Elizabeth I dari Inggris

Elizabeth I (7 September 1533-24 Maret 1603) iyâ arèya rato Kerajaan Inggris bân Irlandia dâri 17 November 1558 sampè matèna. Dhibi’en kadhâng èjhulughi “The Virgin Queen” (Rato Parabân), “Gloriana” otabâ “Good Queen Bess”. Elizabeth iyâ arèya pangowasa monarki sè kapèng lèma’ bân dibudi dâri Dinasti Tudor. Iyâ arèya potrè dâri Henry VIII bân Anne Boleyn. Tapè embu’en èhokom matè duwâ’ satengnga taon samarèna kalahèranna,  bân parnèkahan Anne kalabân Henry VIII èbhâttallaghi, saèngghâ Elizabeth èangghep ana’ sè ta’ essa. Tarètan bâllunna, Edward VI, dhâddhi raja sampè’ matèna è taon 1553, bân sabellum matè dhibi’en nyerraaghi takhta ka Lady Jane Grey, sè atentangan kalabân Undang-Undang sè ètoro’ bâkto jarèya bân nyèngkèrraghi Elizabeth bân Mary. Tapè, pangaterrona Edward ètorot, Mary dhâddhi rato bân Lady Jane èhokom matè. È taon 1558, Elizabeth aghântèaghi tarètan bâllunna, maskè sabellumma Elizabeth èkorong para’ sataonna polana èsangka adukung pamberontak Protestan.

Elizabeth nyoba’ marènta adhâsarraghi nasèhat sè bhâghus, saèngghâ dhibi’en ce’ aghântong dâ’ panasèhat-panasèhat sè èkapartajâ sè èpèmpèn William Cecil, Baron Burghley. Sala sèttong kalakoan Partamana iyâ arèya majhâghâ polè gereja Protestan Inggris, kalabân Elizabeth dhâddhi Gubernur palèng tèngghi (Supreme Governor). Gereja rèya bhâkal dhâddhi Gereja Inggris bâkto satèya. Elizabet èkarep bhâkal akabin bân andi’ katoronan saèngghâ nerrossaghi ghâris katoronan Tudor. Tepè, dhibi’en ta’ toman akabin, maskè toman bârempan kalè apacaran. Elizabeth samarèna jarèya èkenal kalabân kaparabânanna, bân moncol kultus sè ollè ètèngghu dâlem ropa potret, rak araghân, bân sastra.

Bâkto marènta, Elizabeth lebbi moderat lebbi moderat dâri eppa’ na bân tan tarètanna. Sala sèttong semboyanna iyâ arèya “video et taceo” (“Sèngko’ ngatèla bân ta’ ngoca’ pa-apa”). Dhibi’en lebbi tolèran ka kapartajâân laen bân ta’ alako panganiajâân attas dhâsar kasebbhut. Samarèna taon 1570, bâkto paus ngoca’ jhâ’ dhibi’en iyâ arèya pangowasa sè tak essa bân sè èbâbâna ta’ kodhu patoh ka Elizabeth, bâbârempa konspirasi ngancem nyabâna. Tapè, kabbhi opajâ kaangghuy maghâgghâr Elizabeth èpaburung bherkat agen rahasia menteri-menterina. Dâlem orosan lowar negeri, Elizabeth cokop tèngatè bân lèngallè antara Prancis bân Spanyol. Dhibi’en satengnga atè dâlem adukung sajumla kampanye militer sè tak efektif bân korang èbiayaè bi’ Belanda, Prancis, bân Irlandia. È partengngaan taon 1580-wan, perrang kalabân Spanyol ta’ bisa pole è alèngi, bân bâkto Spanyol motos bhâkal naklokkaghi Inggris è taon 1588, Armada Spanyol èpakala bi’ Inggris, bân kamennangan rèya dhâddhi sala sèttong kamennangan sè palèng rajâ dâlem sajârâ Inggris.

Bâkto kakowasaan Elizabeth èsebbhut era Elizabeth bân èkenal polana parkembangan drama Inggris bi’ bâbârempa pujangga ènga’ William Shakespreare bân Christoper Marlowe. Salaèn jârèya, panjâjâân-panjâjâân Inggris enga’ Francis Drake jhughân tarsohor. Tapè, bâbârempa sejarawan nyataaghi jhâ’ Elizabeth ghâmpang ghighir, kadhâng-kadhâng ta’ tegghâs, bân coma ghun ontong. Para’ akhèr kakowasaanna, perrèna cem-macemma masala ekonomi bân militer, popolaritassa akorang. Tapè, dhibi’en tetep èkenal dhâddhi sorang reformis sè karismatik bân bisa tahan è bâkto pamarèntaan Inggris para’ robbhu bân bâkto pangowasa è naghârâ-naghârâ tatangghâ ngadhepphi masala internal sè ngancem kakowasaanna. Hal rèya kadhâddhiyân dâ’ moso Elizabeth, Mary, Ratu Skotlandia, sè èpenjara bi’ Elizabeth è taon 1568 bân akherra èhokom matè è taon 1587. Empa’ polo taon bâkto kakowasaan Elizabeth ella ngibâ stabilitas è Inggris bân abhânto abentu’ identitas nasional.

Kaodi’en awwâl

Elizabeth lahèr è Istana Greenwich bân ènyamaè dâri kaduwâ’ nyaina, Elizabeth dâri York bân Elizabeth Howard. Dhibi’en iyâ arèya kaduwâ’ raj Henry VIII dâri Inggris. Embu’na, Anne Boleyn, iyâ arèya binè kaduwâ’ Henry. Bâkto lahèr, dhibi’en dhâddhi callon penerros takhta Inggris. Kaka’ bâllunna, Mary, ta’ dhâddhi penerros sè essa polana Hnery ella abhâttallaghi nèkana bi’ embu’na Mary, Catherine dâri Aragon,sopajâ ollè nèka bi’ Anne bân ollè penerros lakè’. Elizabeth èbaptis è tanggâl 10 Sèptèmber, Kopala Uskup Thomas Cranmer, Marquess Exeter, Adipati binè’ Norfolk, bân Dowager Marchioness Dorset dhâddhi empa’ sponsor pembaptissanna.