David Hilbert
David Hilbert ((/ˈhɪlbərt/;)[1] 23 Januari 1862, Wehlau, Prusia Tèmor–14 Februari 1943, Göttingen, Jerman) arèya matematikawan Jèrman. Bânnyak orèng sè nganggep jhâ’ arèya sala sèttong matematikawan palèng apangaro è abad 19 bân awwâl abad ke-20. Hilbert ngaollè pangargâ’en dhâddhi matematikawan bân èlmowan rajhâ kalabhân nemmo otabâ angembangaghi pan saponapan gagasan, akanta tèori invarian, aksiomisasi geometri bân gagasan ruang Hilbert. Arèyalah sala sèttong temmoan analisis fungsi. Hilbert bân moreddâ nyombhâng bânnyak dhâ’ kerangka dhâsar sè è kabhutoagi ka’angguy mèkanika kuantum bân relativitas umum. Hilbert iyâ arèya sala sèttong sè majhâgâ logika matematika. Hilbert jugân sala sèttong orèng pertama sè mabidhâ antara matematik bân metamatematika, bân sèccara anga’ ajhâgâ tèori himpunan cantor. Conto kasohor kapaimpinanna è dunia matematika iyâ arèya penjelasanna è taon 1900 tentang himpunan masalah sè anantoaghi jhâlanna bhânnyak risèt matematika è abad ke-20.[2][3]
Hilbert bân para mahasiswana bânnya’ nyombhâng ḍâlem abangun katelètèan bân ngembhângahi parangkat penting sè èghuna’aghi ḍâlem fisika matematika modèrn. Dhibi’na aropa’aghi sala sèttong sè majhâghâ tèori sè abhuktèaghi bân logika matematika.[4]
Kaoḍi’en
[beccè' | beccè' sombher]Awwâl kaoḍi’en bân pendidikan
[beccè' | beccè' sombher]Hilbet, ana’ pertama ḍâri due’ soḍara bân tong-sèttongnga pota Otto, seorang hakim ḍaèrah, bân Maria Therese Hilbert (née Erdtmann), potrè seorang dhâghâng, lahèr è provinsi Pruisia, Karajâ’en Prusia, mongghu è Königsberg (mènorot pernyata’an Hilbert dhibi’) otabâ è Wehlau (èkenal molaè 1946 dhâddhi Znamensk) semma’ Königsberg tempat eppa’na alako èbhâkto dhibi’na lahèr. Kaè ḍâri piha’ eppa’na iyâ arèya David Hilbert, seorang hakim bân Geheimrat. Èbuna Maria anḍi’ minat ḍâlem filsafat, astronomi, bân bilangan prima, samentara eppa’na Otto ngajhârraghi nilai-nilai Prusia. Samarèna eppa’na dhâddhi hakim kota, kaloargâna ngallè ka Königsberg. Kaka’ bini’na David, Elise, lahèr teppa’ dhibi’na aomor nem taon. Dhibi’na molaè asakola è omor bellung taon, dutaon lebbi lambat ḍâri omor sakola’an biasana.[5]
È akhèr taon 1872. Hilbert maso’ ka Friedrichskolleg Gymnasium (Collegium fridericianum, sakola’an sè paḍe tempat Immanuel Kant perna asakola 140 taon sabelunna); tapè, samarèna masa sè ta’ masenneng, dhibi’na ngallè ka (akhèr taon 1879) bân lulus ḍâri (awwâl taon 1880) Wilhelm Gymnasium sè lebbi aorèntasi ḍâ’ sains.[6] Samarèna la lulus, è musin gugur taon 1880, Hilbert adaftar è Universitas Königsberg, "Albertina". È awwâl taon 1882, Hermann Minkowski (dutaoan lebbi ngoḍe ḍâri Hilbert bân jhughân penḍuḍu’ asli Königsberg tapè perna akulia è Berlin abiddhâ tello’ semester)9 abâli ka Königsberg bân maso’ Unversitas. Hilbert akanca sa’omor oḍi’na kalabân Minkowski sè toḍusen bân berbakat[6][7]
Sakola’an Göttingen
[beccè' | beccè' sombher]È antara morèd-morèd Hilbert iyâ arèya Hermann Weyl, juara skak Emanuel Lasker, Ernst Zermelo, dan Carl Gustav Hempel. John von Neumann iyâ arèya asistènna. È Universitas Göttingen, Hilbert èkalèlèngè sareng lingkaran sosial sè terḍiri ḍâri pan berempan matematikawan terpenting abâd ka-20, akanta Emmy Noether bân Alonzo Church.[6]
È antara 69 mahasiswa Ph.D.-na è Göttingen, bânnya’ sè pas dhâddhi matematikawan kasohor, tamaso’ (kalabân tangghâl tesis): Otto Blumenthal (1898), Felix Bernstein (1901), Hermann Weyl (1908), Richard Courant (1910), Erich Hecke (1910), Hugo Steinhaus (1911), dan Wilhelm Ackermann (1925).[8] Antara taon 1902 bân 1939, Hilbert dhâddhi èḍito Mathematische Annalen, junal matematika kasohor èbhâkto jerèya. Dhibi’na kapèle dhâddhi angguta Intenasional Akedemi Èlmo Pangataoan Nasional Amerika Seikat è taon 1907.[9]
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ "Hilbert". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
- ↑ Joyce, David. "The Mathematical Problems of David Hilbert". Clark University. eakses tangghal 2025-04-09
- ↑ Hilbert, David. "Mathematical Problems" eakses tangghal 2025-04-09
- ↑ Zach, Richard (31 July 2003). "Hilbert's Program". Stanford Encyclopedia of Philosophy. eakses tangghal 2025-04-09
- ↑ Reid, Constance. (1996). Hilbert. New York: Springer. ISBN 0-387-94674-8.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Reid, Constance. (1996). Hilbert. New York: Springer. ISBN 0-387-94674-8.
- ↑ Weyl, Hermann (2012), "David Hilbert and his Mathematical Work", in Peter Pesic (ed.), Levels of Infinity/Selected writings on Mathematics and Philosophy, Dover, p. 94, ISBN 978-0-486-48903-2
- ↑ "The Mathematics Genealogy Project – David Hilbert" eakses tangghal 2025-04-18
- ↑ "David Hilbert". www.nasonline.org. eakses tangghal 2025-04-18