Josef Stalin

Josef Stalin (lahèr kalabân nyama Ioseb Besarionis dze Jughashvili; 18 Dèsèmber 1878 - 5 Maret 1953) iyâ arèya tokoh revolusi bân politisi Uni Soviet dâri ketoronan Georgia. Dhibi’en dhâddhi kapala naghârâ Uni Soviet molaè pertengnga’an taon 1920-an sampè’ sedhâ è taon 1953, kalabân gellâr Sekretaris Jenderal Partai Komunis Uni Soviet molaè taon 1922 kantos 1952, bân Kapala Pamarènta’an Uni Soviet molaè taon 1941 kantos 1953. Maskè èmolaè ajhâlânnaghi kepala dâri sèttong rezim partai tongghâl oligarkis sè marènta kalabân sowara palèng bânnya’ relatif (pluralitas), Stalin akhèrra dhâddhi diktator de facto Uni Soviet è taon 1930-an. Mènangka pengamal sè esto gagasan-gagasan hasèl tafsir Marxisme menorot tèori-tèori Leninisme, dhibi’en jhughân aperan è dâlem standarisasi gagasan-gagasan rèya dhâddhi paham Marxisme-Leninisme, samantara kabijakan-kabijakanna dhibi’ akhèrra èkennal kalabân sebbhutan Stalinisme.

Pottrana kalowarga mèskèn dâri Gori, Kekaisaran Rusia, dhibi’en ngawwâlli karèr rèvolusioner kalabân dhâddhi angghuta Partai Buruh Sosial Demokrat Rusia sè halowan Marxis è bâkto ghi' ngodâna. Mènangka angghuta partai, dhibi’en alako nyerrat koran partai, Pravda, bân makompol pèssè ghâbây faksi Bolshevik pèmpènan Vladimir Lenin kalabân cara arampok, ngèco’, bân ajhuwâl layanan kaamanan. Dhibi’en ètahan li-baliyan, bân pan-bârâmpan kalè kodhu èjhâlânnaghi okoman pangasingan è dâlem naghârâ. Samarèna kaom Bolshevik bisa ngala’ alèh  pamarènta’an Rusia lèbât Revolusi Oktober taon 1917, Stalin maso’ dhâddhi angguta Politburo, badan eksekutif partai komunis. Samarèna angguta Politburo, Stalin terlibât dâlem pembentukan Uni Soviet è taon 1922. Samarèna Lenin sake' bân matè è taon 1924, Stalin tampèl mènangka pemèmpèn anyar Uni Soviet. È bâbâna rezim Stalin, "Sosialisme è dâlem sèttong naghârâ" dhâddhi asas otama dâri dogma partai, bân Kebijakan Ekonomi Anyar sè ècanangkan bi’ Lenin èghântèaghi kalabân èkonomi terpèmpèn sè tersentralisasi. Kalabân ngangghuy sistem Rencana Lema’ Taon, Uni Soviet usaha alako kolektivasi bân industrialisasi sè ajhâlân sè ajhâlân santa’, tapè ta’ mampu ngallè kemelut è bidang produksi pangan sè nimbullaghi bencana kalaparan 1932-1933. Kaangghuy mengenyahkan pèhak-pèhak sè èangghep dhâddhi “moso-moso kellas pekerja”, stalin alancarraghi blessat “abhersèyan Rajâ” sè nyebbâbbaghi lebbi dâri sajuta orèng èpenjara bân sakorang-korangnga 700.000 orèng èhokom matè antara 1934 sampè’ 1939.

Rezim Stalin nyoba' nyebbârraghi paham Marxisme-Leninisme è lowar Rusia lèbât Internasional Organisasi  Komunis Internasional, bân nolongè gerakan antifasis  è saloro Èropa è taon 1930-an, khusussa blessat antifasis Perrang Satarètanan Spanyol. È taon 1939, rezim Stalin bân Jèrman Nazi atandatangani sèttong kasepakatan kaangghuy ta’ salèng nyerrang. È attas dasar perjanjian panèka, Uni Soviet bân Jerman Nazi areng-sareng nyerrang Polandia, tapè Jèrman secara sepihak nola’ perjanjian arèya kalabân nyerrang Uni Soviet è taon 1941. Maske èmolaè èkala', Tentara Merah Soviet sangghup nola’ pasukan Jerman, sampè’ bisa arebbhu’ kotta Berlin è taon 1945, sè ngakhèrrè Perang Dunia II è Èropa. Uni Soviet aghâdhui naghàrà-naghârâ Baltik bân nolongè èpadhâddhi rezim-rezim pro-Uni Soviet è para’ saloro Eropa tengnga bân Èroma tèmor, è Tiongkok, bân è Korea Utara. Saellana Perang Dunnya II, Uni Soviet bân Amerika Serikat moncol dhâddhi duwâ' naghârâ adidaya è panggung dhunnya. Ketegangan sè moncol è antara duwâ' naghârâ adidaya arèya akonco’ dhâddhi Perang Dingin antara Blok Tèmor sè èdukung Soviet bân Blok Barat sè èdukung Amerika Serikat. Stalin mèmpèn naghârâna lèbât bâkto pembangunan polè pascaperang, bân è bâkto jârèya, teppatta è taon 1949, Uni Soviet berhasil ngembangngaghi sanjata nuklir. È taon-taon arèya jhughân Uni Soviet sakalè agghi’ngalami kalaparan sè cè' sarana, bân kampanye antiSemit èmolaè, sè munca’ dâlem kasus konspirasi dokter. Stalin matè è taon 1953, bân posisina mènangka kapala naghârâ Uni Soviet èkala' bi' Nikita Khrushchev sè malah ngeccam pangadâ’en jarèya bân mangadâ’i sèttong prosès de-Stalinisasi attas sgenap lapèsan masyarakat Soviet.

Dhâddhi sala sèttong tokoh sè palèng penting è abad ke-20 menorot anggghâppan bânnya’ orèng, Stalin dhâddhi subjek dâri sèttong kultus individu sè kadhâddhiyân dâlem blessat Marxis-Leninis internasional. menorot para pangagumna, Stalin iyâ arèya pahlawan sosialisme bân kelas buruh. Maske Uni Soviet akhèrra bubar è taon 1991, ghi’ bânnya' orèng è Rusia bân Georgia ghi' kagum ka dhibi’en polana sorang pemèmpèn sè jaya è bâkto perrang, bân berjasa  majhâghâ Uni Soviet dhâddhi kakowasaan rajâ è mata dhunnya. È sisi laèn, bânnya' jhughân sè ngutuk rezim totaliterra kalabân sè tanggung jawab dâ' kalakoan penindasan massal, pembersihan etnis, atosan èbu ngokom matè, bân kalaparan sè ngala’ jutaan nyabâ.

Riwayât awwâl

Bâkto kènè’: 1878-1899

Stalin èlahèrraghi kalabân nyama Ioseb Jughashvili è kotta Gori, Georgia è tangghâl 18 Dèsèmber [K.J,: 6 Desember] 1878. Stalin iyâ arèya aa’ dâri Besorion “Beso” Jughashvili bân Ekaterine “Keke” Geladze, sè nèka è Mèi 1872, bân sempat andi’ duwâ’ ana’ sè matè è Mèi bâkto ghi’ bhâji’ sabellunna lahèr. Kaduwâ’ orèng towa Stalin iyâ arèya orèng Georgia bân Stalin èparajâ  kalabân bhâsa Georgia dhâddhi bhâsa pertamana. Gori è bâkto jarèya bâgiyân dâri Kakaisaran Rusia bân kotta jarèya dhibi’ iyâ arèya tempat tingghâl kaangghuy 20.000 penduduk sè mayoritas iyâ arèya orèng Georgio kalabân minoritas orèng Armenia,Rusia bân Yahudi. Stalin èbaptis è tangghâl 29 Dèsèmber. Nyama panggilanna iyâ arèya “Soso”, bentu’ èmunitif dâri “Ioseb”.