Ebbhu'

Ebbhu' (bhâsa Ènggris: treeshrew) iyâ arèya sakalompo' kèbân mamalia kènè' sè kembhâr bân segghut taporop kalabân bâjing. Sacara ilmiah, ebbhu' ta' paḍâ bân jhâu ḍâri bâjing (Famili Sciuridae). Ebbhu' iyâ arèya sè ngakan srangghâ, bân lambâ' è pamaso' ka ḍâlem ordo insektivora (sè ngakan srangghâ) kalabân celurut, sedangkan bâjing tamaso' ka ordo Rodentia (kèbân pangerrat) abhâreng kalabân tèkos. Genus rèya pertama kalè è jellasaghi bi' Thomas Stanford Raffles è taon 1821.^[1]

Klasifikasi

Ebbhu' anḍi' othek sè lebbi rajâ. Rasio rajâ na othek paḍâ rajâ na bhâdhân ebbhu' iyâ arèya sè palèng rajâ è maklok oḍi', bahkan ngalaè manossa.

Ebbhu' perna è pa pèsa ḍâri celurut bân tèkos bulân sè teptep bâḍâ ḍâlem bhângsa Insektivora, bân è pa ngallè ka ḍâlem bhângsa Primata sè kalompo' na kukang, singapuar, ketthang bân kerra. Allèyan rèya polana kembhâr internal ebbhu' kalabân bhângsa ketthang rowa, saèngghâ è angghâp kalabân kalompo' Primata awwâl.

Tandhâ

Raffles ajellassaghi genus rèya anḍi' cocco' sè lanjhâng, bellu' sampè' 10 ghighi sè paḍâ, angghuta bhâdhân sè berkembang kalabân bhâghus, soko telanjang a ghrighi' lema', bân pa'-dhâpa' soko sè è lengkabbhi kalabân bhântalan sè nonjol bân cakar sè tajhâm, kalabân kabiyasaan bân buntho' bâjing.^[2]

Marcus Ward Lyon materbi' beccèan genus kasebbhut è taon 1913, bân paḍâ nyatet penampakan spèsiès ebbhu' sè paḍâ kalabân bâjing, sè coma ta' anḍi' songot ètem lanjhâng bân anḍi' kopèng sè lebbi kènè'. Ebbhu' ta' anḍi' tandhâ sakalè sè mowa na, è seddhi'na èlong sè lanjhâng anḍi' retikulat alos, ghâris mèrèng è bhâu korang lebbi sanget è katèla' jellas bân buntho' na a bulu tapè ta' arombây. Tamporong othek-ghâ ra-kèra salèbârrâ ghighi attas. Fossa Temporalis lebbi kènè' ḍâri orbit (anatomi). Pasangan ghighi sè serrè awwâl attas lebbi lanjhâng ḍâri ghighi serrè kaḍuwâ, sedangkan pasangan ghighi serrè bâbâ kaḍuwâ lebbi rajâ sakonnè' ḍâri pasangan ghighi serrè awwâl bân katello. Ghighi tarèng bâbâ lebbi akembang katèmbhâng ghighi tarèng attas bân manjhâng tèngghi è attas ghighi jânggem kènè' sè semma'. Okoran cèthak, bhâdhân bân buntho' amacem bârna na antar spèsiès.

Sala sèttong tandhâ na ebbhu' iyâ arèya pangatèla' na bârna na. Ebbhu' anḍi' reseptor visual sèl batang bân sèl kerucut sè kembhâr kalabân manossa bân Primata laènna.^[3]

Sebaran

Spèsiès Tupaia ra-kèra ḍâri Tèmor tasè' Inḍia, Myanmar, Kepulauan Nikobar ka ara Tèmor sampè' Kepulauan Filipina bân ḍâri Tiongkok tengnga sampè' Lao' saèngghâ Jhâbâ, Kalimantan bân somatra, tamaso' polo è tasè' bârâ' Ḍâjâ. Kèbân rèya ta' kasebbar è Sulawèsi, otabâ è polo è seddhi'na Tèmor Jhâbâ, kacowali Bhâli.

Tupaia neng-neng è bhut-rombhut sè lebbhâ' è alas tropis. Kacowali T. Minor, Tupaia oḍi' è dhârât bân nyarè ngakan è alas, bèyasana è bâbâ 1,5 m (4 soko 11 inci). Polana Tupaia jarang è katèla' lèbât jhâlân lèbâr, populasina è capo' dampak negatif ḍâri fregmentasi alas sè è sebbhâbbhâghi bi' operasi tebbhângan kaju.

Èkologi bân tèngka

Para naturalis awwâl aghâmbhârraghi spesimen Tupaia sè è pèghâ' è alam lèyar sebagai gelisah, ghugghu', bân arèaksi ceppet ka sowara bân ghuli. Sensitivitas pengèdingan Ebbhu' sanget berkembang karna rentang frèkuènsi pakèdingan ebbhu' sè lowas ḍâpa' ka jangkauan ultrabunyi.

Bentu' ghighi pèpè spèsiès Tupaia nojjhuwaghi bahwa Tupaia iyâ arèya tokang ngakan srangghâ. Spesimen penangkaran è laporraghi abhuru bilis, lala', jangkrik, bâlâng, kecoa bân râ'-dhârâân (kumbang kecil). Tupaia negghu' kakanan è antara soko aḍâ' na sambi toju' è pokang. Samarèna ngakan Tupaia maalos cèthak bân mowa kalabân soko na sè ḍuwâ' jhughâ ajhilât bibir bân dhâpa' tanang. Tupaia paḍâ lèbur ka aèng, kaangghuy ngènom bân mandi. Tupaia malengkaphi pola kakanna kalabân buwâ lèca' sè sabâgiyân rajâ è sebbarraghi bi' mano'. Tupaia a ghlunyo' dhâghing buwâna, tapè nolak komponen sè aserrate, sè ta' bisa è cerna karna perro'na sè lanjhâng bân kènè' serta sekum se ghita' samporna.^[4]

Sombher

↑ Wilkinson, R. J. (1901). A Malay-English dictionary Kelly & Walsh Limited, Hongkong, Shanghai and Yokohama. Èaksès tagghâl 2025-04-15.
↑ Raffles, T. S. (1821). "Descriptive Catalogue of a Zoological Collection made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries". The Transactions of the Linnean Society of London. Linnean Society of London. XIII: 239–340. Èaksès tagghâl 2025-04-15.
↑ Shriver, J .G., Noback, C. R. (1967). Color Vision in the Tree Shrew (Tupaia glis). Folia Primatologia 6: 161−169. Èaksès tagghâl 2025-04-15.
↑ Emmons, L. (2000). Tupai: A field study of Bornean treeshrews. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.

[1] Wilkinson, R. J. (1901). A Malay-English dictionary Kelly & Walsh Limited, Hongkong, Shanghai and Yokohama. Èaksès tagghâl 2025-04-15.

[2] Raffles, T. S. (1821). "Descriptive Catalogue of a Zoological Collection made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries". The Transactions of the Linnean Society of London. Linnean Society of London. XIII: 239–340. Èaksès tagghâl 2025-04-15.

[3] Shriver, J .G., Noback, C. R. (1967). Color Vision in the Tree Shrew (Tupaia glis). Folia Primatologia 6: 161−169. Èaksès tagghâl 2025-04-15.

[4] Emmons, L. (2000). Tupai: A field study of Bornean treeshrews. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.

[1]

[2]

[3]

[4]