Enrico Fermi

Enrico Fermi (29 September 1901 – 28 November 1954) iyâ arèa seoranh Fisikawan Italia-Amerika sè palèng èkaènga’i kalabhân karyana dhâlem pelurahan beta, orèng pertama sè angembhânganghi rekator nuklir, bân anghembhângaghi teori kuantum. Dhibi’na ollè hadiah Nobel dhâlem bidang fisika 1938. Enrico Fermi aropa’aghi orèng sè cokop pènter è abad ka-20 mon èabhes dâri sakabbhinna sabab bân jurusan.

Ka'odien bân karer

Enrico Fermi lahèr è Roma, Italia è tanggâl 29 September 1901. Dhibi’na iyâ arèya ana’ nomer tello’ ḍâri Alberto Fermi, seorang kapala ḍivis è Kamentrian Perkerètaapian, bân Ida de Gattis seorang guru sakola’an ḍâsar. Kaka’na, Maria, dutaon lebbi toa, tarètanna Giulio sataon lebbi toa. Samarèna kadue ana’ lake’ jerèya èkèrèm ka komunitas dhisa ka’angghuy èrabhât, Enrico agabung polè kalabân kaluargâna è Roma teppa’ dhibi’na aomor dutaon satengnga. Maskè dhibi’na èbaptis dhaddhi Katolik sasoai kalabân katerroan kaè-nyaina, kaluargâna ta’ patè rèligius; Enrico iyâ arèya seorang agnostik salanjhâng oḍi’ dhibâsana. Dhâddhi ana’ lake’, dhibi’na anḍi’ cita-cita sè paḍe kalabân tarètanna Giulio, abangun motor listrik bân amain kalabân listrik bân mèkanik. Giulio wafat teppa’ operasi gerrungan è taon 1915 bân Maria wafat ḍâlem kacelaka’an kapal terbâng è semma’na Mila taon 1959.

Enrico Fermi amolaè karir pendidikanna kalabhân ajhâr tata bahasa, namonh è saat jeria jughân bakatdhâ dhâ’ ka matematika bân fisika molaè èbhâng-tembhâng dhibi’ bân keluargana. Saènggâ, è taon 1918, dhibi’na motosaghi alanjutaghi pendidikan è Universitas Pisa bân matadhâ’ bhekto empa’ taon ka’angguy lulus kalabhân teppa’ bân è taon 1922 ngaollè gelar doktoral è bidang fisika è dissa’.

Saterossa, dhibi’na sempar alanjutaghi pendidikan sakajjhe’ è Jerman bân Belanda sampè’ taon 1924 dhibi’na abheli ka Italia ka’angguy ngajher Matematika bân Fisika è Universitas Florence. È taon 1938, dhibi’na ngaollè gelar profesor dâri Universitas Roma, pas ollè posisi ngajher è bidang Fisika Universitas Colombia, bân dhibi’na pas ngaollè posisi polè Institusi Pembelajaran Nuklir è Universitas Chicago, posisi sè è teggu’ sampe’ karir bân kaodi’anna ambhu. Enrico Fermi toman èbherri’ Nobel Prize in Physics è taon 1938 kalabhân karyana sè aropa’aghi induced radioactivity. Fermi seccara biasa èanggep dhâddhi sala sèttong èlmoan sè kasohor è abad ka-20, sè cè’ berhasilla dâlem tèori bân èksperimènna. Abhâreng kalabhân Robet Oppenheimer, Fermi segghut èsebbhut dâddhi The Father of the Atomic Bomb. Èsampèng pan berempan pangargâ’an sè èkaollè Fermin, pan berempan Institusi akanta Fermi National Accelerator Laboratory bân Enrico Fermi Nuclear Generating Station, aguna’aghi nyama Fermi ka’angguy nyama Institusina.

Sè è temmo Fermi

Enrico Fermi aropa’aghi tokoh sè sanget penting dâlem kaètan aghâbay bom atom, maskè pan berempan orèng laèn negghu’ peran è padâ pentingnga dâlem kalakoan jeria. Tape, artè penting dhâ’ ka Fermi amola dâlem pan berempan peranan otamana dâlem hal sè nemmi reakor atom. Fermin abherri’ sombhengan tèori sè nantoaghi, bân sè aghâbây reaktor pertamana. Molaè taon 1945, tade’ bom atom sè èguna’aghi dâlem paperangan, tape sè bânnyak reaktor nuklir èkaghâbây ka’angguy maodhi’ listrik ka’angguy tojjhuen-tojjhuen perdamaian. Reaktor-reaktor tampa’na andhi’ artè sè lebbi parlo sè bisa èguna’aghi ka’angguy aprodusir radio isotop sè èguna’aghi è bidang kedokteran bân penyelidikan ilmiah. Bede katako’an jhâ’ reaktor nuklir bisa bencana rajhâ dhâ’ ka manossa, tapè tadhe’ sè nganngep jhâ’ temmoan jeriah adhe’ artena. Ka orèng-orèng è zamanna, ta’ tao ghâbay kebaikan otabhena kajhube’en, hasèl temmuan Fermi bisa abherri’ pangaro sè cokop loas dâlem kaodi’en deggi’.