Che Guevara

Ernesto “Che”Guevara ( 14 Junè 1928 – 9 Oktober 1967) iyâ arèya sorang pajuwâng revolusi, dokter, tokang tolès, pamèmpèn gerilyawan, diplomat, bân pakar teori militer asal Argentina sè halowân Marxis. Polana sala sèttong tokoh otama dâlem Revolusi Kuba, mowana ella dhâddhi simbol parlawanan dâlem blessat kontra-kabudâjâân bân dâlem budâjâ populer.

Bâkto ghi’ dhâddhi sorang mahasiswa kadokteran, Guavara alèng-lèngi wilaya Amerika lao’ bân ngalami radikalisasi polana kamèskènan, kalaparan, bân panyakèt sè dhibi’en saksèèn kalabân matana dhibi’. Dhibi’en cè’terrona maambu eksploitasi sè ca’an èkalako bi’ “kapitalis Amerika Serikat”, saèngghâ dhibi’en nyoba’ abhânto reformasi sosial sè è canangkan è Guatemala bi’ Presiden Jacobo Arbenz. Tapè, Arbenz pas èlèngsèrraghi kalabân bhântowan dâri CIA attas sotokan dâri United Fruit Company, saèngghâ Guevara dhâddhi makèn mantap kalabân ideologi sè èyakènè. Samarèna jarèya, dhibi’en ngallè ka Kotta Meksiko, bân èdissa dhibi’en atemmor bân Raúl bân Fidel Castro bân agabung kalabân Blessat 26 Juli, kabbhi mangkat ka Kuba kalabân nompa’ sèttong kapal yacht sè anyama Granma, kalabân tojjhuwân maghâgghâr diktator Kuba sè èdukung bi’ Amerika Serikat, Fulgencio Batista. Guevara samarèna jarèya dhâddhi tokoh sè tarkenal è kalangan pemberontak bân èangka’ dhâddhi komandan kaduwâ’, bân dhibi’en kèya amain perran sè pentèng dâlem kampanye gerilya salama duwâ’ taon sè akhèrra bisa malèngsèr rezim Batista.

Samarèna Revolusi Kuba, Guevara andi’ bânnya’ peranan pentèng dâlem pamarèntaanna Castro. Perran-perran kasebbhut termaso’ paninjauan banding bân hokoman tembak matè kaangghuy orèng-orèng sè èvonis alako kajahatan perrang bi’ pangadilân revolusioner, palaksanaan reformasi agraria dâlem kapasitassa dhâddhi menteri perindustrian, sarta penggalakkan kampanye mella’ huruf è saloro Kuba. Salaèn jarèya, dhibi’en ajâbat dhâddhi direktur pengarahan angkatan bersenjata Kuba bân presiden bank nasional, bân dhibi’en alènglèng dhunnya dhâddhi parwakilan resmi Kuba. Guevara jhughân toro’ andi’ dâlem alatè militer sè akhèrra bisa ngalèngi Invasi Teluk bâbi, bân dhibi’en adukung pangèrèman misil-misil balistik negghu’ senjata nuklir mèlè’ Uni Soviet ka Kuba sè akonco’ è Krisis Misil Kuba taon 1962.

Guevara jhughân sorang tokang tolès. Dhibi’en nyoson sèttong buku pandhuwân tantang perrang gerilya bân jhughân sèttong memoar tantang parjhâlânan bâkto ngodâna kalabân ngangghuy sepeda motor. Pangalamanna sarta ideologi Marxisme-Leninisme sè dhibi’en anut aghâbây Guevara yakèn jhâ’ keterbelakangan bân kaberghântongan naghârâ-naghârâ Dhunnya katello’ iyâ arèya dampak dâri imperialisme, neokolonialisme, bân kapitalisme monopoli, bân dhibi’en yakèn jhâ’ hal jarèya coma bisa èrombak bi’ internasionalisme proletarian bân revolusi dhunnya. Guevara adhingghâl Kuba è taon 1965 kaangghuy ngobbhâr revolusi è luar negeri. Pertamana dhibi’en nyoba’ abhânto pemberontak è Kongo-Kinshasa, tapè opajâ rèya gâgâl. Dhibi’en pas dhâddhi gerilyawan è Bolivia, tapè dhibi’en è tankep bi’ militer Bolivia sè èbhânto CIA bân marèna jarèya èhokom matè kalabân ètembak.

Che Guevara iyâ arèya tokoh sajâr6a sè èpojhi bân èkecam, kalabân imajinasi kolektif tantang dhibi’en sè salèng atola’ bingkèng è dâlem bânnya’ buku biografi, memoar, esai, film dokumenter, lagu, bân film. Akibatta angghâppan jhâ’ dhibi’en iyâ arèya sorang martir, sarta ajhâghânna kaangghuy matao parjuangan kellas bân nyèptaaghi kasadaran sorang “manossa anyar” sè èsotok bi’ moral ètèmbhâng materi, dhibi’en dhâddhi lambang cem-macemma blessat kacèr. Majalah Time ngangghep Guevara dhâddhi sala sèttong dâri 100 tokoh palèng apangaro è abad ka-20, samantara foto Che Guevara sè èkenang bi’ Alberto Korda (sè judullâ Guerrillero Heroico) èangghâp dhâddhi “foto palèng terkenal è dhunnya” bi’ Maryland Institute College of Art.

Kaodi’en awwâl

Ernesto Guevara lahèr dâri pasangan èrnesto Guevara Lynch bân binina, Celia de la Sema y Liosa, è tangghâl 14 Junè 1928 è Rosario, Argentina, polana ana’ sariyang dân lèma’ satarètanan dâlem sèttong kaluwârga Argentina kellas tengnga katoronan Spanyol (tarmaso’ Basque bân Cantabria), ètambâ kalabân dârâ Irlandia dâri bângâtowa patrilinealnya, Patrick Lynch. Sasowai kalabân kaluwessan tata nyama bâlem bhâsa Spanyol, nyama resmina (Ernesto Guevara) kadhâng ètambâ kalabân nyama bingkèng “de la Serna” bân/otabâ “Lynch”. Bâkto acaca sèfat Che sè “ta’ tenang”, eppa’na ngoca’ jhâ’ “hal dâ’-adâ’ sè parlo è sadari dâri tang ana’ iyâ arèya dârâ para pamberontak Inlandia sè ngalèr è dâlem bhâdhânna”.