Charles Darwin
Charles Robert Darwin, FRS FRGS FLS FZS[1] (/ˈdɑːrwɪn/;[5] 12 Pèbruari 1809 – 19 April 1882) iyâ arèya naturalis bân ahli geologi Inggris, sè palèng èkasohor polana kontribusina neng biologi evolusioner. Dhibi'en sè nguca' jhâ' sakabbina spesies asalla ḍari nenek moyang sè paḍâ bân berkembang ḍari bâ'to ka bâ'to, satèya ètarèma kalabân loas bân èangghâp mènangka konsep fundamental dâlem èlmo pangataoan.[2] Ḍâlem publikasina sareng Alfred Russel Wallace, dhibi'en ngennallaghi teori ilmiah sè nyata'aghi pola percabangan evolusi èhasèlaghi ḍari proses sè è sebbhut seleksi alam, sè ḍimma parjuangan kaangghuy eksistensi anḍi' èfèk sè paḍâ kalabân seleksi ghâbâyân sè alibataghi dâlem seleksi ghâbâyân. Darwin la anḍi' ghâmbârân mènangka sala sèttong tokoh sè anḍi' pangaro è dâlem sejarana manossa, bân èhormatdhi kalabân pangobhurân neng Westminster Abbey.
Darwin nerbitaghi teori evolusi kalabân bhuktè koat dâlem bukuna sè terbi' taon 1859 On the Origin of Species, sè ngatasè panolaghân ilmiah dâri konsep awwâl ḍâri transmutasi spesies[3]. Neng 1870-an, komunitas ilmiah bân kabânnya'an masyarakat omomma narèma evolusi mènangka fakta. Namong, bânnya' sè lèbur ka panjelasân sè tabeligghâ bân konsensus jhâ' seleksi alam iyâ arèya mekanisme ḍâsar evolusi anyar sè dâpa' manabi sintesis evolusi modern moncol ḍari taon 1930-an sampè' taon 1950-an. Kalabân modifikasi, panemmoan ilmiah Darwin iyâ arèya teori pamasèttong èlmo Kaoḍi'en, sè ajellasaghi cem-macemma kaoḍi'en.
Minat awwâl Darwin neng alam nyebabaghi dhibi'en ngabaiaghi pandidighân kadokteranna neng Universitas Edinburgh. Dhibi'en mala abânto panelitiân invertebrata tasè'. Pandidighânna neng Universitas Cambridge (Christ's College) adorong kalèburânna ḍâ' ka èlmo alam. Palayarânna salama lèma taon neng HMS Beagle ngokohaghi dhibi'en mènangka ahli geologi sè kasohor sè è observasi bân teorina sè anyokong ide uniformitarian Charles Lyell bân publikasi jurnal sè abahas iyâ arèya palayarân bisa kasohor mènangka dhâddhi penulis sè populèr.
Darwin molaè panyelidighân kalabân rinci bân neng taon 1838 nyuson teorina tentang seleksi alam samarèna aromasa bingung kalabân distribusi geografis satwa liar bân fosil sè è kompolaghi è dâlem palayarân. Maskè dhibi'en abahas ide-ide kalabân naturalis, ghi' bhuto bâ'to kaaangghuy panalitiân bân ghi' anḍi' kalakoan neng geologi. Darwin nolès tèorina neng taon 1858 è bâ'to Alfred Russel Wallace ngèrem èsai sè abahas ide sè padâ. Hal kasebbhut anyokong publikasi areng-bhâreng ḍari kaḍuwâ' tèorina. Karya Darwin abangun panuronan kalabân modifikasi èvolusionèr mènangka panjelasân ilmiah sè dominan ḍari diversifikasi neng alam. Neng taon 1871, Darwin abahas evolusi manossa bân seleksi seksual è dâlem The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, diikuti oleh The Expression of the Emotions in Man and Animals. Panilitiân neng tataneman è terbitaghi è dâlem buku. Ḍâlem buku sè tarahèr, Darwin abahas cacèng tana bân efekghâ neng tana.
Darwin kasohor sacara internasional bân la aghâmbâraghi mènangka sala sèttong toko sè palèng anḍi pangato è dâlem sejarana manossa. Dhibi'en èhormatdhi mènangka ilmuwan kalabân pamakamanna neng Westminster Abbey.
Kaoḍi'en
[beccè' | beccè' sombher]Bâ'to Kènnè'
[beccè' | beccè' sombher]Charles Darwin lahèr neng Shrewsbury, Shropshire, Inggris, è romana kalowargana, The Mount House[4]. Darwin iyâ areya ana' kalèma' ḍâri ennem sataretanan ḍâri kalowargana dokter sè soghi, Robert Darwin, bân Susannah Wedgwood. Èmba lakè'en ḍari eppa'en, Erasmus Darwin, bân Josiah Wedgwood ḍari embu'en iyâ arèya panentang parbudaghân sè kasohor. Erasmus Darwin mojhi konsep sè umum evolusi bân nenek moyang bersama è dâlem bukuna Zoonomia taon 1794.
Kaḍuwâ' kalowargana orèng seppona ḍari kalowarga Inggris sè kasohor, kalowarga Darwin — Wedgwood sè nyokong gereja Unitarian. Embu'na dhingghâl dhunnya è bâ'to Charles ghi' omor bâllu' taon. Neng taon1818, dhibi'en asakola neng sakola'an Shrewsbury sè ta' patè jâu ḍari romana bân nengneng è asrama sakola'an.
Asabâb kasoghienna orèng seppona, Darwin ngarassa'aghi kanyamanan bân anḍi' akses kaangghuy ngangghuy fasilitas-fasilitas pandidighân sè bhâghus. Namong, Eppa'na kobâtèr ka masa depanna Darwin, polana ghun lako aneng-sennengngan kalabân berburu, amain bân patè' bân mèghâ' tèkos. Eppa'na kibâtèr ka Darwin tako' matodus kalowargana. Maskè Darwin ḍâri ghi' kènnè' sè lèbur ka biologi, kaangghuy mabhunga Eppa'na, dhibi'en ngala' studi kedokteran.
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ "Fellows of the Royal Society". London: Royal Society. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2015-03-16. Aksès 2025-03-31.
- ↑ Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. Viking. hlm. 8–11. ISBN 978-0-670-02053-9. Aksès 2025-03-31.
- ↑ Glass, Bentley (1959). Forerunners of Darwin. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. hlm. iv. ISBN 0-8018-0222-9. Darwin's solution is a magnificent synthesis of evidence...a synthesis...compelling in honesty and comprehensiveness. Aksès 2025-03-31.
- ↑ "The Mount House, Shrewsbury, England (Charles Darwin)". web.archive.org. 2008-12-06. Archived from the original on 2008-12-06. Aksès 2025-03-31.