Jupiter
Jupiter èngghi panèka planèt kapèng lèma' palèng semma' ḍâri Mata'arè sa'amponna Mèrkurius, Vènus, Bhumè, bân Mars. Planèt panèka jhughân planèt palèng ranâ è Tata Surya. Jupitèr aropa'aghi raksasa gas kalabân massa sèttong per sèbu massa Mata'arè bân ḍuwâ' satengnga kalè jumbla massa sadhâjâna planèt laèn è Tata Surya. Planèt panèka bân raksasa gas laèn è Tata Surya (panèka Saturnus, Uranus, bân Nèptunus) kadhâng èsebbhut planèt Jovian otabâ planèt lowar. Jupiter ampon èkennal sareng astronom sajjhek jhâman kèna,[1] bân èsambhungngaghi kalabân mitologi bân kaparcajâ'ân rèligius è bânnya' peradhebbân. Bhângsa Romawi anyamaè planèt panèka ḍâri ḍèwa Jupiter ḍâlem mitologi Romawi.[2] Bâkto èoladhi ḍâri bhumè, magnutudo tampa' Jumpiter bisa ḍâpa' -2,94, sè cokop terrang ka'angghuy ngasèllaghi jâng-bâjângan, bân jhughân adhâddhiyaghi objèk palèng tèra' kapèng tello' è langngè' malem samarèna Bulân bân Vènus, maskè Mars bisa nyaèngè katèra'enna Jupiter è bâkto husus.
Jupiter sabâgiyân bânnyâ' aèsse hidrogèn bân hèlium. Saparapat massa Jupiter panèka hèlium, maskè jumblana 1/10 èssèna Jupiter. Planèt panèka pola ngaghungè inti to-bâto sè aèssè unsur-unsur berrâ',[3] tapè ta' ngaghungè permuka'an sè ghâli akadhi raksasa gas laènna. Sabâb rotasina sè lekkas, ppanèt panèka abentu' bungkol rata (bâḍâ tonjolan è sakètar khatulistiwa Jupiter). Atmosfèr lowar èbâgi dhâddhi sajumbla lapèsab è lintang sè bhidhâ, bân interaksi antara bâtes-bâtes lapèsan kasebbhut ngasèllaghi angin santa'. Sala sèttong pangarona panèka Bintik Mèra Raksasa, panèka angèn santa' sè ampon èkaonèngè kabâdâ'ânna sajjhek abad ka-17 kalabân aghuna'aghi tèlèskop. È sakalèlènga Jupitèr bâḍâ sello' sè tèpès bân magnètosfèr sè kowat. Salaèn ka'dissa bâḍâ palèng njâ' 67 satelit alami, tamaso' empa' satelit rajâ sè sebbhut satelit-satelit Galileo sè lu-ghâllu ètemmo sareng Galileo Galilei è taib 1610. Satelit palèng rajâna Jupiter, panèka Ganinede, ngaghungè ḍiamèter lebbi rajâ ètèmbhâng planèt Mèrkurius.
Sosonan
[beccè' | beccè' sombher]Jupiter sabâgiyân bânnya' aèssè gas bân caèr. Planèt panèka tamaso' planèt palèng rajâ è antara empa' raksasa gas bân palèng rajâ è Tata Surya kalabân ḍiamèter 142.984 km (88.846 mi) è khatulistiwa. Kaghâliyân Jupiter panèka 1,326 g/cm³, tamaso' sè palèng rajâ kapèng ḍuwâ' è antara raksasa gas, tapè lebbi mabâ ḍâri empa' planèt kabhumèan laènna.
Komposisi
[beccè' | beccè' sombher]
Atmosfèr è Jupiter aèssè 88-92% hidrogèn bân 8-12% hèlium adhâsar persèn volumè otabâ fraksi molekul. Sabâb massa atom hèlium empa' kalè lebbi rajâ ḍâri massa atom hidrogèn, komposisi aobâ manabi èjellasaghi kalabân proporsi massa. Maka, atmosfèr Jupiter aèssè 75% hidrogèn bân 24% hèlium adhâsar ḍâ' massa, kalabân sèttong persèn lebbina aropa massa unsur-unsur laènna. Bâgiyân ḍâlem Jupiter aèssè matèri sè lebbi ghâli saèngghâ panyebbaranna adhâsar massa korang lebbi 1% hidrogèn, 24% hèlium, bân 5% unsur laèn. Atmosfèr Jupiter aèssè mètana, uap aèng, amonia, bân senyawa berbasis silikon. Bâḍâ jhughân karbon, ètana, hidrogèn sulfida, nèon, oksigèn, fosfin, bân sulfur. Lapèsan atmosfèr palèng lowar aèssè kristal amonia bekku. [4] Lèbât pangokiran inframèra bân ultraviolèt, kabâḍá'ân bènzèna bân hidrokarbon laèn jhughä ètemmo. [5]
Spèktroskopi nojjhuwaghi jhâ' èssèna Saturnus mèbis kalabân Jupiter, nangèng raksasa-rakasasa gas laèn, Uranus bân Nèptunus, rèlatif aghâdhuwi lebbi sakonè' hidrogèn bân hèlium.
Atmosfèr
[beccè' | beccè' sombher]Jupiter aghâdhuwi atmosfèr planèt palèng rajâ è Tata Surya kalabân katèngghiyân sè ngampar kantos 5.000 km (3.107 mi). Karana Jupiter ta' aghâdhuwi permuka'an, dhâsar atmosfèr ètantowaghi bâḍâ è bâgiyân kalabân tekkanan atmosfèr 10 bar, otabâ 1/10 kalè tekkanan permuka'an bhumè.
Sello'
[beccè' | beccè' sombher]
Jupiter aghâdhuwi sello' sè tèpès sè èsoson ḍâri tello' bâgiyân: sello' halo, sello' utama sè palèng terrang, bân sello' gossamer. [6] Sello' kasebbhut abâsanna ḍâri beddhi, nangèng sello' Saturnus èsoson ḍâri ès. Sello' otama Jupiter mungkin ḍâri matèri sè terlempar ḍâri satelit Adrastea bân Metis. Matèri sè biyasana bhâkal ghâgghâr abâli ka satelit-satelit kasebbhut tertarik ka Jupiter sabâb gravitasina sè kowat. Materi-matèri kasebbhut ngorbit Jupiter bân terros èpatebbel bân matèri hasèl tabra'an laènna. [7] Ḍuwâ' bâgiyân laènna mungkin abentu' ḍâri satelit Thebe bâb Amalthea kalabä cara sè paḍâ. Ampon ètemmo jhughân sello' abâto è salanjhâng orbit Amalthea sè mungkin aèssè matèri sè asalla ḍâru satelit kasebbhut.
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ De Crespigny, Rafe. Emperor Huan and Emperor Ling. Asian studies, Online Publications. Èaksès tangghâl 28 Maret 2025
- ↑ Stuart Ross Taylor (2001). Solar system evolution: a new perspective : an inquiry into the chemical composition, origin, and evolution of the solar system (2nd, illus., revised ed.). Cambridge University Press. p. 208. ISBN 0-521-64130-6.
- ↑ Saumon, D.; Guillot, T. (2004). "Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn". The Astrophysical Journal. 609 (2): 1170–1180. doi:10.1086/421257.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Gautier, D.; Conrath, B.; Flasar, M.; Hanel, R.; Kunde, V.; Chedin, A.; Scott N. (1981). "The helium abundance of Jupiter from Voyager". Journal of Geophysical Research. 86 (A10): 8713–8720. doi:10.1029/JA086iA10p08713.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Kim, S. J.; Caldwell, J.; Rivolo, A. R.; Wagner, R. (1985). "Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment". Icarus. 64 (2): 233–48. doi:10.1016/0019-1035(85)90201-5.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Showalter, M.A. (1987). "Jupiter's ring system: New results on structure and particle properties". Icarus. 69 (3): 458–98. doi:10.1016/0019-1035(87)90018-2.
- ↑ Burns, J. A. (1999). "The Formation of Jupiter's Faint Rings". Science. 284 (5417): 1146–50. doi:10.1126/science.284.5417.1146. PMID 10325220.