Augustus
Augustus (23 September 63 SM – 19 Agustus 14 M), lahir Gaius Octavius Thurinus, dhâddhi Gaius Julius Caesar Octavianus samarèna èadopsi, iyâ arèya pendiri Kekaisaran Romawi bân kaisar pertamana, sè marènta dâri taon 27 SM kantos sedâ è 14 M. Agustus iyâ arèya penakan bhuju’ dâri Julius Caesar sè pas èangka’ dhâddhi ana’ kala’anna . Saellana Julius Caesar èpate'è è taon 44 SM, Augustus dhâddhi sala sèttong angghuta Triumvirat Kaduwâ' abhâreng Mark Antony bân Marcus Aemilius Lepidus, sè atojjhuwân kaangghuy astabillaghi Republik Romawi sè parappa’en krisis. Tapè, aliansi kasebbhut ghâgghâr, bân Augustus akonfrontasi bi’ Mark Antony dâlem Pertemporan Actium è taon 31 SM, sè akhèrra Augustus mennang. Kalabân makala Antony bân Cleopatra, Augustus dhâddhi pamèmpèn tongghâl Roma, sè mamarè era perrang sataretanan sè abit.
Samarèna makowat kakowasaanna, Augustus molaè aghâbây reformasi rajâ sè termaso’ ka administrasi sipil, militer, bân sosial Roma. Dhibi’en majhâghâ polè institusi-institusi republik tapè aghâdhui kontrol è budhina layar kalabân gelar "Princeps Civitatis" (Warga Naghârâ Pertama). Salaèn jârèya, dhibi’en èbârri’ gellâr "Augustus" bi’ Senat Romawi è taon 27 SM, sè mènangka tandha transisi dâri Republik ka Kekaisaran Romawi. È bâbâna pamarènta'anna, Roma maso' ka èra "Pax Romana", pèriode stabilitas bân kama'moran sè abit lebbi dâri duwâ' abad. Augustus jhughân mabiayai bânnya' proyek bangunan bhâghus, è antarana jhâlân anyar, kuil, bân forum anyar, bân jhughâ meccè’ infrastruktur kotta Roma. Reformasina makowat ekonomi, malèbâr kakaisaran, bân netteppaghi sèstem pajhek sè lebbi efisien.
Kabijakan Augustus ta’ coma èfokusaghi ghâbây stabilitas politik, tapè jhughân ghâbây makowat moral masyarakat Romawi. Dhibi’en aghâdhui nilai-nilai tradisional Romawi akadhi "pietas" (kasalèhan) bân "gravitas" (kaseriusan), bân malancar undang-undang sè nyoto’ nèka bân kalahèran ana'. Maskè pamarènta'anna ètandhâi kalabân kontrol sè ketat dâ' kabhibhâsân individu bân pers, sarta penindasan oposisi politik, bânnya' orèng Romawi nganggep Augustus kalabân orèng sè aghâbây perdamaian bân kama'moran saamponna taon-taon kacau[1][2].
Kaodi’en awwâl
[beccè' | beccè' sombher]Dhibi’en lahèr è Roma è 23 September 63 SM. Kalowarga dâri ramana asalla dâri kotta Velletri, ra-kèra 40 kilometer bun temor lao'na Roma. Dhibi’en lahèr è tana kènè' sè èsebbhut Ox Head, sè bâdâ semma’ Forum Romawi è Bukit Palatine E bâkto ghi' kènè', èberri’ panggilân "Thurinus," kamongkènan ghâbây ngormatè kamennanganna ramana attas kalompo' budhu' sè aberontak è Thurii ta' abit saellana kalahèranna. Menorot Suetonius, , kalowarga Octavian andi' reputasi sè ella abit è Velitrae, kalabân jhâlân sè ènyamaè kalabân nyamana kabbhi bân sèttong altar sè èparcajâ marè èsoccèaghi sareng sorang loor sè ampon mèmpèn perrang sareng kotta tatangghâ.
polana Roma cè' rammèna bâkto jârèya, Octavianus èkèrèm ka dhisa asal ramana è Velletri kaangghuy èpèrajâ. È dâlem memoarna, Octavian nyebbuttaghi sacara ringkes kalowargana ramana, sè asalla dâri kalangan andi’ jhârân. Kaè juju’ dâri ramana, Octavius, perna atugas mènangka tribun militer è Sisilia è bâkto Perang Punisia Kaduwâ', bân kaèna negghu’ pan-bârâmpan jabatan politik lokal. Eppa'na se anyama Oktavius perna dhâddhi gubennor e Makedonia. Embu'na Oktavianus, Atia, iyâ arèya penakanna Julius Caesar.
Ramana Oktavianus sedâ è taon 59 SM, è bâkto Oktavianus ghi' omor empa' taon. Èbhuna, Atia, pas nèka sareng Lucius Marcius Philippus, mantan gubennor Suriah. Philippus, sè ngako toronanna Aleksander Agung, èpèlè konsul è taon 56 SM. Tapè, dhibi’en ta' nojjhuaghi minat dâ' Octavianus sè ghi' ngodâ. Hasèlla, Octavianus èparajâ sareng nyaina, Julia, sè iyâ arèya ale'na Julius Caesar. Bâkto Julia matè è taon 52 otabâ 51 SM, Oktavian aberri' pujian pemakamanna. Saellana seda, èbhu bân eppa’ bâllunna lebbi terlibat dâlem arabâtta. E bakto aomor 15 taon, aba'na ngangghuy toga virilis, sè alambangaghi maso'na dâ' ka omorra sè la dhibâsa, bân è taon 47 SM, dhibi’na èpilih dâ' College of Pontiffs. taon salastarèna, dhibi’en ètanggung jawabaghi kaangghuy ngator permainan Yunani sè èlaksanaaghi kaangghuy ngormatè Kuil Venus Genetrix, sè èpadhâddhi bi’ Julius Caesar.
Menorot Nicolaus dâri Damaskus, Octavianus awwâlla terro noro'a kampanye Julius Caesar è Afrika, tapè nyorot saellana èbhuna mangmang. È taon 46 SM, akhèrra èsetujui kaangghuy ngèdhinnaghi Octavianus kaangghuy noro' Caesar ka Hispania, è dissa' Caesar aperrang alabân pasukan Pompey. Tapè , Octavianus sake' bân ta' bisa ajhâlân. Saellana bârâs, dhibi’en mangkat ka kapal tape kapal jareya nyellem. Tapè, dhibi’en bisa napa' ka dhârât kalabân coma sakone' kancana bân kalabân bângal ajhâlân è wilayah moso kaangghuy napa' ka parkemahan Caesar, sè cè' makaesso'na Caesar. Sejarawan Velleius Paterculus nyatet jhâ' molaè jârèya, Caesar ngèdhinnaghi Octavianus nompa' karetana. Saellana abali ka Roma, Caesar massraaghi wasiat anyar ka para Prabân Vestal, sè yataaghi Octavianus dhâddhi ahli waris otamana.