Galenus
Galenos (bhâsa Yunani: Γαληνός) otabâ Galenus (bhâsa Latèn: Claudius Galenus),[1] jhugân èkenal dhâddhi Galenus ḍâri Pergamon (129-199), iyâ arèya seorang dokter (otabâ tabib) Yunani è zaman Kekaisaran omawi. Dhibi’na anḍi’ pangaro rajâ ḍâlem bidang kodekteran èropa.
Kaodi'en
[beccè' | beccè' sombher]Galenus è lahèraghi è Pergamum, (satea: aghâma, Turki), ana’ lake’ ḍâri Nicon, seorang arsitek soghi. Bâde parbhidâ’en Pendapat tentang masa oḍi'na, Pendapat se nomer sèttong ngoca' Galenus oḍi' taon 129-199, seddhingan Pendapat sè nomer due' ngoca' taon 130-200.[1] Dhibi’na anḍi’ pangalèbur neng bidang tani, arsitèktur, astronomi, filsafat, sampe' akhèrra dhibi’na mèlè ka’angghuy konsentrasi neng kadoteran.
È omor 20 taon dhibi’na la dhâddhi tokang tambhâ è kuil Asclepius abitdhâ 4 taon. Samarèna matèna eppa’na è 148 otabhâ 149, dhibi’na arantau ka’angghuy ajhâr neng Smyrna, Korintus, bân Alexandria abitdhâ 12 taon. Teppa’na dhibi’na ka Pergamum è 157, dhibi’na alako dhâddhi dokter è sakola’an gladiator abitdhâ 3 sampè’ 4 taon. È masa jerèya, dhibi’na bânnya’ ajhâr tentang arabet bân maberes trauma bân loka. Pas dhibi’na aberri’ istila loka dhâddhi “jenḍèla ka’angghuy maso’ ḍâ’ bhâdhân”.
Galenus alako operasi sè bahaya sè ta’ perna èkalako polè para’ abitdhâ 2 milènium tamaso’ pembedahan otek bân mata. Ka’angghuy opeasi katarak, dhibi’na pas nyellèpaghi settong alat ènga’ bula ka mata sampè’ èbudina lensa mata. dhibi’na pas najhâ’ bulana ka’angghuy maèlang katarak. Kasala’an sakoni’ bisa adhâddhiyaghi buta saterrossa. Salaèn jerèya dhibi’na jhughân nyabè’ dhâsarstandar ka’angghuy kadoktèran modern.
Galenus matade' karena odi'in nèng kerajhâ’an. Padeh tradisi, taon matèna è tettepaghi sakètar taon 200 paḍeh bân dokumen Suda Lexicon ḍeri abad ka-10. Tapè beḍe pendaat laèn sè ngoca’ jhâ’ dhibi’na matè e 216, è sabbebaghi ra-kera karya toles dibudina e toles neng ahèr 207.
Sombângan èbidang kadoktèran
[beccè' | beccè' sombher]Galenus aberri' bhântoan se substansil neng pemahaman Hippokrates tentang panyakè’. è bebe teori humoralisme bhâdhân Hippokrates, parbhidhâ’en kabade’en ate otabâ perasaan manossa deteng dhâddhi pangaro ḍeri ta’ seimbanga neng sala settong ḍeri empa' caèran bhâdhân, iye arèya: ḍere, empedu konèng, empedu celleng, bân dahak. Galenus mataberaghi teori panèka bân tipologi temperamen manossa. ḍelem pandhengan galenus, ta’ paḍenah bhân-sabbhân cairan bhâdhân panèka ahubungan kalabân jenis temperamen manossa tartanto.(ḍere-optimis, empedu celleng-melankolis, empedu konèng-koleris, bân dahak - apatis). Mangkana, sèttong orèng sanguin anḍi’ sèfat tèmpramèn bân sosial; sèttong orèng kalaben tempramèn koloris anḍi’ kakowatan, gairah, bân karisma; melankonis biasana kreatif bhâgus, bân perhatèyan; bân temperamen phlegnatik sè è tandhâi kalabhân lèbur aghentong, ramah, bhâ lèbur aberri’ kasih sayang.[2]
Kalèburen nomer sètong Galenus panèka ḍâlem bidang anatomi manossa, tapè hokom ramwi alarang. Pembedahan mayyit manossa sajjheghe rakèra taon 150 SM.[3] Karna pembatasan panèka, Galenus alako pembedahan anatomis dhâ' mahlok odi' (viviseksi) bân kèben matèh, sè dimma kabennya'an berfokus neng bebih bân primata.[4] Karya panèka agunah karna galenus partaje jhâ' saongghuna struktur-struktur anatomis kèben-kèben panèka sanget paḍeh bân manossa. Galenus aberri' klarifikasi anatomi trakèa bân dhibi’na aropaaghi orèng sè ḍe'aḍe'en nottuaghi jhâ' saongghuna laring bisa ngasellaghi sowara.[5][6] ḍelem settong percobhâan, galenus ngangghuy bellow ka’angghuy angembhângaghi paru-paru kèben sè matè.[7][8] Karya Galenus tentang anatomi pakkun taḍe' tandhinganna bân taḍe' labenna sampè’ abad ka-16 neng èropa. Èpartenga’an abad ka-16, ahli anatomi Andreas Vesalius anentang pangataowan anatomi Galenus kalabân alako pembedahan ḍâ’ mayyit manossa. Penyelidikan panèka acora’ bisa vesalius memantah aspek-aspek anatomi Galenus
è antara sombhângan rajeh Galenus ḍâ’ kadokteran panèka karyana tentang sistem peredaran ḍâre. Dhibi’na aropaaaghi orèng sè ḍâ’aḍâ’na sè sadar jhâ' saongghuna bâḍâ perbhiḍâ'ân sè jelas antarana ḍârâ Vèna (petteng) bân arterial. Maskè percobâ’ân anatomi neng model kèben ngèbeh ḍâ’ pamahaman sistem perèḍârân ḍârè, sè lebbi komprehensif, sistem saraf, sistem nyabe, bân struktur laènna. Tapè karyana èssè kasala’an ilmiyah.[9]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ 1,0 1,1 Asdi, E.D. & Aksa A.H. (1982). Filsuf-filsuf dunia dalam gambar. Yogyakarta: Surya Kencana.
- ↑ Mark Grant, 2000, Galen on Food and Diet, Routledge]
- ↑ 'Tragically, the prohibition of human dissection by Rome in 150 BC arrested this progress and few of their findings survived', Arthur Aufderheide, 'The Scientific Study of Mummies' (2003), page 5
- ↑ Arthur John Brock (translator), Introduction. Galen. On the Natural Faculties. Edinburgh 1916
- ↑ Claudii Galeni Pergameni (1956). translated by Charles Joseph Singer, ed. Galen on anatomical procedures: De anatomicis administrationibus. London: Geoffrey Cumberlege, Oxford University Press/Wellcome Historical Medical Museum. hlm. 195–207.
- ↑ Claudii Galeni Pergameni (October 1956). "Galen on Anatomical Procedures". Proceedings of the Royal Society of Medicine. 49 (10): 833. PMC 1889206 .
- ↑ Claudii Galeni Pergameni (1528). "De usu partium corporis humani, libri VII, cap. IV". Dalam Nicolao Regio Calabro (Nicolaus Rheginus). De usu partium corporis humani, libri VII (dalam bahasa Latin). Paris: ex officina Simonis Colinaei. hlm. 339. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-05-31. eakses tangghal 2025-04-11
- ↑ A. Barrington Baker (October 1971). "Artificial respiration, the history of an idea". Medical History. 15 (4): 336–351. doi:10.1017/s0025727300016896. PMC 1034194 . PMID 4944603.
- ↑ Rocca, Dr Julius (16 January 2003). Galen on the Brain: Anatomical Knowledge and Physiological Speculation in the Second Century Ad. Brill. ISBN 978-9004125124.