Jhâghung
Jhâghung (Zea mays ssp. mays) iyâ arèya sala sèttong tataneman pangan panghasèl karbohidrat sè palèng penting è dhunnya, salènna gânḍum bân paḍi. [1]Orèng Amèrika Tengnga bân Lao', bighina jhâghung èpadhâddhi kakanan pokok, paḍâ sareng sabâgiyân orèng Afrika bân pan-bârâmpan daèrah è Inḍonèsia. Satèya, jhâghung jhughân la èpadhâddhi komponèn sè penting kaghâbây pakan obuen. Penggunaan laènna iyâ arèya mènangka sombher minnyak pangan bân bahan ḍâsar teppong maizèna. Cem-macemma produk toronan dâri jhâghung dhâddhi cem-macemma bahan baku produk industri farmasi, kosmetika, bân kimia.[2]
Jhâghung iyâ arèya tataneman sè menarik, khusus è bâgiyân biologi bân pertaniân. Sajhhâ' awwâl abad ka-20, tataneman rèya dhâddhi objek penelitiân gènètika sè intensif, bân abhânto tarbentuk en tèknologi kultivar hibrida sè rèvolusionèr. Ḍâri sisi fisiologi, taneman rèya maso' ka bâgiyân taneman C4 saèngghâ bhâghus è dâlem amanfaataghi sinar mata arè. Dâlem kajiân agronomi, tanggâpân jhâghung sè dramatis bân khas ka kakorangan otabâ karaconan unsur-unsur hara penting madhâddhi jhâghung mènangka taneman percobaan fisiologi pamupukan sè èkalèburè.[3]
Sejarah asal usul bân persebaran
[beccè' | beccè' sombher]Jhâghung sè è buḍiḍâyâ èyangghâp mènangka katoronan langsong ḍâri jenis taneman rebbhâ padâ bân jhâghung sè anyama teosinte (Zea mays ssp. parviglumis). [1]Dâlem proses domestikasina sè alangsung palèng enjâ' 7 000 taon sè la lampau bi' masyarakat aslè, maso' gèn-gèn ḍari subspesies laèn, otamana Zea mays ssp. mexicana. Istilah teosinte saongghuna èghuna'aghi kaangghuy aghâmbhârraghi sakabbina spèsiès è dâlem gènus Zea, kacualè Zea mays ssp. mays. Proses domestikasi madhâddhiaghi jhâghung mènangka sèttong spesies taneman sè ta' bisa oḍi' sacara liar è alam.[4]
Patunjuk-patunjuk arkèologi ngara ka budidaya jhâghung primitif è bâgiyân lao' Mèksiko, Amèrika Tengnga, sajjhâ' 7 000 taon sè la lampau. Rè-karèna tongkol jhâghung lambâ' sè ètemmo è Ghuwâ Guila Naquitz, Lembâ Oaxaca sè omorra ra-kèra 6250 taon; tongkol utuh sè palèng tua ètemmo è ghuwâ-ghuwâ semma' so Tehuacan, Puebla, Mèksiko, sè la aomor ra-kèra 3450 SM.
Bhângsa Olmek bân Maya ètengaraè la abudidaya aghi neng sakabbina daèrah Amèrika Tengnga sajhhâ' 10 000 taon sè la lampau bân ngaonèngè cem-macemma teknik pengolahan hasèl. Tèknologi rèya èghibâ ka Amèrika Lao' (Ekuador) ra-kèra 7 000 taon sè la lampau, bân depa' daèrah paghunongan è lao'en Pèru neng 4 000 taon sè la lampau. È bâkto satêya rèya berkembang jhâghung sè beradaptasi kalabân suhu rendâ è daèrah Paghunongan Andes. Sajjhâ' 2500 SM, taneman rèya la èkennal è cem-macemma daèrah è Benua Amèrika.
Kadâtengan orèng-orèng Èropa sajjhâ' akhèr abad ka-15 ngèbâ cem-macemma jhâghung ka Èropa bân Asia. Penyebarân jhâghung ka Asia èpaceppet kalabân tabukka'en jalur bârâ' sè èpeloporè bi' armada pimpinan Ferdinand Magellan ngalèbâdhi Samudera Pasifik. È tempat-tempat anyar rèya jhâghung lebbi ghâmpang beradaptasi polana taneman rèya anḍi' plastisitas fenotipe sè tèngghi.
Jhâghung maso' ka Nusantara ra-kèra neng abad ke-16 bi' penjelajah Portugis. Akèbat riwâyât sè cokop towa rèya, cem-macemma nyama èyangghuy kaagghuy nyebbhut. Pan-bârâmpan nyama lokal iyâ arèya jagong (Sunda, Acèh, Batak, Ambon), jago (Bima), jhâghung (Madura), rigi (Nias), eyako (Enggano), wataru (Sumba), latung (Flores), fata (Solor), pena (Timor), gandung (Toraja), kastela (Halmahera), telo (Tidore), binthe otabâ binde (Gorontalo bân Buol), bân barelle´ (Bugis). È daèrah tèmor Inḍonèsia jughân èyangghuy lowas istilah milu, sè aropa adaptasi ḍâri oca' milho, sè anḍi' artè "jhâghung", dâlem bhâsa portugis.
[beccè' | beccè' sombher]ombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ 1,0 1,1 Hamsinar, H., Musadat, F., & Rahayu, R. (2019). Penerapan Metode Backward chaining pada sistem pakar untuk mendeteksi penyakit tanaman jagung. Jurnal Informatika, 8(1). Aksès 2025-04-09.
- ↑ Bantacut, T., Firdaus, Y. R., & Akbar, M. T. (2015). Pengembangan jagung untuk ketahanan pangan, industri dan ekonomi corn development for food security, industry and economy. Jurnal Pangan, 24(2), 135-148. Aksès 2025-04-09.
- ↑ Syarifuddin, L., & Siregar, M. S. (2016). Sistem Pakar Mendeteksi Penyakit Tanaman Jagung Dengan Metode Forward Chaining. Simtek: jurnal sistem informasi dan teknik komputer, 1(2), 200-206. Aksès 2025-04-09.
- ↑ Hanum, C. (2008). Teknik budidaya tanaman. Jakarta: Departemen Pendidikan Nasional. Aksès 2025-04-09.