Lompat ke isi

Filsafat

Beccè' interwiki
Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika
Patung Auguste Rodin The Thinker èangghep mènangka simbol pamekkeran filsafat..

Filsafat, falsafah, otabâ filosofi (asal ḍâri oca' Yunani φιλοσοφία, philosophia, artèna "trèsna ḍâ’ kalanḍhepphân"[1][2]) panèka metodologi sè akaji partanya'an umum bân dhâsar, contona partanya'an tentang eksistensi, panalaran, nilai-nilai luhur, akal budi, bân bhâsa.[3] Istilah panèka kamungkinan lu-ghâllunah ènyataaghi sareng Pythagoras (570 SM– 495 SM). Metoḍe sè èghunaaghi è ḍâlem filsafat tamaso' atanya, diskusi kritikal, dialektik, bân presentasi sistematis.[4][5] Orèng sè ajhâr èlmo filsafat èsebbhut "filsuf" otabâ "filosof", sabâtara sèttong hal sè ahubungan sareng konsep filsafat èsebbhut "filosofis", "filosofis", otabâ "filsafati".

Sacara sajhârâ, filsafat èngghi panèka mencakup ḍâri kabbhi pangataowan.[6] molaè jhâman filsuf Yunani Kuno akadhi Aristoteles kantos abad ka-19, filsafat alam ècangkop astronomi, kadokteran, bân fisika.[7] Contona, partanya'an filsafat klasik è antarana: "Ponapa bisa kaangghuy ngataowèh sadhâjâna sèttong-sèttong bân abuktèaghi tong-sèttong ghâpanèka?[8][9][10]" "Ponapa sè palèng nyata?" Para filsuf jhughân atanya'aghi partanya'an sè lebbi praktis bân konkret akadhi: "Apa bâḍâ cara sè palèng bhâgus kaangghuy oḍi'?" "Apa lebbi beccè' adhil otabâ ta' adhil (manabi orèng bisa lolos cè’ ghâmpangngah)?[11] " "ponapah manossa anḍi' karep bebas?[12] Conto laènna, Prinsip-prinsip Matematika Filosofi Alam Newton è taon 1687 èklasifikasiaghi mènangka buku fisika. È abad ka-19, perkembangan penelitian universitas modern aghâbây profesionalisasi bân spesialisasi filsafat akademik bân èlmo laènna.[13][14] È jhâman modern, pan-bârâmpan panèlitian sè tradisional aropaaghibâgiyân ḍâri filsafat ampon dhâddhi ḍisiplin akademik sè èpèsa, è antarana psikologi, sosiologi, linguistik, bân ekonomi.

Panalèktèghân laèn sè cè’ akaè’èn kalabân seni, èlmo, politik, bân pan-bârâmpan bidang laènna pagghun dhâddhi bâgiyân ḍâri filsafat. Contona, ponapa kaasrèyan (keindahan) objektif otabâ subjektif?[15][16] Ponapah bânnya' metode ilmiah otabâ coma sèttong?[17] ponapa utopia politik panèka mèmpè sè èpossa’èh pangarepan otabâ namong delusi sè parcoma?[18][19][20] Sub-bidang otama filsafat akademik è antarana metafisika (sè èpardhuliaghi ḍâ' sèpat dhâsar realitas bân kabâḍâânnah),[21] epistemologi (èpardhuliaghi "asal-usul bân lingkup pangataowan [bân] bâtes bân kabhenderrânnah"[22]), etika, estetika, filsafat politik, logika, filsafat èlmo sajjhârâ bân filsafat bârâ'.

Molaè abad ka-20, para filsuf profesional ampon abherri' kontribusi ḍâ' masyarakat otamana mènangka profesor, peneliti, bân panolès. Namong, bânnya' orèng sè ajhâr filsafat ḍâlem program sarjana otabâ pascasarjana sè aghâbây kontribusi ḍâ' bidang hokom, jurnalisme, politik, aghâma, èlmo, bisnis bân bânnya' kegiatan seni bân hiburan.[23]

Pangennalan

[beccè' | beccè' sombher]

Oca ' falsafah otabâ filsafat è bhâsa Indonesia panèka oca' serreppan ḍâri Arab: فلسفة , sè jhughân èkala' ḍâri bhâsa Yunani; Φιλοσοφία philosophia . È ḍâlem bhâsa panèka, oca' panèka aropaaghi oca' majemuk, bân asalla ḍâri oca' ( philia = kanca’an, trèsna bân salaènna) bân ( sophia = anḍhep, س** ایرانی [marlo'agi roju'ân][ parlo kutipan ] , dhâddhi artè dhâsarra panèka "orèng sè senneng ḍâ’ kaanḍhepphân". Oca’ filsafat, sè èkala’ ḍâri bhâsa Bâlândhâ èkennal neng è Indonesia. Bentuk sè kapèng ḍi-budhi panèka lebbi paḍâ sareng sè asli. È ḍâlem bhâsa Inḍonèsia, orèng sè aḍâlemmè filsafat èsebbhut "filsuf".[marlo'aghi roju'an]

Pangataowan

[beccè' | beccè' sombher]

Sacara tradisional, istilah "filsafat" èmaksod ḍâ' bhâdhân (otabâ èbhu) ḍâri kabbhi pangataowan.[6][24] È ḍâlem artè panèka, filsafat kaè’ennah sekken sareng aghâma, matematika, èlmo alam, pendidikan, bân politik. Karya Newton taon 1687 " Prinsip Matematika Filosofi Alam " èklasifikasiaghi è taon 2000-an mènangka buku fisika; Saèerana aghunaaghi istilah "filsafat alam" karana èghunaaghi kaangghuy acangkop ḍisiplin èlmo sè saterrossa èkaè’aghi sareng èlmo akadhi astronomi, kadokteran, bân fisika.[7]

È jhâman kona klasik, filsafat èbâgi dhâddhi tello' cabang otama:

  • Filsafat alam ("fisika") panèka pangajhârân tentang dhunnya fisik ( physis, sacara harfiah: alam);
  • Filsafat moral ("etika") panèka pangajhârân tentang kabecce'an, bhender bân sala, kaasrèyan, kaadhilân bân kabhâgusan ( etos, sacara harfiah: kabiasaan);
  • Filsafat metafisika ("logika") panèka pangajhârân tentang eksistensi, kausalitas, Ghustè pangèran, logika, bhângon bân objek abstrak laènna ("meta-physika" artena: "apa sè kadhâddhiyân saamponna fisika").[25]

Pembâgiyân panèka bhunten lajhu namong ampon aobâ. Filsafat alam ampon èbâgi dhâddhi bânnya' èlmo alam, otamana astronomi, fisika, kimia, biologi, bân kosmologi. Filsafat moral ampon ngalahirraghi èlmo-èlmo sosial, namong ghi' tamaso' teori nilai (tamaso' estetika, etika, filsafat politik, bân salaènna). Filsafat metafisika ampon ngalahirragi èlmo-èlmo formal akadhi logika, matematika bân filsafat sains, namong ghi' tamaso' epistemologi, kosmologi bân laènna.

Kamajjhuwân Filosofis

[beccè' | beccè' sombher]

Bânnya' perdebatan filolosofis sè èmolaè è jhâman kona ghi' èperdebataghi kantos samangkèn. Colin McGinn bân laènna ngakowè jhâ' taḍâ' kamajjhuwân filosofis sè èlakoni è interval panèka.[26] Chalmers bân laènna, è sabhâligghâh, ngabâs kamajjhuwân è ḍâlem filsafat akadhi kamajhuwân è ḍâlem èlmo.[27] Sabâtara Talbot Brewer aargumen jhâ' "kamajjhuwân" panèka standar sè kalèro kaangghuy anilai aktivitas filosofis.[28]

Sajjhârânah

[beccè' | beccè' sombher]

È ḍâlem sèttong artè umum, filsafat èkaè’aghi sareng kaanḍhepphân, budâjâ intelektual, bân panyarèyan pangataowan. È ḍâlem hal ka'ḍinto, sadhâjâ budâjâ bân masyarakat sè melek huruf atanya'aghi partanya'an filosofis akadhi "kadhiponapa carana kaulâh sadhâjâ oḍi'" bân "ponapa sèpat dhâsar kanyataan". Konsep filsafat sè jhâu bân ta' apihak saterrossa nemmoaghi panyelidikan rasional ḍâri masalah akadhi realitas, moralitas, bân kaoḍi'ân è sakabbhina paradaban dhunnya.[29]

Filsafat Bârâ'

[beccè' | beccè' sombher]
Lajhâng otama: Filsafat Bârâ'
Patung Socrates è Museum Vatikan.

Filsafat Barat panèka tradisi filsafat è dhunnya Bârâ' bân asalla ḍâri para pamèkkèr Pra-Socrates sè aktif è Yunani Kuno è abad ka-6 SM. akadhi Thales (c. 624–546 SM) bân Pythagoras (c. 570–495 SM) sè ngalakonè "trèsna sè anḍhep" ( philosophia)[30] bân èsebbhut jhughân physiologoi (murèd physis, otabâ alam). Socrates panèka filsuf sè cè' pangarona, sè ngoca' jhâ' aba'na ta' anḍi ' hèkmat tapè panèka orèng sè nyarè hèkmat.[31] Filsafat Bârâ' èbâgi dhâddhi tello' èra: Filsafat kona (Yunani-Romawi), Abad Pertengaaan (Eropa Kristen), bân filsafat modern.

Jhâman kona èdominasi sareng pangajhârân filsafat Yunani sè kalowar ḍâri pan-bârâmpan morèd Socrates, akadhi Plato sè maddhek Akademi Platonis. Plato panèka sala sèttong pamèkkèr neng Yunani sè palèng anḍik pangaro è sakabbhina pamèkkèran bârâ’.[32] Aristoteles, morèddhâ Plato jhughân cè' pangarona, èpon maddhek Sakola'an Peripatetik. Tradisi laènna tamaso' Sinisme, Stoikisme, Skeptisisme Yunani bân Epikurianisme. Topik-topik penting sè èbhâhas sareng orèng Yunani tamaso’ metafisika (kalabân teori-teori sè kompeten akadhi atomisme bân monisme), kosmologi, sèpat oḍi' sè beccè' (eudaimonia), kamungkinan pangataowan bân sèpat akal (logos). Kalabân jayanah karajaan Romawi, filsafat Yunani jhughân èbhâhas è bhâsa Latin sareng para filsuf Roma akadhi Cicero bân Seneca.

Filsafat abad pertengaan (abad ka-5 - ka-16) panèka periode saamponna rontona Kekaisaran Romawi bârâ’ bân èdominasi sareng bangkitta Kakristennan bân kalabân cara ghâpanèka ècerminaghi masalah teologis Yahudi-Kristen bân jhughân ajâgâh kontinuitas sareng pamèkkèran Yunani-Romawi. Masalah akadhi bâḍâna bân sèpat Gustè pangèran, sèpat iman bân akal, metafisika, masalah kajahadhân èbhâhas è periode panèka. Pan-bârâmpan pamèkkèr otama è Abad Pertengaan acakup St. Augustine, Thomas Aquinas, Boethius, Anselm bân Roger Bacon. Filsafat ghâbây para pamèkkèr panèka èangghep mènangka sokongan ghâbây Teologi (ancilla theologiae) bân karana ghâpanèka rèng-orèng panèka nyoba' ajhârbhâ'aghi filsafatta kalabân interpretasi kètab soccè. Periode panèka madâteng perkembangan Skolastikisme, metoḍe kritikal teks sè èkembhângaghi è universitas abad pertengaan èdhâsaraghi ḍâri pamacaan bân perḍebatan sè semma' ḍâ’ teks-teks kunci. Periode Renaisans (1355-1650) aghâdhui paningkatan fokus ḍâ' pamèkkèran Yunani-Romawi klasik bân pangaro humanisme sè kowat. Filsafat modern awwâl è dhunnya Bârâ' èmolaè ḍâri para pamèkkèr akadhi Thomas Hobbes bân René Descartes (1596-1650).[33] Saamponna perkembangan èlmo alam, filsafat modern lebbi fokus ka perkembangan landhâsan pangataowan sekuler bân rasional, ngallè ḍâri struktur otoritas tradisional akadhi aghâma, pamèkkèran skolastik bân Gereja. Para filsuf modern sè èkennal è antarana Spinoza, Leibniz, Locke, Berkeley, Hume, bân Kant.[34]​​​​[35]​​​​​​[36] Filsafat abad ka-19 èpangaroè sareng gerakan sè lebbi lowas sè èsebbhut the Enlightenment, tamaso’ tokoh-tokoh akadhi Hegel tokoh kunci ḍâlem idealisme Jerman, Kierkegaard sè ngembangaghi pondasi ghâbây eksistensialisme, Nietzsche orèng anti-Kristen sè terkenal, JS Mill sè apromosiaghi Utilitarianisme, Karl Marx sè ngembangaghi pondasi ghâbây  Komunisme bân orèng Amerika William James. Dhâddhi saksè papèsaan antara filsafat analitik bân filsafat kontinental, bân jhughân tren filosofis akadhi fenomenologi, eksistensialisme, positivisme logis, pragmatisme bân linguistik.

Filsafat Tèmor Tengnga

[beccè' | beccè' sombher]
Potret Ibnu Sina è attas vas perak, Iran.

Ḍaèra Bulân Sabit Subur, Iran bân Arab panèka kennengngan kalahiran filosofi sastra hèkmat sè palèng awwâl sè èkennal, bân samangkèn bânnya' èdominasi sareng budâjâ Islam. Literatur kaanḍhepphân lu-ghâllunah ḍâri ḍaèra panèka, panèka aropaaghi aliran sè aghâdhui cara kaangghuy ngajhâri orèng ḍâlem kalakowan sè etis, kaoḍi'ân praktis bân kaanḍhepphân lèbât carèta bân parèbhâsan. È Messèr Kuno, teks-teks panèka èkennal mènangka sebayt (ajhârân) bân cè' parlona ghâbây pamahaman filsafat Messèr Kuno. Astronomi Babilonia jhughân mamaso’aghi bânnya' spekulasi filosofis tentang kosmologi sè ampon apangaro ḍâ’ orèng Yunani Kuno. Filsafat Yahudi bân filsafat Kristen panèka tradisi aghâma sè èkembhângaghi è Tèmor Tengnga bân Eropa, sè kaḍuwâ èbâgi teks-teks Yudaik awwâl (khusussa Tanakh) bân kaparcajâ'ân monoteistik. Para pamèkkèr Yahudi akadhi Geonim ḍâri Akademi Talmud è Babil bân Maimonides terlibat sareng filsafat Yunani bân Islam. Saterrossa filsafat Yahudi èbâbâna pangaro intelektual ârâ'uat bowattamaso' karya-karya Moses Mendelssohn sè adhâddhiyâghi Haskalah (Pencerahan Yahudi), eksistensialisme Yahudi bân Yahudi Reformasi .

Fisafat Iran pra-Islam èmolaè kalabân karya-karya Zoroaster, sala sèttong promotor monotèisme bân dualisme antara sè beccè' bân sèjhubâ'. Kosmogoni dualistik panèka salastarèna apangaro ḍâ' perkembangan filsafat Iran akadhi Manichaeism, Mazdakisme, bân Zurvanisme.

Saamponna penaklukan Muslim, filsafat Islam awwâl ngèmbangaghi tradisi filsafat Yunani ḍâ' arah inovatif anyar. Jhâman Kaemasan Islam panèka aghâdhui pangaro ḍâ' perkembangan intelektual Eropa. ' arus otama dâriḍpamèkkèran Islam awwâl panèka Kalam sè èfokusaghi dâ' ḍeologi Islam bân falsafah sè èdhâsaraghi dâriḍAristotelianisme bân Neoplatonisme. Karjâna Aristoteles cè' pangarona è antarana para filsuf akadhi al-Kindi (abad ka-9), Ibnu Sina (980 - 10 Juni) bân Ibnu Rushd (abad ka-12). Orèng laèn akadhi Al-Ghazali sanget kritis dâ' ḍara-cara filsafat Aristoteles. Para pamèkkèr Islam jhughân aghâbây metoḍe ilmiah, kadokteran eksperimental, teori optik bân filsafat hokom. Ibnu Khaldun panèka pamèkkèr sè apangaro ḍâlem filsafat sajjhârâ.

È Iran, pan-bârâmpan aliran filsafat Islam terros akembang saamponna jhâman Keemasan bân tamaso' arus-arus akadhi filsafat illuminasi, filsafat Sufi, bân teosofi transenden. È abad ka-19 bân ka-20, dunnya Arab nyakse'è Nahda (kabangkitan, otabâ pencerahan) sè apangaro ḍâ’ filsafat Islam kontemporer.

Filsafat India

[beccè' | beccè' sombher]
Universitas Nalanda
[Sarvepalli Radhakrishnan, filsuf bân presiden kaduwâ' India, taon 1962 kantos 1967.

Filsafat India (darśana; 'pandangan dhunnya', 'pangajhâran')[37] panèka tradisi filsafat sè asalla ḍâri anak benua India. Tradisi filsafat India umumma èklasifikasiaghi mènangka ortodoks otabâ heterodoks - āstika otabâ nāstika - taghântong ḍâri ponapa rèng-orèng ka’ḍissa narèma otoritas Weda bân ponapa rèng-orèng ka’ḍissa narèma teori Brahman bân Atman.[38][39] Aliran ortodoks umumma tamaso 'Nyaya, Vaisheshika, Samkhya, Yoga, Mīmāṃsā bân Vedanta, bân sakola'an heterodoks umum tamaso': Jain, Buddha, Ajñana, Ajivika bân Cārvāka . Pan-bârâmpan teks filsafat sè palèng awwâl sè ghi' bâḍâ panèka Upanishad ḍâri periode Veda Akhir (1000-500 SM). Konsep-konsep filsafat India sè penting è antarana: dharma, karma, samsara, moksha bân ahimsa. Para filsuf India aghâbây sistem panalaran epistemologis (pramana) bân logika, topik sè èseliḍiki panèka metafisika, etika, hermeneutika bân soteriologi. Filsafat India jhughân nyakup topik-topik akadhi filsafat politik akadhi sè èkaton è Arthashastra c. abad ka-4 SM, bân filsafat trèsna akadhi sè èkaton è Kama Sutra.

Ennem aliran ortodoks sè umum ètemmuè è awwâl Era Umum bân Kekaisaran Gupta.[40] Aliran Hindu panèka èkembhângaghi ḍâri "Hindu sintetis" pagabungan ortodoks brahmanikal bân elemen nir ortodoks ḍâri Buddhisme bân Jainisme mènangka cara kaangghuy nangghâpè tantangan nir ortodoks.[41] Pamèkkèran Hindu jhughân nyebbâraghi ḍâ’ tèmor kantos Karajaan Sriwijaya è Inḍonèsia bân Kekaisaran Khmer è Kamboja.

Perkembangan saterrossan tamaso' perkembangan Tantra bân pangaro Iran-Islam. Aghâma Bhuddhâ sabâgiyân bânnya' èlang ḍâri India saamponna penaklukan Muslim è benua India, Bhuddhâ ghi’ bâḍâ è wilajâ Himalaya bân India Lao'.[42] Periode modern awwâl bâḍâ perkembangan Navya-Nyāya ('alasan anyar') è bâbâna filsuf akadhi Raghunatha Siromani (c. 1460-1540) sè maddhek tradisi, Jayarama Pancanana, Mahadeva Punatamakara bân Yashovijaya (sè arumusaghi solusi Jain).[43]

Era modern awwâl kadhâddhiyân kabangkitan nasionalisme Hindu, gerakan reformasi Hindu bân Neo-Vedanta (otabâ modernisme Hindu) sè pendukung otamana mamaso' Vivekananda, Mahatma Gandhi bân Aurobindo bân kaangghuy lu-ghâlluna apromosiaghi gagasan "Hinduisme sè èpadhâddhi sèttong". Karana pangaro kolonialisme Inggris, sabâgiyân bânnya' karya filsafat India modern bâḍâ ḍâlem bhâsa Inggris, è antarana karya-karya para pamèkkèr akadhi Radhakrishnan, Krishna Chandra Bhattacharya, Bimal Krishna Matilal bân M. Hiriyanna.

Filsafat Buddhis

[beccè' | beccè' sombher]
Lajhâng otama: Filsafat Buddha tor Etika Buddha
Para biksu adebat è biara Sera, Tibet, 2013.

Filsafat Bhuddhâ èmolaè kalabân pamèkkèran  Bhuddhâ Gautama (antara abad ka-6 bân ka-4 SM) bân èpèyara è teks-teks Bhuddhâ awwâl. Pamèkkèran Buddhis panèka trans-regional bân trans-budâjâ. Pamèkkèran panèka asalla ḍâri India bân saterrossa nyebbar ḍâ’ Asia Tèmor, Tibet, Asia Tengnga, bân Asia Tèmor Lao', sè aghâbây tradisi anyar bân sinkretik è wilajâ-wilajâ sè dhâ-bhidhâ kasebbut. Pan-bârâmpan aliran pamèkkèran Bhuddhâ panèka tradisi filsafat sè dominan è Tibet bân naghârâ-naghârâ Asia Tèmor Dâjâ akadhi Sri Lanka bân Burma. Karana kata’oningan ḍâ' sèpat sè saongghuna sèttong-sèttong èangghep sala sèttong ramo’on kasossa'an (dukkha), filsafat Bhuddhâ akaè’ ḍâ' epistemologi, metafisika, etika bân psikologi. Ahèrra dukkha jhughân tamaso' praktik meditasi. Konsep inovatif poko' tamaso' Empa' Kabendherrân sè moljâ, Anatta (benni abâ’ dhibik) kritik ḍâ' identitas pribadi sè pagghun, ka tak langghengngan (Anicca), bân skeptisisme ḍâ' partanya'an metafisika.

Tradisi filsafat Bhuddhâ saterrossa ngembangaghi psikologi fenomenologis sè kompleks sè èsebbhut "Abhidharma". Para filsuf Mahayana akadhi Nagarjuna bân Vasubandhu ngembangaghi teori Shunyata (kakosongan ḍâri kabbhi fenomena) bân Vijnapti-matra (coma tampilannah), sèttong bhângon fenomenologi otabâ idealisme transendental. Ajhârân Dignāga Pramāṇa aghâdhui bhângon epistemologi bân logika Buddhis sè kompleks. Saampona Buddhisme lennyap ḍâri India, tradisi filsafat panèka terros èkembhângaghi è tradisi Bhuddhâ Tibet, Bhuddhâ Asia Tèmor, bân Aghâma Bhuddhâ Theravada . È periode modern bâḍâ kabangkitan Modernisme Buddhisme bân Buddhisme Humanistik è bâbâna pangaro Bârâ’ bân perkembangan Buddhisme Bârâ’ kalabân pangaro ḍâri psikologi modern bân filsafat Bârâ’.

Filsafat Asia Tèmor

[beccè' | beccè' sombher]
Lajhâng otama: Filsafat Tiongkok, Filsafat Korea, tor Filsafat Jepang
Analekta Confusius (fl. 551–479 BCE)
Kitarō Nishida, profesor filsafat è Universitas Kyoto bân pendiri aliran Kyoto.

Pamèkkèran filsafat Asia Tèmor èmolaè sajjhâk masa dinasti Tiongkok Kuno, bân filsafat Tiongkok èmolaè è masa Dinasti Zhou Bârâ' bân periode saamponna ghâgghâr, panèka "Satos Aliran Pamèkkèran " akembang (abad ka-6 kantos 221 SM).[44][45] Periode panèka ètandhâi sareng perkembangan intelektualisme bân budâjâ sè signifikan bân munculla ajhârân filsafat otama è Tiongkoknfusianisme, legalisme, bân Taoisme bân bânnya' ajhârân laènna sè korang apangaro. Tradisi filsafat panèka ngèmbangaghi teori-teori metafisika, politik bân etika akadhi Tao, Yin bân yang, Ren bân Li sè abhâreng sareng Buddhisme Tiongkok, langsung apangaro dâ’ ḍilsafat Korea, filsafat Vietnam bân filsafat Jeppang (sè jhughân tamaso' tradisi asli Shinto). Buddhisme molaè dâteḍg ka Cèna è bâkto Dinasti Han (206 SM-220 M), lèbât transmisi jalur Sutra atahap bân lèbât pangaro asli sè ngembangaghi bhângon bhâsa Cèna sè bhidhâ (akadhi Chan/Zen) sè tasebar è sabâbhân budâjâ Asia Tèmor. È bâkto dinasti Tiongkok salastarèna akadhi Dinasti Ming (1368-1644) bân jhughân è Dinasti Joseon (1392-1897) kebangkitan Neo-Konfusianisme sè èpimpin sareng para pamèkkèr akadhi Wang Yangming (1472-1529) dhâddhi aliran pamèkkèran sè dominan sè èpromosiaghi sareng otoritas kekaisaran.

È jhâman Modern, para pamèkkèr Tiongkok aghâdhui gagasan ḍâri filsafat bârâ’. Filsafat Marxis Tiongkok èkembhângaghi è bâbâna pangaro Mao Zedong, sabâtara pragmatisme Tiongkok berkembang è bâbâna Hu Shih bân Konfusianisme Anyar èpangaro Xiong Shili. Pamèkkèran Jeppang modern sabâtara ghènèka berkembang è bâbâna pangaro bârâ’ sè kowat akadhi pangajhârân èlmo pangataowan bârâ’ (Rangaku) bân masyarakat intelektual modern Meirokusha sè ngadopsi pamèkkèran pencerahan Èropa. È abad ka-20 naghârâ Shinto bân nasionalisme Jeppang akembang pesat. Aliran Kyoto, panèka aliran filsafat Jeppang sè unik bân apangaro sè èkembhângaghi ḍâri fenomenologi bârâ’ bân filsafat Bhuddhâ Jeppang abad partengaan akadhi Dogen.

Filsafat Afrika

[beccè' | beccè' sombher]

Filsafat Afrika panèka filsafat sè èhasèllaghi sareng orèng Afrika, filsafat sè nyajiaghi pamangghi, ide bân tema dhunnyah Afrika, otabâ filsafat sè aghunaaghi metoḍe filsafat Afrika sè bhidhâ. Pamèkkèran Afrika modern ampon bânnya' akaji ḍâ' Etnofilosofi, sè èjhârbhâ'aghi artèna filsafat Afrika èbhârengi sareng karakteristik unik bân ponapa artèna dhâddhi orèng Afrika.[46] È abad ka-17, filsafat Ethiopia aghâbây tradisi sastra sè kowat akadhi sè ècontoaghi sareng Zera Yacob. Filsuf Afrika awwâl laènna, Anton Wilhelm Amo (lahèr 1703-1759) dhâddhi filsuf sè èhormatè è Jerman. Pèkkèran-pèkkèran filsafat Afrika sè dhâ-bhidhâ è antarana: Ujamaa, gagasan Bantu 'kakowatan', Négritude, Pan-Africanism bân Ubuntu . Pamèkkèran Afrika kontemporer jhughân tamaso' perkembangan filsafat Profesional bân filsafat Afrikana, literatur filosofi diaspora Afrika sè tamaso' arus eksistensialisme celleng sareng orèng Afrika-Amerika . Para pamèkkèr Afrika modern ampon èpangaro sareng Marxisme, sastra Afrika-Amerika, teori kritis, teori ras kritis, pascakolonialisme bân feminisme.

Filosofi Orèng Asli Amerika

[beccè' | beccè' sombher]
Batu Matahari, Aztek, jhughân èkennal mènangka Batu Kalender Aztek, è Museum Antropologi Nasional, Kota Meksiko.

Filsafat orèng asli Amerika panèka filsafat orèng asli Amerika. Bâḍâ bânnya' macem kaparcajâ’ân bân tradisi è antarana budâjâ Amerika sè bhidhâ panèka. E antarana pan-bârâmpan orèng asli Amerika è Amèrika Serikat bâḍâ kaparcajâ’ân ḍâ' prinsip metafisik sè èsebbhut "Misteri Rajâ" ( Siouan: Wakan Tanka, ḍâlem bhâsa Algonquian: Gitche Manitou). Konsep laèn sè èkennal èngghi panèka Orenda otabâ "kakowatan spiritual". Menorot Peter M. Whiteley, ghâbây orèng asli Amerika, "Pèkkèran èbjerri' tao sacara kritis sareng pangalaman transendental (mèmpè, pangabâsân bân salaènna) bân jhughân sareng akal."[47] Praktek ngaksès pangalaman transendental panèka èsebbhut Shamanisme. Ciri laèn ḍâri pandangan dhunnya orèng asli Amerika panèka palangghengngan etika ḍâ’ kèbân bân tombuwân sè bhunten manossa.[47][48]

È Mesoamerika, filsafat Aztec panèka tradisi intelektual sè èkembhângaghi sareng orèng sè èsebbhut Tlamatini ('orèng sè tao sèttong-sèttong')[49] bân sè gagasanna èpèyara ḍâlem bhân-sabbhân kodeks Aztec. Pamangghi dhunnya Aztec ngemukakaaghi konsep energi universal otabâ kakowadhân universal sè èsebbhut Ometeotl sè bisa èterjemahaghi mènangka "Energi Kosmik ganda" bân nyarè cara kaangghuy oḍi' seimbang kalabân dhunnya "lècèk" sè terros aobâ. Teori Teotl bisa èkaton mènangka bhângon Panteisme.[50] Para filsuf Aztec èfokussaghi kaangghuy nyarè teori metafisika, epistemologi, nilai, bân estetika. Etika Aztec èfokusaghi kaangghuy nyarèh tlamatiliztli (pangataowan, kaanḍhepphân) sè èdhâsaraghi ḍâri moderasi bân kaseimbangan ḍâlem sadhâjâ lalakon akadhi è ḍâlem oca' Nahua "kabhâghusân langkong sanget èkaparloh"[50]

Paradhâbhân Inca jhughân anḍi' kelas elit filsuf-cendikiawan (Amawtakuna), sè aghâdhui peran penting ḍâlem sistem pendidikan Inca mènangka ghuru aghâma, tradisi, sajjhârâ bân etika. Konsep poko' ḍâri pamèkkèran Andean panèka Yanantin bân Masintin sè alibataghi teori "salèng mongkorè komplementer" sè ngabâs polaritas (akadhi lalakè'/bâbinè', petteng/terrang) mènangka bâgiyân ḍâri kasakabbhiyân sè harmonis.[51]

Macemma

[beccè' | beccè' sombher]

Partanyaan filosofis bisa èkelompokaghi ḍâ’ ka ḍâlem kategori. Pangalompo'an panèka mungkinnaghi para filsuf kaangghuy fokus ḍâ' sarangkaian topik sè paḍâ bân berinteraksi sareng pamèkkèr laèn sè tertarik dâ' partanyaan sè padâ. Pangelompokan jhughân aghâbây filosofi lebbi ghâmpang ḍâ’ morèd kaangghuy èsemma’è. Para morèd bisa ajhâr prinsip-prinsip dhâsar sè talibat ḍâlem sèttong aspek lapangan tanpa tapaksa sareng teori filosofis sadhâjâna.

Pan-bârâmpan sombher sè nyajiaghi bânnya' skema kategori. Kategori sè èaḍopsi ḍâlem artikel panèka ètojjhuwâghi kaangghuy kajhârbâ'ân bân kasederhanaan.

Lèma' cabang otama panèka bisa èpèsa dhâddhi sub-cabang bân bhân-sabbhân sub-cabang anḍi' bânnya' bidang pangajhârân sè khusus.[52]

Pameccaan panèka ta' samporna, tak salèng ekslusif otabâ manjheng bi’-dhibi' sèbâng. (Sèttong filsuf bisaos akhusussaghi ḍâlem epistemologi Kantian, estetika Platonik, otabâ filsafat politik modern). Salaèn ghânèka, partanyaan filosofis panèka kadhâddhiyân tompang tèddhâk sareng partanyaan laèn akadhi sains, aghâma otabâ matematika.[54]

Metafisika

[beccè' | beccè' sombher]

Metafisika panèka pangajhârân tentang ciri-ciri realitas sè palèng umum dâri realitas, akadhi eksistensi, bâkto, bhârâng bân properti, kasakabbhina bân bagiyânna, kadhâddhiyân, proses bân kausalitas, bân hubungan antara pèkkèran bân bhâdhân. Metafisika tamaso' kosmologi, pangajhârân parkara dhunnya sacara kasakabbhinah bân ontologi, pangajhârân parkara realitas.

Poin otama perdebatan panèka antara realisme, sè ngangghep jhâ' bâḍâ entitas sè independen ḍâri persepsi mental bân idealisme, sè ngangghep jhâ' realitas èbhângun sacara mental otabâ ta' èmaksod. Metafisika abhâhas topik identitas. Esensi panèka sèttong-sèttong atribut sè aghâbây objèk akadhi dhâsarra bân tanpa esensi objèk ghâpanèka bhâkal kaèlangan identitassa, sabâtara aksiden panèka properti sè èghâdhui objèk, manabi ta' ghâpanèka objèk bhâkal pagghun èpèyara identitassa. Partikular panèka objek sè èkoca’aghi bâḍâ è ruang bân bâkto, èbhândhingaghi kalabân objèk abstrak, akadhi angka, bân universal, sè aropaaghi sèpat sè èghâdhui sareng pan-bârâmpan hal khusus, akadhi bârna mèra neng è objèk otabâ jenis kelaminna. Jenis eksistensi (mon bâḍâ) bhârâng universal bân abstrak panèka masalah sè kontroversial è metafisika.

Epistimologi

[beccè' | beccè' sombher]

Epistemologi panèka pangajhârân pangataowan (ḍâri bhâsa Yunani episteme).[55] Para ahli epistemologi ajhâr ḍâ' sombher-sombher pangataowan, è antarana intuisi, argumen apriori, ènga’an, pangataowan perseptual, pangataowan abâ-dhibi' bân kasaksèyan. Bâ'na jhughân atanya: Ponapa sè èkoca' kabhenderrân? ponapa èlmo panèka ongghu-ongghu kaparcajâ'ân sè lerres? ponapa bâḍâ kaparcajâ'ân sè èbhenderraghi? Pangataowan empiris tamaso' pangataowan proposisional (pangataowan jhâ' bâḍâ sèttong-sèttong kadhâddhiyân), kecakapan (pangataowan cara ngalakonè sèttong parkara) bân pangenalan (familiaritas kalabân orèng otabâ sèttong parkara). Para ahli epistemologi marèksa hal panèka bân atanya ponapa pangataowan panèka saongghuna layak.

Teori Nilai

[beccè' | beccè' sombher]

Teori nilai (otabâ aksiologi) panèka cabang otama filsafat sè abhâhas topik-topik è sekitar kabhâgusan, kaasrèyan bân kaadhilân. Teori-teori nilai tamaso' etika, estetika, filsafat politik, filsafat feminis, filsafat hokom, bân laènna.

Adhâb

[beccè' | beccè' sombher]

Etika otabâ "filsafat moral", ajhâr bân ngangghep kalakoan sè beccè' bân jhubâ', nilai sè bhender bân sala, bân kabhâghusân bân kajhâhadhân. Panyelidikan otamana èngghi panèka cara oḍi' sè beccè' bân ngèḍentifikasi standar moralitas. Èngghi panèka jhughân tamaso meta-analisis tentang saka’ḍimmah cara sè palèng bhâgus kaangghuy oḍi' otabâ standar terkait sè bâḍâ. Cabang-cabang otama ḍâri etika panèka etika normatif, meta-etika bân etika terapan.

Bidang perdebatan otamana aliputaghi konsekuensial, è ka’ḍimma lalakon ènilai kalabân dhâsar ḍâri hasèl potensial ḍâri tindhâkan kasebbhut. Akadhi memaksimallaghi kasennengngan, sè èsebbhut utilitarianisme, bân deontologi, sè ka’ḍimma lalakon ènilai sesuai kalabân saka’ḍimma ka'ḍissah noro’è prinsip, ta' pardhuli ḍâri tojjhuwân negatif ḍâri lalakon kasebbhut.

Estetika

[beccè' | beccè' sombher]

Estetika panèka "refleksi kritis ḍâ' seni, budâjâ bân alam."[56][57] Cabang filsafat panèka abhâhas sèpat seni, kaasrèyan bân rassa, kasennengngan, nilai-nilai emosional, persepsi bân pancèptaan bân apresiasi ḍâ’ kaasrèyan.[58][59] Estetika, lebbi teppa' èarteaghi mènangka pangajhârân nilai-nilai indrawi otabâ indrawi-emosional, kadhâng èsebbhut penilaian ḍâri pasrassan bân rassa.[60] Cabang otamana panèka teori seni, teori sastra, teori fèlem bân teori musik. Conto ḍâri teori seni panèka abhidhâaghi prinsip sè adhâsaraghi karya seniman katanto otabâ ghuliyân artistik akadhi estetika Kubisme.[61] Filsafat fèlem nganalisis fèlem bân sè aghâbây fèlem akaè’an sareng kandungan filosofis ḍâlem fèlem bân ajhârbâ'aghi fèlem (ghâmbhâr, sinema, bân salaènna) mènangka media ghâbây refleksi bân ekspresi filosofis. [parlo kutipan]

Filsafat politik

[beccè' | beccè' sombher]

Filsafat politik panèka pangajhârân parkara pamarènta bân hubungan individu (otabâ kelowarga bân klan) ḍâ' masyarakat, tamaso' naghârâ. Panèka tamaso’ partanyaan parkara kaadhilân, hokom, arta bân hak bân kawâjibhân warga naghârâ. Politik bân etika panèka ḍuwâ' subjek sè sacara tradisional akaè’an, karana kaḍuwâna ajâwâb partanya'an tentang cara orèng kodhu oḍi' abhâreng.

Cabang-cabang laèn dâri teori nilai è antarana:

  • Filsafat hokom (sè segghut èsebbhut yurisprudensi), ajhârbâ'aghi bânnya' teori sè ajellassaghi sèpat bân interpretasi hokom.
  • Filsafat pendidikan nganalisis definisi bân èssèna pendidikan, bân jhughân tojjhuwân bân tantangan para pendidik.
  • Filsafat feminis ajhârbâ'aghi partanya'an è sekitar gender, seksualitas bân bhâdhân, è antarana sèpat feminisme dhibi' mènangka gerakan sosial bân filosofis.
  • Filsafat olahraga ajhârbhâaghi olahraga, parmainan, bân bhângon parmainan laènna mènangka aktivitas manossa sè sosiologis bân unik.

Logika, Èlmo bân Matematika

[beccè' | beccè' sombher]

Bânnya' ḍisiplin èlmo sè ngasèllaghi partanya'an filosofis. Hubungan antara "X" bân "filosofi X" ghi' èperdebataghi. Richard Feynman aargumen jhâ' filsafat topik ta' relevan ḍâ’ otamana penelitian. Richard ngoca' jhâ' " filsafat èlmo panèka èghunaaghi ghâbây para ilmuwan akadhi ornitologi ḍâ’ mano'." Curtis White, è sisi laèn, aargumen jhâ' pakakas filosofis panèka parlo ghâbây humaniora, èlmo pangataowan bân èlmo sosial. [62]

Topik-topik filsafat èlmo panèka angka, simbol bân metoḍe formal panalaran akadhi sè èghunaaghi è ḍâlem èlmo sosial bân èlmo alam.

Logika

[beccè' | beccè' sombher]

Logika panèka pangajhârân tentang panalaran bân argumen. Argumen panèka " sarangkaian parnyataan sè tahubung bân èmaksodhâghi kaangghuy abhângon proposisi ". Sarangkaian parnyataan sè tahubung èsebbhut "premis" bân proposisi panèka kasimpulannah. Mènangka contona:

  1. Sadhâjâna manossa panèka fana. (premis)
  2. Socrates panèka manossa. (premis)

ka'dintḍ, Socrates panèka maklok sè fana. (kasimpulan) Panalaran deduktif panèka manabi èbhâkta premis tatanto, kasimpulan panèka tersirat bân ta' bisa èsèngghâ. Atoran inferensi èghunaaghi kaangghuy nyimpulaghi kasimpulan akadhi, modus ponens, è ka’ḍimma èbherri’ "A" bân "Mon A maka B", maka "B" kodhu èsimpulaghi.

karana penalaran sè beccè' panèka elemen penting ḍâri kabbhi èlmo,[63] èlmo sosial bân ḍisiplin èlmo humaniora, logika panèka èlmo formal. Sub-bidang logika tamaso' logika matematika, logika filosofis, modal logika, logika komputasi bân logika non-klasik. Partanyaan otama ḍâlem filsafat matematika panèka ponapa entitas matematika panèka objektif bân ètemmoè, sè èsebbhut realisme matematika, otabâ ècèptaaghi, sè èsebbhut antirealisme matematika.

Filsafat Èlmo

[beccè' | beccè' sombher]

Cabang panèka ajhârbhâ'aghi dhâsar, cara, jhâjhârbhâ'ân, implikasi, bân tojjhuwân èlmo. Bâḍâ bânnya' sub-divisi sè akaè' sareng cabang-cabang èlmo tatanto. Contona, filsafat biologi akaè’an sacara khusus  kalabân masalah metafisika, epistemologis bân etika è ḍâlem èlmo biomedis bân kaoḍi'ân. Filsafat matematika ajhâr asumsi filosofis, dhâsar bân implikasi matematika.

Sajjhârâ Filsafat

[beccè' | beccè' sombher]

Bâḍâ filsuf sè aghâdhui spesialisasi ḍâlem sèttong otabâ lebbi periode sajhârâ. Sajhârâna filsafat èngghi panèka pangajhârân tentang periode tatanto, individu, otabâ aliran tatanto. Bidang panèka ghik akaè’an, namong ta' paḍâ sareng, filsafat sajhârâ (aspek teoritis jhâjhârbâ'ân, sè akaè’an sareng partanya'an akadhi sèpat bhuktè jhâjhârbâ'ân bân kamungkinan objektivitas).

Tolèssannah Hegel Lectures on the Philosophy of History apangaro bânnya' filsuf kaangghuy napsèrraghi kabhenderrân ḍâlem hal sajhârâ, sè aghâbây pamangghi sè èsebbhut historisisme.

Filsafat Aghâma

[beccè' | beccè' sombher]

Filsafat aghâma èbâgi ḍâ' partanya'an sè èbâgi ḍâ' aghâma bân gagasan aghâma ḍâri sudut pandang filsafat sè netral (sè èbhândhingaghi sareng teologi, sè èmolaè ḍâri kaparcajâ'ân aghâma).[64] Sacara tradisional, partanya'an kaaghâmaan ta' èangghep mènangka biḍang filsafat sè èpèsa ḍâri filsafat sè saongghuna, gagasan bidang sè èpèsa namong muncul è abad ka-19.[65]

Masalah è cabang filsafat panèka tamaso ' bâdâna Gustè Pangèran, hubungan antara akal bân iman, partanya'an epistemologi aghâma, hubungan antara aghâma bân èlmo, cara napsèraghi pangalaman kaaghâmaan, partanya'an tentang bâdâna alam akhèrat, masalah bhâsa aghâma, bâdâna jiwa, bân tangghebbhân ḍâ' pluralisme aghâma bân keragaman.

Metafilsafat

[beccè' | beccè' sombher]

Metafilsafat ajhârbhâ'aghi tojjhuwân filsafat, bâtessan-bâtessannah, bân cara sè èghunaaghi.

Sombher

[beccè' | beccè' sombher]
  1. ↑ "Strong's Greek: 5385. φιλοσοφία (filosofia) -- cinta atau gemar akan hikmat". biblehub.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2017-11-23. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  2. ↑ "Home : Oxford English Dictionary". oed.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2015-09-24. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  3. ↑ A.C. Grayling, Philosophy 1: A Guide through the Subject (Oxford University Press, 1998), p. 1: "The aim of philosophical inquiry is to gain insight into questions about knowledge, truth, reason, reality, meaning, mind, and value."
  4. ↑ Adler, Mortimer J. (28 March 2000). How to Think About the Great Ideas: From the Great Books of Western Civilization. Chicago, Ill.: Open Court. ISBN 978-0-8126-9412-3.
  5. ↑ Honderich, T., ed. (1995). The Oxford Companion to Philosophy. Oxford University Press. Kaca 666. ISBN 978-0-19-866132-0.
  6. ↑ 6,0 6,1 "Philosophy". www.etymonline.com. Online Etymological Dictionary. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2017-01-28. Èakses tangghâl 2025-04-12.. The English word "philosophy" is first attested to c. 1300, meaning "knowledge, body of knowledge."
  7. ↑ 7,0 7,1 Lindberg 2007, hlm. 3.
  8. ↑ Greco, John, ed. (1 October 2011). The Oxford Handbook of Skepticism (edisi ke-1st). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-983680-2.
  9. ↑ Glymour, Clark (10 April 2015). "Chapters 1–6". Thinking Things Through: An Introduction to Philosophical Issues and Achievements (edisi ke-2nd). A Bradford Book. ISBN 978-0-262-52720-0.
  10. ↑ "Contemporary Skepticism | Internet Encyclopedia of Philosophy". www.iep.utm.edu. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2023-06-01. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  11. ↑ "The Internet Classics Archive | The Republic by Plato". classics.mit.edu. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2011-04-11. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  12. ↑ "Free Will | Internet Encyclopedia of Philosophy". www.iep.utm.edu. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2015-06-01. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  13. ↑ Shapin, Steven (1 January 1998). The Scientific Revolution (edisi ke-1st). University Of Chicago Press. ISBN 978-0-226-75021-7.
  14. ↑ Briggle, Robert Frodeman and Adam. "When Philosophy Lost Its Way". Opinionator. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2020-03-05. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  15. ↑ Sartwell, Crispin (1 January 2014). Zalta, Edward N., ed. Beauty (edisi ke-Spring 2014). Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2022-12-26. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  16. ↑ "Plato, Hippias Major | Loeb Classical Library". Loeb Classical Library. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2019-07-10. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  17. ↑ Feyerabend, Paul; Hacking, Ian (11 May 2010). Against Method (edisi ke-4th). Verso. ISBN 978-1-84467-442-8.
  18. ↑ "Nozick, Robert: Political Philosophy | Internet Encyclopedia of Philosophy". www.iep.utm.edu. Èarsip dâri vesi asli tangghâl2022-06-23. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  19. ↑ "Rawls, John | Internet Encyclopedia of Philosophy". www.iep.utm.edu. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2012-02-29. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  20. ↑ More, Thomas (8 May 2015). Utopia (dâlem bhâsa Inggris). Courier Corporation. ISBN 978-0-486-11070-7.
  21. ↑ "Merriam-Webster Dictionary". www.merriam-webster.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2020-05-08. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  22. ↑ "Merriam-Webster Dictionary". www.merriam-webster.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2020-05-08. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  23. ↑ "Why Study Philosophy? An Unofficial "Daily Nous" Affiliate". www.whystudyphilosophy.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2016-04-29. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  24. ↑ "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2017-09-13. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  25. ↑ Kant, Immanuel (2012-05-21). Kant: Groundwork of the Metaphysics of Morals (edisi ke-2nd). Cambridge University Press. ISBN 9781107401068. Ancient Greek philosophy was divided into three branches of knowledge: natural science, ethics, and logic.
  26. ↑ McGinn, Colin (8 December 1993). Problems in Philosophy: The Limits of Inquiry (edisi ke-1st). Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-55786-475-8.
  27. ↑ "Video & Audio: Why isn't there more progress in philosophy? – Metadata". www.sms.cam.ac.uk. Èarsip dâri vesi asli tangghâl2017-06-12. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  28. ↑ Brewer, Talbot (11 June 2011). The Retrieval of Ethics (edisi ke-1st). Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-969222-4.
  29. ↑ Garfield (Editor), Edelglass (Editor); The Oxford Handbook of World Philosophy, Introduction.
  30. ↑ Hegel, Georg Wilhelm Friedrich; Brown, Robert F. (1 January 2006). Lectures on the History of Philosophy: Greek philosophy. Clarendon Press. hlm. 33. ISBN 978-0-19-927906-7.
  31. ↑ "Plato's "Symposium"". www.perseus.tufts.edu. hlm. 201d and following. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2019-03-09. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  32. ↑ Process and Reality p. 39
  33. ↑ Diane Collinson. Fifty Major Philosophers, A Reference Guide. hlm. 125.
  34. ↑ Rutherford, The Cambridge Companion to Early Modern Philosophy, p. 1: "Most often this [period] has been associated with the achievements of a handful of great thinkers: the so-called 'rationalists' (Descartes, Spinoza, Leibniz) and 'empiricists' (Locke, Berkeley, Hume), whose inquiries culminate in Kant's 'Critical philosophy.' These canonical figures have been celebrated for the depth and rigor of their treatments of perennial philosophical questions..."
  35. ↑ Nadler, A Companion to Early Modern Philosophy, p. 2: "The study of early modern philosophy demands that we pay attention to a wide variety of questions and an expansive pantheon of thinkers: the traditional canonical figures (Descartes, Spinoza, Leibniz, Locke, Berkeley, and Hume), to be sure, but also a large 'supporting cast'..."
  36. ↑ Bruce Kuklick, "Seven Thinkers and How They Grew: Descartes, Spinoza, Leibniz; Locke, Berkeley, Hume; Kant" in Rorty, Schneewind, and Skinner (eds.), Philosophy in History (Cambridge University Press, 1984), p. 125: "Literary, philosophical, and historical studies often rely on a notion of what is canonical. In American philosophy scholars go from Jonathan Edwards to John Dewey; in American literature from James Fenimore Cooper to F. Scott Fitzgerald; in political theory from Plato to Hobbes and Locke […] The texts or authors who fill in the blanks from A to Z in these, and other intellectual traditions, constitute the canon, and there is an accompanying narrative that links text to text or author to author, a 'history of' American literature, economic thought, and so on. The most conventional of such histories are embodied in university courses and the textbooks that accompany them. This essay examines one such course, the History of Modern Philosophy, and the texts that helped to create it. If a philosopher in the United States were asked why the seven people in my title comprise Modern Philosophy, the initial response would be: they were the best, and there are historical and philosophical connections among them."
  37. ↑ "Sanskrit ++ Einführung in die heilige Sprache Indiens". www.asien.net. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2017-04-14. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  38. ↑ John Bowker, Oxford Dictionary of World Religions, p. 259.
  39. ↑ Wendy Doniger (2014). On Hinduism. Oxford University Press. hlm. 46. ISBN 978-0-19-936008-6. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2023-07-03. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  40. ↑ Students' Britannica India (2000), Volume 4, Encyclopædia Britannica, ISBN 978-0852297605, p. 316.
  41. ↑ Hiltebeitel, Alf (2007), Hinduism. In: Joseph Kitagawa, "The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture", Routledge
  42. ↑ Randall Collins (2009). he Sociology of Philosophies. Harvard University Press. hlm. 184–85. ISBN 978-0-674-02977-4. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2023-01-11. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  43. ↑ Ganeri, Jonardon; The Lost Age of Reason Philosophy In Early ModernIndia 1450–1700, Oxford U. press.
  44. ↑ Garfield (Editor), Edelglass (Editor); The Oxford Handbook of World Philosophy, Chinese philosophy.
  45. ↑ Ebrey, Patricia (2010). The Cambridge Illustrated History of China. Cambridge University Press. hlm. 42.
  46. ↑ Bruce B. Janz, Philosophy in an African Place (2009), pp. 74–79, Plymouth, UK: Lexington Books.
  47. ↑ 47,0 47,1 Whiteley; Native American philosophy, Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2016-03-15 neng Wayback Machine.
  48. ↑ Pierotti, Raymond; Communities as both Ecological and Social entities in Native American thought, http://www.se.edu/nas/files/2013/03/5thNAScommunities.pdf Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2016-04-04 di Wayback Machine.
  49. ↑ "Use of "Tlamatini" in Aztec Thought and Culture: A Study of the Ancient Nahuatl Mind – Miguel León Portilla". Google Books. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  50. ↑ 50,0 50,1 IEP, Aztec Philosophy, http://www.iep.utm.edu/aztec/Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2020-05-25 di Wayback Machine.
  51. ↑ Webb, Hillary S.; Yanantin and Masintin in the Andean World: Complementary Dualism in Modern Peru Hardcover – March 15, 2012.
  52. ↑ "A Taxonomy of Philosophy". Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2011-06-11. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  53. ↑ Kenny, Anthony (16 August 2012). A New History of Western Philosophy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-958988-3.
  54. ↑ Plantinga, Alvin (2014-01-01). Zalta, Edward N., ed. Religion and Science (edisi ke-Spring 2014). Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2019-03-18. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  55. ↑ G & C. Merriam Co. (1913). Noah Porter, ed. Webster's Revised Unabridged Dictionary (edisi ke-1913). G & C. Merriam Co. hlm. 501. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 15 October 2013. Èakses tangghâl 2025-04-12.
  56. ↑ Kelly (1998) p. ix
  57. ↑ Review Èarsip 2017-01-31 di Wayback Machine. by Tom Riedel (Regis University)
  58. ↑ "Merriam-Webster.com". Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2023-07-08. Diakses tanggal 21 August 2012.
  59. ↑ Definition 1 of aesthetics. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2018-07-27 di Wayback Machine. from the Merriam-Webster Dictionary Online.
  60. ↑ Zangwill, Nick. "Aesthetic Judgment". Èarsip 2019-08-02 di Wayback Machine.", Stanford Encyclopedia of Philosophy, 02-28-2003/10-22-2007. Retrieved 24 July 2008.
  61. ↑ "aesthetic – definition of aesthetic in English from the Oxford dictionary". oxforddictionaries.com. Èarsip dâri vesi asli tangghâl 2016-09-01. Diakses tanggal 2019-01-09.
  62. ↑ White, Curtis (2014). The Science Delusion: Asking the Big Questions in a Culture of Easy Answers (dalam bahasa English). Brooklyn, NY: Melville House. ISBN 9781612193908.
  63. ↑ Carnap, Rudolf (1953). ""Inductive Logic and Science"". Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences. 80 (3): 189–197. doi:10.2307/20023651. ISSN 0199-9818. JSTOR 20023651.
  64. ↑ Encyclopædia Britannica: Theology; Relationship of theology to the history of religions and philosophy; Relationship to philosophy. Èarsip 2015-05-11 di Wayback Machine.
  65. ↑ Wainwright, WJ., The Oxford Handbook of Philosophy of Religion, Oxford Handbooks Online, 2004, p. 3. "The expression “philosophy of religion” did not come into general use until the nineteenth century, when it was employed to refer to the articulation and criticism of humanity's religious consciousness and its cultural expressions in thought, language, feeling, and practice."
Èpondhut ḍâri "https://mad.wikipedia.org/w/index.php?title=Filsafat&oldid=42944"