapopoh katello' sè toman èkosot ḍâri panyair Romansa Jerman Heinrich Heine, sè jhughân lahir ḍâri kalowarga Yahudi Jerman è Rhineland, sè saterrossa dhâddhi koresponden rajâ ḍâ’ kaoḍi’ân samarènah.[17]

kennengngan kalahiran Marx, samangkèn Brückenstraße 10, è Trier. Kaluarga ghâpanèka aghâdhui ḍuwâ' kamar è lantai bâbâ bân tello' è lantai sèttong. [18] Èbelli sareng Partai Sosial Demokrat Jerman è taon 1928, samangkèn bâḍâ museum sè èkhususaghi.

Akadhi rèng-orèng sè tak andik aghâma, Heinrich panèka tokoh ḍâri Jhâman Pencerahan, sè lèbur ḍâ’ gagasan filsuf Immanuel Kant bân Voltaire. Liberal klasik, èpon noro' ngalak bâgiyân ḍâlem agitasi kaangghuy konstitusi bân reformasi è Prusia, sè è bâkto ghânèna èparenta sareng monarki mutlak.[14] È taon 1815, Heinrich Marx molaè alako mènangka jaksa bân è taon 1819 ngallè kalowargana ka properti sapolo kamar è seddhi’en Porta Nigra.[13] Binèna, Henriette Pressburg, panèka bâbinè' Yahudi Bâlândhâ dâri kalowarga pangosaha sè makmor sè saterrossa maddhek perusahaan Philips Electronics. Alè'na Sophie Pressburg (1797–1854) akabin sareng Lion Philips (1794–1866) bân panèka emba binè’en Gerard bân Anton Philips bân emba binè’en Frits Philips. Lion Philips panèka industrialis bân pangosaha bhâko ḍâri Bâlândhâ sè soghi, sè serrèng nolongè Karl bân Jenny Marx è bâkto èbuwâng (èasingngaghi) è Lonḍon.[19]

Sakonè' sè èkataoè tentang masa nak-kana’an Marx. Potra katello' dâri sanga' satarètanan, èpon dhâddhi potra sareyang è bâkto kaka’na Moritz matè è taon 1819. [2] Marx sè ghik ngoḍâ bân tan-tarètanna sè ghi' oḍi', Sophie, Hermann, Henriette, Louise, Emilie bân Caroline, èbaptis è Gereja Lutheran è bulân Agustus 1824 bân ebhuna è bulân November 1825. Marx ghik ngoḍânah èḍiḍik sacara pribadi sareng ramana kantos taon 1830, è bâkto maso' ka Perguruan Tinggi Trier, è ka’ḍimmah kapala sakola'anna, Hugo Wyttenbach, panèka kancana ramana. Kalabân aghâdhui pan-bârâmpan humanis liberal mènangka ghuru, Wyttenbach ngritik pamarènta’an konservatif lokal. Saterrossa, polisi nyerrang sakola'an kasebbhut è taon 1832 bân nemmoaghi jhâ' karya sastra sè nganjuraghi liberalisme politik èbâghi ḍâ’ para morèd. Ngangghep pembagiyân material samacem ghânèka aropaaghi lalakon sè alanggar hokom, pihak sè anḍik wewenang mabâḍâ reformasi bân aghântè pan-bârâmpan ḍâri staf è bâkto Marx ghi' asakolah.[20]

È bulân Oktober 1835 è omor 17 taon, Marx maso' ḍâ’ Universitas Bonn kaangghuy ajhâr filsafat bân sastra, namong ramana nganjuraghi biḍang hokom mènangka biḍang sè lebbi terapan. Karana kondisi sè èsebbhut mènangka "ḍâḍâ sessek", Marx èpakalowar ḍâri tugas militer è bâkto aomor 18 taon. Bâkto bâḍâ è Universitas Bonn, Marx agabung sareng Poets' Club, sèttong kalompo' sè radikal politik sè èpantau polisi. Marx jhughân agabung ḍâ’ kalompo’ nom-ngènom Trier Tavern Club (Landsmannschaft der Treveraner), è ka’ḍissa’ èpon ajabat mènangka wâkkèl presiden klub. Salaèn ghânèka, Marx masok ḍâlem persengketaan tatantoh, è antarana sè sèpattah ghu-ongghu: è bulân Agustus 1836, èpon noro' duel sareng angghuta Korps ḍâri universitas kasebbhut. Maskè ollè nilai sè beccè' è sèttong taon lu-ghâlluna, nilaiya pas toron, sè madhâddhi ramana tapaksa apindaaghi ḍâ’ Universitas Berlin sè lebbi serius bân akaḍemik.[15]

Hegelianisme bân Jurnalisme Awwâl: 1836–1843

[beccè' | beccè' sombher]

È mosèm panas bân mosèm gugur taon 1836 è Trier, Marx dhâddhi lebbi serius ḍâ' pangajhârân bân kaodi'ânna. Èpon ampon abhâkalan sareng Jenny von Westphalen, orèng pongghâbâ sè èḍiḍik ḍâri golongan pangowasa Prusia sè ampon kennal sareng Marx molaè ghi' kènè'. Jenny maburung bân bhâkallah sè orèng arsitokrat ngoḍâ karana Marx, hubungan kaḍuwâna ka'ḍinto kontroversial karana asal-usul aghâma bân kelas sè bhidhâ, namong Marx akanca sareng ramana Ludwig von Westphalen (pongghâbâ liberal) bân saterrossa ngabdhiaghi tesis doktoralla ḍâ’ ka Jenny. Pèttong taon saamponna abhâkalan, kaduwâna akabin è gereja Protestan è Kreuznach è tangghâl 19 Juni 1843.[15]

È bulân Oktober 1836, Marx ḍâteng ka Berlin, maso' ḍâ’ fakultas hokom bân nyewa kamar è Mittelstrasse.[13] È taon kasèttong, Marx narèma ceramah dâri Eduard Gans sè ngawâkèlè suḍut pandang Hegelian progresif, sè ajellassaghi perkembangan rasional ḍâlem sajhârâ kalabân mamajuaghi aspek-aspek libertariannah, bân pangarona partanyaan sosial, bân ceramah ḍâri Karl von Savigny sè ngawâkèlè Sakolaan Hokom Sajhârâ.[14][15] Maskè ajhâr hokom, èpon lèbur ḍâ’ filsafat bân nyarè cara kaangghuy akompolaghi kaḍuwâna, yâkin jhâ' "ta' kalabân filsafat, sobung sè bisa èsertaaghi". Marx dhâddhi lèbur ḍâ' filsuf Jerman sè almarhum G.W.F. Hegel, sè pèkkèran-pèkkèranna saterrossa èperdebataghi è antarana para filsuf Eropa. Saamponnah ḍâpa' ḍâ’ Stralau, èpon noro' klub doktor (Doktorklub), kalompo’ mahasiswa sè aḍiskusiaghi gagasan Hegelian bân lèbât kalompo’ kasebbhut èpon terlibat ḍâlem kalompo’ pamèkkèr radikal sè èkennal mènangka Hegelian ngoḍâ è taon 1837. Kalompo’ ghânèka atemmo sareng Ludwig Feuerbach bân Bruno Bauer, kalabân Marx sè ajhâlin hubungan sè semma' sareng Adolf Rutenberg. Akadhi Marx, Hegelian ngoḍâ ngritik asumsi metafisika Hegel, namong ngaḍopsi metode dialektika kaangghuy ngritik masyarakat, politik, bân aghâma dâri perspektif sayap kacèr. [5] Ramana Marx matè è bulân Mei 1838, sè madhâddhi panghasèlan kalowargana korang. Marx ampon dhâddhi sanget emosional ḍâ' ramana bân èkènga'è kenanganna saamponnah matè.[21]

Jenny von Westphalen neng 1830-an

È taon 1837, Marx nolès fiksi bân non-fiksi,mamarèh novel panḍâ', Scorpion and Felix, drama, Oulanem, bân sajumlah puisi trèsna sè èkhususaghi ghâbây Jenny von Westphalen, sanajân taḍâ' makè sèttong jhughân karyana sè èterbitaghi è bâkto oḍi'na.[13] Marx saterrossa aningghâllaghi karir fiksina kaangghuy usaha laèn, è antarana ajhâr bhâsa Inggris bân Italia, jhâjhârbâ'ân seni rupa bân nerjema'aghi buku klasik Latin. Èpon molaè alakoh sareng Bruno Bauer è bâkto ajhâr Filsafat Aghâma karya Hegel è taon 1840. Marx jhughân nolès tesis doktorallah, Parbhidhâân Filsafat Alam Demokrat bân Epikurea,[22] sè èpamarè è taon 1841. Karya panèka èjhârbâ'aghi mènangka "karya asli bân bângal sè è dhâlemma Marx nojjhuaghi jhâ' teologi kodhu èdhâsarraghi è bâbâna hekmat filsafat sè langkong tèngghi". Karangan panèka maḍâteng kontroversi, khusussa è antarana para profesor konservatif è Universitas Berlin. Marx motossaghi kaangghuy ngajuwâghi tesissa ḍâ’ Universitas Jena sè lebbi liberal, sè abherri' gelar PhD è bulân April 1841.[23] Karana Marx bân Bauer kaḍuwâna panèka ateis, è bulân Maret 1841 kaḍuwâna molaè arèncanaaghi jurnal sè ajuḍul Archiv des Atheismus (Arsip Ateistik), namong ta' perna ngaollè hasèl. È bulân Juli, Marx bân Bauer mangkat ḍâri Berlin ka Bonn. È ka’dissa, kaduwâna diskandalisasi kellas karana ètangkep mabu', aghellâ' è gereja bân alomampa è jhâlân rajâ è attas hèmar.[15]

Marx nerrossaghi karir akademik, namong èlang-alèng sareng partentangan kowat pamarènta ḍâ' liberalisme klasik bân Hegelian Ngoḍâ. Marx apinḍa ḍâ’ Köln è taon 1842, è ka’ḍissa' èpon dhâddhi jurnalis, nolès ghâbây koran radikal Rheinische Zeitung (Rhineland News), sè ènyataaghi pamangghi lu-ghâllunah tentang sosialisme bân perkembangan minat ḍâlem ekonomi. Marx ngritik pamarènta Eropa sayap kangan bân jhughân tokoh-tokoh ḍâlem gerakan liberal bân sosialis sè èangghep ta' becus otabâ kontra-produktif. Koran panèka aghâdhui perhatian ḍâri bhâdhân sensor pamarènta Prusia, sè marèksa bhân-sabbhân masalah ḍâri material pembelotan ḍâlem bidang ècetak, Karana Marx ngocak: "Koran kaulâh bâḍâ kaangghuy ètemmo sareng polisi, bân manabi èlongngah polisi nyèom hal bâu napa bhâih sè bhunten Kristiani otabâ bhunten Prusia, koran panèka ta' èèdhinè terbit." Saamponnah Rheinische Zeitung makalowar artikel sè sanget kritis ḍâ' monarki Rusia Tsar Nikolas I nyo'on sopajâ koran panèka èlarang bân pamarènta Prusia ngabullaghi taon 1843.

Paris: 1843–1845

[beccè' | beccè' sombher]

È taon 1843, Marx dhâddhi sala sèttong pamèccè’ koran Paris sayap kacèr radikal sè anyar, Deutsch-Französische Jahrbücher (Annal Jerman-Prancis), sè èpadhâddhi sareng sosialis Jerman Arnold Ruge ghâbây para radikal Jerman bân Perancis bân saterrossa Marx bân binèna apinḍa ka Paris è 14 Oktober 14 Oktober. Ghâlluna nengenneng sareng Ruge bân binèna è 23 Rue Vaneau, rèng-orèng ghânèka nemmo kondisi oḍi' sè malarat, dâddhi apinḍa saamponnah lahèr potrana è taon 1844. Maskè amaksod kaangghuy maḍâteng para sastrawan ḍâri Perancis bân Jerman, Jahrbücher èdominasi sareng para sastrawan Jerman bân sèttong-sèttongnga sastrawan non-Jerman panèka kolektivis anarkis Rusia sè mangasingkan abâ’ dhibi’na Mikhail Bakunin. Marx aghâbây ḍuwâ' esai ḍâ' koran kasebbhut, " Pangenalan Kontribusi ghâbây Kritik Filsafat Hak Hegel" [4] bân "Tentang Partanyaan Yahudi ",[24] sè makennal kayâkinan jhâ' proletariat panèka pasukan revolusioner bân nandha'aghi pembentukan komunismena. Tong-sèttongnga isu sè èterbitaghi, namong rèlatif suksès, ètampillaghi parnyataan sè nyolak sareng Heinrich Heine tentang Rato Ludwig dâri Bavaria, sè aghâbây naghârâ-naghârâ Jerman tak maghi bân arampas salènan sè èimpor (Ruge nolak kaangghuy mabiayaè publikasi isu-isu terrosan bân kancaennah sareng Marx dhâddhi rosak). Saamponnah koran ghâpanèka ghâgghâr, Marx molaè nolès ghâbây koran sayap kacèr radikal bhâsa Jerman sè ta' èsensor, Vorwärts! (Ka adâ’!). abhâris è Paris, koran panèka ahubungan sareng Liga orèng adhilpangèmponan rahasia sosialis utopia ḍâri buruh bân artisan. Marx entar ḍâ’ pan-bârempan patemmuan, namong tak agabung. Ḍâlem Vorwärts! , Marx mamajuaghi pamangghina ḍâ’ sosialisme èdhâsarraghi ḍâri gagasan-gagasan materialisme ḍialektikal Hegel bân Feuerbach, è bâkto sè paḍâ akritik liberal bân sosialis laènna sè bâḍâ è Eropa.[14]

Tangghâl 28 Agustus 1844, Marx atemmo sosialis Jerman Friedrich Engels è Café de la Régence, molaè persahabatan saomor oḍi’.[14] Engels nojjhuaghi ka Marx sè anyar èterbitaghi The Condition of the Working Class in England è taon 1844,[25][26] ènyataaghi ka Marx jhâ' kelas buruh bhâkal dhâddhi agen bân alat revolusi ahèr è ḍâlem sajhârâ.[27][28] Saterrossa, Marx bân Engels abhâreng è ḍâlem ngritik gagasan-gagasan filsafat ḍâri kancana Marx sè kona, Bruno Bauer. Karya panèka èterbitaghi è taon 1845 kalabân judul Kelowarga Soccè.[29] Namong  maskè akritik Bauer, Marx sajân èpangaro sareng gagasan Hegelian Ngoḍâ Max Stirner bân Ludwig Feuerbach, namong è buḍi arè Marx bân Engels jhughân aningghâlaghi materialisme Feuerbachian.[30]

È bâkto ghânèka, èpon nettep è 38 Rue Vanneau, Paris (molaè Oktober 1843 kantos Januari 1845),[31] Marx aghâbây pangajhârân intensif ḍâ’ ekonomi politik ( Adam Smith, David Ricardo, James Mill, bân salaènna),[32] sosialisme Perancis (khusussa Claude Henri St. Simon bân Charles Fourier) bân sajhârâ Perancis.[33] Pangajhârân ekonomi politik panèka pangajhârân sè bhâkal nyotok Marx è salanjhângnga oḍi'na[34] bân bhâkal èhasèllaghi dâlem karya-karya ekonomi rajâna — seri tello' jilid sè èjuḍul Kapital.[35] Marxisme èbâḍâ'aghi è attas tello' pangaro: ḍialektika Hegel, sosialisme utopian Perancis bân ekonomi Inggris. Abâreng kalabân pangajhârân sabellunna tentang dialektika Hegel, pangajhârân sè èlakoni Marx è bâkto jârèya è Paris nandhâ'aghi jhâ sakabbhina komponen otama "Marxisme" èpasang è musim gugur taon 1844.[33] Marx ros-terrosan ètolak ḍâri pangajhârân ekonomi politik — bânnè namong kalabân tuntutan sabbhân arè sè biasa è bâkto jârèya, tapè jhughân karana mèccè’ koran radikal bân saterrossa mabâḍâ bân ngator usaha partai politik è taon-taon pemberontakan rakyat revolusioner ḍâri masyarakat. Maskè saka’dinto Marx serrèng abâli ka pangajhârân ekonomina: èpon nganjuraghi "pemahaman lakoh kapitalisme ḍâlem".[36]

Definisi "Marxisme" ampon èbentuk è ḍâlem pèkkèranna Karl Marx è ahèr taon 1844. È ḍâlemma, pan-bârâmpan fitur ḍâri pandangan Marxis ḍâ’ ekonomi politik dhunnya ampon ècapa'aghi penjelasan rajâ, namong Marx parlo nolès sadhâjâ rèncian pandangan dunnyah ekonomina kaangghuy lebbi jhârna'aghi teori ekonomi anyar è ḍâlem pèkkèranna dhibi'.[37] Saèngghâ, Marx nolès Manuskrip Ekonomi dan Filsafat.[38] Naskah panèka nyorot pan-bârâmpan topik, sè ajellassaghi konsep Marx tentang buruh sè èasingkan. Namong, è mosèm semi taon 1845, pangajhârân sè langkong jhâu tentang ekonomi politik, kapital bân kapitalisme ghâbâyennah mayâkinaghi Marx jhâ' teori ekonomi politik anyar sè èsorot (sosialisme saintifik) parlo èbhângun è attas dhâsar materialistis sè èkembhângaghi è dhunnya.[39]

Naskah Ekonomi bân Filsafat taon 1844 ètolès è antara April bân Agustus 1844, namong Marx è buḍih arè ngako jhâ' naskah panèka èpangaro sareng pan-bârâmpan pèkkèran sè ta' konsisten ḍâri Ludwig Feuerbach. Salaèn jârèya, Marx ngako kaparloan kaangghuy maèlang filsafat materialisme sajhârâ ḍâri Feuerbach. Sataon saterrossa (è April 1845) saamponna apinḍa ḍâri Paris ka Brussels, Marx nolès sabellas "Tesis tentang Feuerbach".[40] "Tesis tentang Feuerbach" paleng èkennal karana Tesis 11, sè nyataaghi jhâ' "para filsuf coma ampon napsèrraghi dunnya kalabân bânnya' cara, sè èmaksod èngghi panèka ngobâ".[39][41] Karya panèka ngandung kritikannah Marx ḍâ' materialisme (kaangghuy kontemplatif), idealisme (kaangghuy èghâli praktek teori) sacara kasabhâbhân, kritik filsafat kaangghuy ngalak realitas abstrak è attas dhunnya fisik. Karya panèka ngennalaghi sorotan pertama ḍâri materialisme sajhârâ Marx, argumen jhâ' dhunnya aobâ bânnè karana gagasan tapè karana materi, fisik, praktek bân aktivitas sè nyata. È taon 1845, saamponna narèma parnyo'onan ḍâri rato Prusia, pamarènta Perancis notop Vorwärts! , kalabân menteri ḍâlem negeri, François Guizot, ngojuk Marx ḍâri Perancis. E bâkto jârèya, Marx apinḍa ḍâri Paris ka Brussels, è ka’ḍissa' Marx ngarep bisa nerrossaghi pangajhârân kapitalisme bân ekonomi politik.

Brussels: 1845–1848

[beccè' | beccè' sombher]
Edisi lu-ghâllu Manifesto Partai Komunis èterbitaghi è bhâsa Jerman è taon 1848.

Ta' bisa oḍi' è Prancis otabâ apinḍa ka Jerman, Marx motossaghi kaangghuy amigrasi ka Brussels è Belgia è bulân Februari 1845. Namong, è bâkto ambu neng Belgia, èpon ta' èparèngaghi nerbitaghi ponapa bhisaos tentang subjek politik kontemporer. È Brussels, Marx abhâreng sosialis laèn sè è pangasingan ḍâri sabâbhân Eropa, è antarana Moses Hess, Karl Heinzen bân Joseph Weydemeyer. È bulân April 1845, Engels apinḍa ḍâri Barmen è Jerman ka Brussels kaangghuy noro' Marx bân nambâ kader angghuta Liga Kaadhilân sè samangkèn bâḍâ è Brussels. Saamponna jârèya, Mary Burns, kancana Engels, mangkat ḍâri Manchester, Inggris kaangghuy noro' Engels è Brussels.[42]

E partengnga’an bulân Juli 1845, Marx bcn Engels mangkat ḍâri Brussels bân ḍâteng ka Inggris kaangghuy entar ḍâ’ para pamimpin Chartis, gerakan sosialis è Inggris. Panèka kunjungan lu-ghâllunah Marx ka Inggris bân Engels panèka pamanḍu sè ideal ghâbây kunjungan panèka. Engels neng-enneng è Manchester saabiddhâh ḍuwâ' taon molaè November 1842[43] kantos Agustus 1844. Engels tak coma ngartè bhâsa Inggris,[44] jhughân aghâbây kontak sareng pan-bârâmpan pemimpin Chartis.[44] Salaèn jârèya, Engels atugas mènangka wartawan ghâbây pan-bârâmpan koran sosialis bân Chartis Inggris.[44] Marx aghunaaghi kunjungan panèka mènangka kasempadhân kaangghuy ngoji sumber daya ekonomi sè bâḍâ kaangghuy ajhâr è bhân-sabbhân perpustakaan è London bân Manchester.

Kalabân kolaborasi sareng Engels, Marx jhughân nolès buku sè serrèng èangghep mènangka parnyataan sè palèng bhâgus ḍâri konsep materialisme sejarah, Pemèkkèran Jerman.[45] È ḍâlem karya panèka, Marx mamèsa hubungan sareng Ludwig Feuerbach, Bruno Bauer, Max Stirner bân angghuta-angghuta Hegelian ngoḍâ laènna, sabâtara ghânèka jhughân motosaghi hubungan sareng Karl Grun bân para "sosialis nyata" laènna sè para filsuf kasebbhut ghi' adhâsarraghi ḍâ’ "idealisme". È Pemikiran Jerman, Marx bân Engels ahèrra mamarè filsafatta, sè èbâḍâ'aghi ḍâri materialisme mènangka sèttong-sèttongnga kakowadhân motorik ḍâlem jhâjhârbâ'ân. Pamèkkèran Jerman ètolès ḍâlem bhângon solakan locoh, namong bhângon solakan panèka ta' nyalamettaghi karya kasebbhut ḍâri sensor. Akadhi bânnya' tolesan awalla, Pamèkkèran Jerman ta' èterbitaghi è bâkto Marx ghi' oḍi' bân èterbitaghi kantos taon 1932.[39][46]

Saèllana lastarèna Pamèkkèran Jerman, Marx aobâ ḍâ' karya sè ètojjuwâghi kaangghuy ajellassaghi posisina dhibi' tentang "teori bân taktik" ḍâri "gerakan revolusioner proletar" sè sabhenderrâh ḍâri sudut pandang filsafat "materialis saintifik" sè saongghuna.[47] Karya panèka èmaksod kaangghuy aghâmbhâraghi parbhidhâ'ân antara sosialisme utopia bân filsafat sosialis saintifik anḍi’in Marx dhibi'. Manabi orèng utopia parcajâ jhâ' orèng kodhu nyutok sèttong orèng ḍâ’ sèttong bâkto noro' gerakan sosialis, orèng jârèya kodhu ngadopsi kaparcajâ'ân sè dhâ-bhidhâ, Marx nyangka jhâ' orèng bhâkal anḍi' kasempadhân sè cokop kaangghuy abâkte è bâbâna kapentingan ekonomina dhibi', saènggâna tersebar ḍâ’ sabhâbhân kellas (kellas buruh è ḍâlem hal panèka) kalabân persebaran ḍâ' kapentingan material sè palèng bhâgus dâri kellas jârèya bhâkal dhâddhi cara sè palèng bhâgus kaangghuy memobilisasi massa dâri kellas kasebbhut kaangghuy aghâbây revolusi kellas sè bhâghus  bân ngobâ masyarakat. Namong, panèka tojjhuwân ḍâri buku anyar sè èrèncanaaghi Marx, namong, ngala' naskah sè ella èsensor pamarènta sè èsebbhut  Kamiskènan Filsafat  (1847)[48] bân nabârraghhi mènangka tangghebbhân ḍâ' "filsafat borjuis ḍangkal" ḍâri sosialis anarkis Perancis Pierre-Joseph Proudhon akadhi sè ènyataaghi ḍâlem bukunah Kemiskinan Filsafat (1840).[14]

Buku-buku panèka dhâddhi karya Marx bân Engels sè terkenal, sèttong pamflet filsafat sè sajjhek jârèya èkennal mènangka Manifesto Komunis. E bâkto ambu neng Brussels è taon 1846, Marx nerrossaghi hubunganna bân organisasi radikal rahasia Liga Adhil.[28] Akadhi sè ella èjhârbhâ'aghi sabellunna, Marx ngangghep Liga Adhil panèka organisasi raḍikal sè bhâkal bhutoh sotokan kelas buruh Eropa kaangghuy nojjhu ḍâ’ gerakan massal sè bhâkal ḍâpak ḍâ’ revolusi kelas buruh.[49] Namong, kaangghuy nyatuaghi ghâris buruh ḍâlem gerakan massal, Liga kasebbhut maambu orientasi "rahasia" otabâ "bâbâ tana" bân aoprasi sacara tabukkak è bâbâna partai politik.Para angghuta Liga pas asokkor ḍâ' pamangghi panèka. Saèngghâ è bulân Juni 1847, Liga kasebbhut arombak polè angghutana dâddhi pangemponan politik "atas tana" sè tabukkak sè anyar sè ngarah langsung ḍâ’ kelas buruh. pangimponan politik anyar panèka èsebbhut Liga Komunis. Marx bân Engels noro' aghâbây program bân prinsip-prinsip organisasional ḍâri Liga Komunis sè anyar.[50]

È ahèr taon 1847, Marx bân Engels molaè nolès ponapa sè dhâddhi karya palèng terkenal. – program aksi ghâbây Liga Komunis. Ètolès sareng Marx bân Engels ḍâri Ḍesember 1847 kantos Januari 1848, Manifesto Komunis ghâlluna èterbitaghi è tanggal 21 Februari 1848.[51] Manifesto Komunis aèssè kaparcajâ'ân dâri Liga Komunis sè anyar. Bânnè polè dhâddhi pangimponan rahasia, Liga Komunis terro ngatorraghi tojjuwânna ka masyarakat umum èbandhingaghi notop kaparcajâ'ânna akadhi sè èlakoni Liga Keadhilân. Bhâris-bhâris pembuka pamflet kasebbhut nganḍung prinsip otama ḍâri Marxisme: "Sajhârâ sadhâjâ masyarakat sè bâḍâ kantos samangken panèka sajhârâ perjuangan kelas." Karya panèka nyantomaghi palabânan ḍâ' ponapa sè èakowèh Marx sè amolaè bâḍâ bentrok kapentingan antara borjuis (kelas kapitalis soghi) bân proletariat (kelas buruh industrial). Ḍâri situs, Manifesto kasebbhut nyajiaghi argumen ponapa Liga Komunis, bhiḍhâ sareng partai-partai politik bân kalompo' sosialis bân liberal laènna è bâkto jârèya, ongghu-ongghu abâkte ghâbây kapentingan proletariat kaangghuy manyèngghâ masyarakat kapitalis bân aghântè'è kalabân sosialisme.

E taon jârèya, Eropa ngalami serangkaian unjuk rasa, pemberontakan bân kadhâddhiyân kekerasan sè èkennal mènangka Revolusi taon 1848 . È Prancis, revolusi sè aghâbây monarki nyèngghâ bân èpadhâddhi Republik Perancis kaḍuwâ'. Marx nolongè lalakon kasebbhut bân samangkèn narèma wârisân sè bânnya' ḍâri ramana (sè ètegghu’ paman Lionel Philips sajjhek ramana matè è taon 1838) sè arghâ 6.000 otabâ 5.000 franc. Salèrana èyaranèh ngangghuy sapartello'na kaangghuy abherri’ sanjata ghâbây buruh Belgia sè arencanaaghi aksi revolusioner. Maskè ḍâkwâ’an kasebbhut èperdebataghi, Kementerian Kehakiman Belgia pagghun ngaranèh Marx, saamponnah ghânèka Mark ètangkep bân èpaksa buru polè ka Perancis, è ka’ḍimmah pamarènta republik anyar sè akowasa èparcajâ bhâkal nyalamettaghi.[52]

Koln: 1848–1849

[beccè' | beccè' sombher]

Sabâtara alengghi è Paris, Marx aghâli markas rajâ èksekutif Liga Komunis ka kottah bân jhughân abhângon Klub Buruh Jerman kalabân bânnya' sosialis Jerman sè nengenneng è ghânèka. Kalabân ngarep kaangghuy nyaksè’èh revolusi kasebbhut nyebar ka Jerman, è taon 1848 Marx apinḍa ka Köln è ka’ḍimma èpon molaè makalowar pamflet sè èjuḍul Tontotan-Tontotan Partai Komunis è Jerman, sè ka’ḍimma coma makalowar empa’ ḍâri sapolo poin Manifesto Komunis, parcajâ jhâ' è Jerman bâkto jârèya, borjuis kodhu ngèlangaghi monarki bân arsitokrasi feodal sabellunna proletariat bisa matompes borjuis. Tangghâl 1 Juni, Marx molaè makalowar koran arèyan Neue Rheinische Zeitung, sè èbiayai lèbât wârisân anyar ḍâri ramana. Èrancang kaangghuy mamajuaghi kabhâr-kabhâr ḍâri sabhâbhân Eropa kalabân panapsèran Marxis dhibi' ḍâ’ kadhâddhiyân kasebbhut, koran panèka nampillaghi Marx mènangka panulès otama bân pangaro editorial sè dominan. Maske bâḍâ kontribusi ḍâri kanca-kancana angghuta Liga Komunis, menorot Friedrich Engels, panèka ghi' "diktator sèḍerhana ḍâri Marx".[53]

Salaèn mèccè’ koran, Marx bân sosialis revolusioner laènna aktif eserrang polisi bân Marx èghibâ ka pangadhilân pan-bârâmpan kalè, ngadhep ka bânnya' toddhuwân è antarana ngènah Kepala Panuntut Aghung, makompol kasalaan pers bân ngutip pemberontakan bersenjata lèbât pamboikotan pajhek,[54][55] sanajân èbebasaghi pan-bârâmpan kalè. Sabâtara jârèya, parlemen ḍemokrat è Prusia èbubaraghi bân Rato Frederick William IV aghâbây kabinet anyar sè èpadhâddhi ḍâri pendukung reaksioner, sè nerrappaghi sèkap kontra-revolusioner kaangghuy nekan unsur-unsur sayap kacèr bân revolusioner laènna ḍâri naghârâ kasebbhut. Hasèlla, Neue Rheinische Zeitung ètekan bân Marx èparentaaghi kalowar ḍâri naghârâ è tangghâl 16 Mei. Marx abâli ka Paris, sè è bâkto jârèya ngalami kontra-revolusi reaksioner bân wâbâ kolera, bân salastarèna èojuk sareng otoritas kottah, sè ngangghep aba'na ancaman politik. Karana binèna Jenny tarappa’an nganḍung ana' sè kapèng empa' bân ta' bisa apinḍa ka Jerman otabâ Belgia, è bulân Agustus 1849, èpon buru ngungsè ka Lonḍon.[56]

Pinḍa ka London bân Panolèsan salanjhângnga: 1850–1860

[beccè' | beccè' sombher]

Marx apinḍa ka London è awwâl Juni 1849 bân pagghun neng è kottah kasebbhut saomorra. Kantor pusat Liga Komunis jhughân apinḍa ka London. Namong, è mosèm cellep taon 1849-1850, bâḍâ perpeca'an è antarana para pemimpin Liga Komunis karaana fraksi è ḍâlemma sè èpimpin sareng August Willich bân Karl Schapper molaè arèncanaaghi pemberontakan langsung. Willich bân Schapper parcajâ jhâ' mon Liga Komunis aghâbây pemberontakan, sakabbhina kelas buruh è sakabbhina bâgiyân Eropa bhâkal bangkit "sacara spontan" kaangghuy agabung, saènggâna nyèptaaghi revolusi è sabhâbhân Eropa. Marx bân Engels nolak pemberontakan sè ta' èrèncanaaghi ḍâri Liga Komunis kalabân alasan jhâ' pemberontakan panèka "adventuristik" bân bhâkal dhâddhi “bunuh diri” ghâbây Liga Komunis. Pemberontakan akadhi sè èsaranaghi sareng kalompo’ Schapper/Willich bhâkal ghâmpang ètekan sareng polisi bân pasukan bersenjata ḍâri pamarènta reaksioner Eropa. Marx nyataaghi jhâ' hal ka'ḍinto bhâkal matoron Liga Komunis dhibi', kalabân argumen jhâ' obâ'ân è masyarakat ta' ècapa'aghi è ḍâlem samalèm lèbât usaha bân kakowadhân tanangnga manossa. Sabaligghâ, rèng-orèng panèka mamajuaghi analisis ilmiah kondisi ekonomi masyarakat bân pergerakan kaangghuy revolusi lèbât tahap-tahap perkembangan sosial sè dhâ-bhidhâ. È tahap perkembangan panèka (ra-kèra taon 1850), saamponna pemberontakan è sabhâbhân Eropa kala è taon 1848, èpon arassa jhâ' Liga Komunis kodhu nyoro kelas buruh kaangghuy manyèttong sareng unsur-unsur progresif borjuis kaangghuy makala aristokrasi feodal ḍâ’ masalah tontotan reformasi pamarènta, akadhi republik konstitusional kalabân majelis publik bân èpèlè sacara bebas bân hak pilih (lakè') umum. Kalabân oca' laèn, kelas buruh kodhu agabung sareng pasukan borjuis bân pasukan demokratik kaangghuy aghâbây kapotosan revolusi borjuis sè berhasil sabellunna mamajuaghi agenḍa kelas buruh bân revolusi kelas buruh.

Saellana perjuangan sè abit sè ngancam kaangghuy maancor Liga Komunis, pamèkkèran Marx èpèyara bân kalompo’ Willich/ Schapper kalowar ḍâri Liga Komunis. Salaèn jârèya, Marx jhughân sanget terlibat ḍâlem kalompo' sosialis Asosiasi Pendidikan Buruh Jerman. Asosiasi kasebbhut mabâḍâ partemmuan è Great Windmill Street, Soho, distrik hiburan London tengnga. Organisasi panèka jhughân ètandhai sareng perpecahan internal è antara angghutana, bâḍâ sè noro' Marx bân bâḍâ jhughân bâḍâ sè noro' fraksi Schapper/Willich. Masalah perpeca'an internal panèka akadhi masalah sè èmolaè è perpeca'an internal è Liga Komunis, namong Marx kala ḍâri fraksi Schapper/Willich è Asosiasi Pendidikan Buruh Jerman. È tangghâl 17 September 1850, Marx kalowar ḍâri asosiasi kashebbhut.[57]

New-York Daily Tribune bân jurnalisme

[beccè' | beccè' sombher]

Dâlem periode awwâl è London, Marx ngabdiaghi dhibi'na para' khusus ghâbây kagiatan revolusioner, karana kalowar ḍâri kemiskènan sè talèbât. Sombher panghasèlanna sè otama panèka Engels, sè sombherrâ panèka ramana sè soghi bân industrialis. È Prusia mènangka pamèccè’ korannah dhibi', bân kontributor ḍâ' aliansi ideologis laènna, Marx bisa nyambut angghutana, kelas buruh. È London, tanpa anḍi' pèssè kaangghuy ngator koran dhibi', èpon bân Engels aobâ ḍâ' jurnalisme mancanaghârâ. È sèttong bâkto, karya-karyana èterbitaghi sareng ennem koran ḍâri Inggris, Amerika Serikat, Prusia, Austria bân Afrika Lao’. Panghasèlan otama Marx ḍâtâng ḍâri lalakonna mènangka koresponden Eropa, ḍâri taon 1852 kantos 1862, ghâbây New-York Daily Tribune, 17 bân jhughân ḍâri nolès artikel ghâbây koran sè lebbi "borjuis". Artikel-artikel Marx èterjemahaghi ḍâri bhâsa Jerman sareng Wilhelm Pieper [de], sampe’ bisa dhâddhi bhâsa Inggris.[58]

New-York Daily Tribune èpaddhek è bulân April 1841 sareng Horace Greeley. Dewan redaksina èèssè'è sareng panerbit bân jurnalis borjuis progresif, è antarana George Ripley bân wartawan Charles Dana, sè dhâddhi kapala pamèccè’. Dana, Fourierist bân abolisionis, anḍi' kontak sareng Marx.

Tribune panèka tompa’an ghâbây Marx kaangghuy nyampaiaghi masyarakat trans-atlantik kaangghuy ngalakonè "perang sè èsèmpen" sareng Henry Charles Carey.[59]Jurnal panèka èpaḍâ’aghi kalabân kabâḍâ'ân kelas buruh sè rajâ ḍâri pamaddhekennah; kalabân ḍuwâ' sen, jurnal panèka bhunten larang; bân, kalabân ra-kèra 50.000 salènan per edisi, edherenna panèka sè palèng bânnya' è Amèrika Serikat:14 Etos editorialla ngaghungè sèpat progresif bân sikap anti-parbuḍâ’ân acerminnaghi Greeley: 82 Artikel lu-ghâllunah Marx ghâbây koran kasebbhut, tentang pemilu parlemen Inggris, èterbitaghi è tangghâl 21 Agustus 1852.[60]

Tangghâl 21 Maret 1857, Dana aberri' tao ka Marx jhâ' karana tekanan ekonomi, namong sèttong artikel saminggu sè bhâkal èbâjâr, èterbitaghi otabâ bhunten; seddheng sè laèn bhâkal èbâjâr namong manabi èterbitaghi. Marx ngirem artikella è arè Salasa bân Juma'at. È bulân Oktober, Tribune makalowar kabbhi koresponden Eropana kajhâbhâna Marx ḍâ’ Marx and B. Taylor mangallè Marx ḍâ' sèttong artikel saminggu. È antarana bulân September bân November 1860, namong lèma' artikel sè èterbitaghi. Saamponnah interval ennem bulân, Marx terros aberri' kontribusi molaè September 1861 kantos Maret 1861 è bâkto Dana aberri' tao jhâ' è Tribune taḍâ’ kennengngan polè kaangghuy laporan ḍâri London, karana parkara ḍâlem negri Amerika. È taon 1868, Dana ngèmpo’ koran saingan, New York Sun, sè è ka’ḍimma Dana dhâddhi kepala pamèccè’èn.[61]

E bulan April 1857, Dana ngonjhâng Marx kaangghuy aghâbây artikel, khusussa tentang sajhârâ militer, ka New American Cyclopedia, gagasan ḍâri George Ripley, kancana Dana bân pamèccè’ sastra ḍâri Tribune. Kabbhi, 67 artikel Marx-Engels èterbitaghi, sè 51 è antarana ètolès sareng Engels, sanajân Marx ngalakonè pan-bârâmpan penelitian ghâbây artikel kasebbhut è British Museum.[15]

È ahèr taon 1850-an, minat masyarakat Amerika ḍâ' parkara-parkara Eropa tombu bân artikel-artikellah Marx aobâ ḍâ' topik-topik akadhi "krisis parbuḍâ’ân" bân peccana Perang Saudara Amerika è taon 1861, è "Perang Antar naghârâ-naghârâ". È antarana bulân Desember 1851 bân Maret 1852, Marx alako è attas karya teoritisna tentang Revolusi Perancis taon 1848, sè ajudul Brumaire XVIII Louis Bonaparte.[62] È ḍâlem karya panèka, èpon nyorot konsep-konsep materialisme sajhârâ, perjuangan kelas, diktator proletariat, bân kamennanganna proletariat è attas naghârâ borjuis.[63]

Taon 1850-an bân 1860-an èkoca’aghi nandhâi bâtes filsafat sè abhidhâaghi idealisme Hegelian Marx è masa ngoḍâ bân ideologi ilmiah Marx sè la towa sè èkaè’aghi sareng Marxisme struktural. Namong, ta’ sadhâjâna cendikiawan narèma pabhidhâ’ân ka’ḍinto. Ghâbây Marx bân Engels, pangalaman Revolusi 1848 kantos 1849 panèka pambhângonan ḍâlem perkembangan teori ekonomi bân progresi sajhârâ. Saamponnah "kagagalan" taon 1848, panekana revolusioner sajân dhâddhi lebbi jhârna' bân ta' èpèyara polè manabi taḍâ’ tekanan ekonomi. Persaingan èmolaè antara Marx bân kanca-kanca komunis, sè èkecam mènangka "adventuris". Marx ngangghep panèka mènangka hayalan kaangghuy arencanaaghi sopajâ "kakowadhân kenḍâ’en" bisa cokop kaangghuy nyiptaaghi kondisi revolusioner è bâkto kanyataennah komponen ekonomi panèka kabhutowan.

Tekanan ekonomi è Amèrika Serikat è taon 1852 aghâbây Marx bân Engels optimis ghâbây kagiatan revolusioner. Saèngghâ, ekonomi èangghep talèbât awwâl ghâbây revolusi kapitalis. Wilajâh sè tabukkak è ghâris aḍâ’ bârâ' Amerika ètandhai sareng kabâdâ'an ketegangan sosial. Salaèn jârèya, krisis ekonomi sè èmolaè è Amèrika Serikat ta' bhâkal ḍâpak ḍâ’ kadhâddhiyân revolusioner ḍâ’ ekonomi kona è naghârâ-naghârâ Eropa, sè aropaaghi sistem tatotop sè èikat sareng bâtes-bâtes nasionalla. Bâkto "Kapanikan 1857" è Amèrika Serikat nyebbâraghi ka sabâbhân dhunnya, ghâpanèka maancor sakabbhina model teori ekonomi,[64] bân dhâddhi krisis ekonomi global sè nyata sè lu-ghâlluna.

Kabhutowan pèssè maksa Marx kaangghuy aningghâlaghi pangajhârânn ekonomina è taon 1844 bân èpon ajhâlânaghi saabiddhâh tello bellas taon kaangghuy alako è proyek-proyek laènna. Èpon salanjhângnga nyoba' abâli ka ekonomi.

Internasional Lu-Ghâlluh bân Kapital

[beccè' | beccè' sombher]
Jilid I Das Kapital

Marx terros nolès artikel ghâbây New York Daily Tribune salanjhângnga awujudhâghi sopajâ kabijakan redaksi Tribune pagghun majhu. Namong, nyèngghâna Charles Dana ḍâri koran kasebbhut è ahèr taon 1861 bân obâ'ân resultan ḍâlem redaksi nimbullaghi kabijakan anyar. Ta' abit, Tribune dhâddhi koran abolisionis sè kobâsa sè èkhususaghi kaangghuy kamennanganna Naghârâ Bâgiyân ḍâjâ . Dewan redaksi anyar adukung perdamaian antara ḍâjâ bân Konfederasi è Perang Saudara Amerika kalabân parbuḍâ’ân sè kalowar ḍâri wilajâh Konfederasi. Marx sanget ta' sapakat sareng posisi politik anyar panèka bân è taon 1863 tapaksa nyorot mènangka panolès ghâbây Tribune.[44]

Abherri’ kagagalan bân tekanan sè èlang-alèng ḍâri gerakan bân revolusi buruh, Marx jhughân abherri’ pangartèyan kapitalisme bân ajhâlânaghi bânnya' bâkto è ruang bâcaan British Museum kaangghuy ajhâr bân nyerrep karya-karya para ekonom politik bân data ekonomi. È taon 1857, Marx makompolaghi lebbi dâri 800 kaca catettan bân esai panḍâ' tentang kapital, properti tana, buruh opa, pardhâghângan domestik bân luar negeri bân pasar dhunnya, sanajân karya panèka ta' ècetak kantos taon 1939 kalabân judul Kritik Penjelasan Ekonomi Politik.[65]

È taon 1859, Marx makalowar Kontribusi Kritik Ekonomi Politik, karya ekonomi sèrius sè partama. Karya panèka ngandung pratinjau karya tello' jilid Das Kapital ( Kapital: Kritik Ekonomi Politik), sè èmaksoḍ kaangghuy èterbitaghi è tangghâl sè bhâkal ḍâtâng. È ḍâlem Kontribusi ḍâ’ Kritik Ekonomi Politik, Marx ajellassaghi teori nilai buruh sè èanjurkan sareng David Ricardo. Karya panèka èkasennengi, bân edisi panèka èjhuwâl kalabân lekkas.[66]

Marx neng taon 1870-an

Jhuwâlân kontribusi ghâbây kritik ekonomi politik panèka sukses, Marx è taon 1860-an kaangghuy samangat mamarè karya tello' jilid sè bhâkal aropaaghi karya sè èghâdhui è ḍâlem kaoḍi'ânna. – Das Kapital bân Teori Nilai Surplus, sè abhâhas pamangghi para ahli teori ekonomi politik, è antarana Adam Smith bân David Ricardo. Teori Nilai Surplus serrèng èsebbhut mènangka jilid kaèmpa' Das Kapital bân tamaso' sala sèttong risalah komprehensif lu-ghâllunah tentang sajhârâ pamèkkèran ekonomi. È taon 1867, jilid sèttong Das Kapital èterbitaghi, karya sè nganalisa proses produksi kapitalis. È ka'dhinto, Marx abhâhas teori nilai buruh, sè èpangaro sareng Thomas Hodgskin. Marx ngartè’è "karya sè èpojhi" Hodgskin Buruh Bertahan alabân klaim-klaim kapital ḍâ’ lebbi lebbi ḍâri sèttong titik è Kapital. Salaèn jârèya, Marx ngutip Hodgskin karana ngakowè alienasi buruh sè èlakoni è bâbâna produksi kapitalis modern. Bânnè polè "hadiah alami ḍâri buruh individul. Bâng-sèbângnga buruh namong ngasèllaghi sakone' bâgiyân ḍâri kasakabbhinah, bân bhân-sabbhân bâgiyân ta' anḍi' nilai otabâ kaghunaan dhibi', taḍâ' buruh sè bisa arebbhu’, bân ngoca': 'Ka'ḍinto hasèlla kaulâh, ka'ḍinto bhâkal èsimpen kaangghuy kaulâh dhibi'".[67][67] È jilid kasèttong Kapital, Marx ajellassaghi konsepsi nilai surplus bân eksploitasi, sè ènyataaghi bhâkal ngasèlaghi kagagalan nirlaba bân robbhuna kapitalisme industri. Parmintaan edisi bhâsa Rusia Kapital bhâkal dâpak è percetakan 3.000 salènan buku è bhâsa Rusia, sè terbit è tangghâl 27 Maret 1872. È mosèm gugur taon 1871, edisi kasèttong edisi bhâsa Jerman Kapital èjhuwâl bân edisi kaḍuwâ' èterbitaghi.

Jilid II bân III Kapital pagghun è ḍâlem bentuk naskah karana Marx materros nolès ḍâlem masa oḍi'na. kaḍuwâ' jilid panèka èterbitaghi sareng Engels saamponna Marx matè. Jilid II Kapital èpasra'aghi bân èterbitaghi sareng Engels è bulân Juli 1893 kalabân judul Kapital II: Proses Peredaran Kapital. Jilid III Kapital èterbitaghi sataon saterrossa è bulân Oktober 1894 kalabân judul Kapital III: Proses Produksi Kapitalis Mènangka Kasabhâbhân.[68] Teori Nilai Surplus asallah ḍâri palèbârân Naskah Ekonomi taon 1861-1863, rancangan kaḍuwâ' ghâbây Kapital, karya sè aropaaghi jilid 30-34 ḍâri kompolan karyanah Marx bân Engels. Khusussah, Teori Nilai Surplus èbâgi ḍâ' bâgiyân è jilid tello bellas ḍâri Karya-karya sè èkompolaghi kantos aher jilid tello polo ḍuwâ'.[69] Samentara jârèya, Naskah Ekonomi sè lebbi ghâghâng taon 1861–1863 ḍâri awal jilid katello bellas ḍâri Karya-karya sè èkompolaghi kantos parèngnga'an pertama jilid katello polo empa'. Partengnga sè kapèng tello' polo empa' ḍâri Karya-karya sè èkompolaghi aropaaghi fragmen-fragmen sè ghi' èbâdâ'aghi ḍâri Naskah-naskah Ekonomi taon 1863–1864, sè èwakili rancangan katello' ghâbây Kapital, bân kabânnya'an èserrat mènangka lampiran ḍâ' edisi Penguin Kapital, jilid I. Edisi-edisi Jerman Surpluio ètambâi è taon 1863-1864 1905 bân 1910. Edisi panèka èterjemahaghi ḍâ' bhâsa Inggris bân èterbitaghi è taon 1951 è London, namong edisi lengkap The Theory of Surplus Value muncul mènangka "jilid empa'" Kapital è taon 1963 bân 1971 è Moskow.[70]

Sombher

[beccè' | beccè' sombher]
  1. ↑ Nyama “Karl Heinrich Marx sè ngangghuy pan-bârâmpan leksikon, èdhâsarraghi ḍâ’ kasalaan tolès. Sertifikat kalahèran ètolès “Calr Heinrich Marx”, bân è tempat laèn, “Karl Marx” èangghuy. “K. H. Marx” coma èangghuy ḍâlem kompolan syair bân transkrip disertasinah; karana Marx terro ngormata ramana, sè matè è taon 1838, Max nyebbhutaghi abâ’na “Karl Heinrich” ḍâlem tello’ dokumen. The article by Friedrich Engels "Marx, Karl Heinrich" in Handwörterbuch der Staatswissenschaften (Jena, 1892, column 1130 to 1133 see MECW Volume 22, pp. 337–345) does not justify assigning Marx a middle name. See Heinz Monz: Karl Marx. Grundlagen zu Leben und Werk. NCO-Verlag, Trier 1973, p. 214 and 354, respectively.
  2. ↑ Marx, K. and Engels, F. (1848).The Communist Manifesto
  3. ↑ Karl Marx: Critique of the Gotha Program
  4. ↑ Calhoun, Craig J. (2002). Classical Sociological Theory. Oxford: Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-631-21348-2.
  5. ↑ "Marx the millennium's 'greatest thinker'". BBC News World Online. 1 October 1999. Diakses tanggal 23 November 2010.
  6. ↑ Roberto Mangabeira Unger. Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics. Princeton: Princeton University Press, 2007.
  7. ↑ John Hicks, "Capital Controversies: Ancient and Modern." The American Economic Review 64.2 (May 1974) p. 307: "The greatest economists, Smith or Marx or Keynes, have changed the course of history ..."
  8. ↑ Joseph Schumpeter Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 ISBN 0415110785, 9780415110785
  9. ↑ Little, Daniel. "Marxism and Method".
  10. ↑ Kim, Sung Ho (2017). Zalta, Edward N., ed. "Max Weber". Metaphysics Research Lab, Stanford University. Diakses tanggal 10 December 2017. Max Weber is known as a principal architect of modern social science along with Karl Marx and Emil Durkheim.
  11. ↑ Sherman, Howard J. ((1995)). Reinventing marxism. Johns Hopkins University Press. hlm. 2up. ISBN 978-0-8018-5077-6.
  12. ↑ Calhoun, Craig J. ((2002)). Classical Sociological Theory. Oxford: Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-631-21348-2.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Nicolaievsky, Boris; Maenchen-Helfen, Otto (1976) [1936]. Karl Marx: Man and Fighter. trans. Gwenda David and Eric Mosbacher. Harmondsworth and New York: Pelican. ISBN 978-1-4067-2703-6.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Wheen, Francis (2001). Karl Marx. London: Fourth Estate. ISBN 978-1-85702-637-5.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 McLellan, David (2006). Karl Marx: A Biography (fourth edition). Hampshire: Palgrave MacMillan. ISBN 978-1403997302.
  16. ↑ Carroll, James (1 April 2002). Constantine's Sword: The Church and the Jews – A History (dalam bahasa Inggris). Houghton Mifflin Harcourt. hlm. 419. ISBN 978-0547348889.
  17. ↑ Raddatz Karl Marx: A Political Biography
  18. ↑ McLellan 2006, p. 178, Plate 1.
  19. ↑ Francis Wheen, Karl Marx: A Life, (Fourth Estate, 1999), ISBN 1-85702-637-3
  20. ↑ Karl Marx: Dictionary of National Biography. Volume 37. hlm. 57–58. Published Oxford University Press, 2004 (ISBN 0198613873).
  21. ↑ Sperber, Jonathan (2013). Karl Marx: A Nineteenth-Century Life. W. W. Norton & Co. ISBN 978-0871404671.
  22. ↑ Tesis Marx secara anumerta diterbitkan dalam Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) pp. 25–107.
  23. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2020-04-16. Retrieved 2025-04-15.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  24. ↑ Marx, Karl, "On the Jewish Question", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3, p. 146.
  25. ↑ Mansel, Philip: Paris Between Empires, p. 390 (St. Martin Press, NY) 2001
  26. ↑ Frederick Engels, "The Condition of the Working Class in England", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 4 (International Publishers: New York, 1975) pp. 295–596.
  27. ↑ T. B. Bottomore (1991). A Dictionary of Marxist thought. Wiley-Blackwell. hlm. 108–. ISBN 978-0-631-18082-1. Diakses tanggal 5 March 2011.
  28. ↑ 28,0 28,1 P.N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography (Progress Publishers: Moscow, 1973) p. 82.
  29. ↑ Karl Marx, "The Holy Family", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 4, pp. 3–211.
  30. ↑ Several authors elucidated this for long neglected crucial turn in Marx's theoretical development, such as Ernie Thomson in The Discovery of the Materialist Conception of History in the Writings of the Young Karl Marx, New York, The Edwin Mellen Press, 2004; for a short account see Max Stirner, a durable dissident
  31. ↑ Taken from the caption of a picture of the house in a group of pictures located between pages 160 and 161 in the book "Karl Marx: A Biography", written by a team of historians and writers headed by P.N. Fedoseyev (Progress Publishers: Moscow, 1973).
  32. ↑ P.N. Fedoseyev, et al. Karl Marx: A Biography, p. 63.
  33. ↑ 33,0 33,1 Isaiah Berlin, Karl Marx: His Life and Environment (Oxford University Press: London, 1963) pp. 90–94.
  34. ↑ Larisa Miskievich, "Preface" to Volume 28 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels (International Publishers: New York, 1986) p. xii
  35. ↑ Karl Marx, Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 35, Volume 36 and Volume 37 (International Publishers: New York, 1996, 1997 and 1987).
  36. ↑ P.N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, p. 62.
  37. ↑ Note 54 contained on p. 598 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3.
  38. ↑ Karl Marx, "Economic and Philosophical Manuscripts of 1844" Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3 (International Publishers: New York, 1975) pp. 229–346.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 "Karl Marx – Stanford Encyclopaedia of Philosophy". First published Tue 26 August 2003; substantive revision Mon 14 June 2010. Retrieved 4 March 2011.
  40. ↑ Karl Marx, "Theses on Feuerbach", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5 (International Publishers: New York, 1976) pp. 3–14.
  41. ↑ Karl Marx, "Theses on Feuerbach," contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5, p. 8.
  42. ↑ Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography, p. 102.
  43. ↑ Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography (Verlag Zeit im Bild [New Book Publishing House]: Dresden, 1972) p. 53
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 P.N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, p. 89.
  45. ↑ Karl Marx and Frederick Engels, "German Ideology" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5 (International Publishers: New York, 1976) pp. 19–539.
  46. ↑ Baird, Forrest E.; Walter Kaufmann (2008). From Plato to Derrida. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. ISBN 978-0-13-158591-1.
  47. ↑ See Note 71 on p. 672 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6 (International Publishers: New York, 1976).
  48. ↑ Karl Marx, The Poverty of Philosophy contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6(International Publishers: New York, 1976) pp. 105–212.
  49. ↑ Note 260 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 671–72.
  50. ↑ Frederick Engels, "Principles of Communism" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6 (International Publishers, New York, 1976) pp. 341–57.
  51. ↑ Karl Marx and Frederick Engels, "The Communist Manifesto" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6, pp. 477–519.
  52. ↑ Felix, David (1982). "Heute Deutschland! Marx as Provincial Politician". Central European History. 15 (4): 332–50. doi:10.1017/S0008938900010621. JSTOR 4545968.
  53. ↑ Doug Lorimer. Introduction. In Karl Marx. The Class Struggles in France: From the February Revolution to the Paris Commune. Resistance Books. hlm. 6. ISBN 978-1-876646-19-6. Diakses tanggal 9 March 2011.
  54. ↑ Boris Nicolaievsky (15 March 2007). Karl Marx – Man and Fighter. READ BOOKS. hlm. 192–. ISBN 978-1-4067-2703-6. Diakses tanggal 9 March 2011.
  55. ↑ Slavko Splichal (2002). Principles of publicity and press freedom. Rowman & Littlefield. hlm. 115. ISBN 978-0-7425-1615-1. Diakses tanggal 9 March 2011.
  56. ↑ Peter Watson (22 June 2010). The German Genius: Europe's Third Renaissance, the Second Scientific Revolution, and the Twentieth Century. HarperCollins. hlm. 250–. ISBN 978-0-06-076022-9. Diakses tanggal 9 March 2011.
  57. ↑ Note 269 on p. 674 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11.
  58. ↑ Karl, Marx (2007). James Ledbetter, ed. Dispatches for the New York Tribune: Selected Journalism of Karl Marx. Penguin Books. ISBN 978-0-14-144192-4.
  59. ↑ Michael Perelman: How Karl Marx Helped Shape the Republican Party [1] – More: Karl Mary and Henry Carey in the New-York Tribune [2]
  60. ↑ Karl Marx, "The Elections in England – Tories and Whigs" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 327–32.
  61. ↑ Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knopf Publishing, New York, 1986) p. 121.
  62. ↑ Karl Marx, "The Eighteenth Brumaire of Louis Napoleon" contained in the Collected Works of KarlMarx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 99–197.
  63. ↑ Karl Marx (30 March 2008). The 18th Brumaire of Louis Bonaparte. Wildside Press LLC. hlm. 141. ISBN 978-1-4344-6374-6. Diakses tanggal 9 March 2011.
  64. ↑ Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, p. 320.
  65. ↑ Mab Segrest (27 June 2002). Born to belonging: writings on spirit and justice. Rutgers University Press. hlm. 232. ISBN 978-0-8135-3101-4. Diakses tanggal 9 March 2011.
  66. ↑ Aulia, Muhammad Ihsan; Samsudin, Samsudin; Isana, Widiati (2020-07-29). "Peran Dipa Nusantara Aidit pada Peristiwa Berdarah G30s Tahun 1965". Historia Madania: Jurnal Ilmu Sejarah. 3 (2): 103–120. doi:10.15575/hm.v3i2.9171. ISSN 2723-4185.
  67. ↑ 67,0 67,1 Thomas Hodgskin, Labour Defended against the Claims of Capital (London, 1825) p. 25.
  68. ↑ Karl Marx, "Capital III: The Process of Capitalist Production as a Whole" embodying the whole volume of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 37 (International Publishers: New York, 1998).
  69. ↑ Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 30 (International Publishers: New York, 1988) pp. 318–451.
  70. ↑ See note 228 on p. 475 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 30.
Èpondhut ḍâri "https://mad.wikipedia.org/w/index.php?title=Karl_Marx&oldid=42920"