Astèroid
Astèroid, èsebbhut jhughân planèt minor atau planètoid, èngghi panèka bhârang aokoran lebbi kènè' ètembhâng planèt, tapè lebbi rajâ ètèmbhâng mètèroid, omomma bâḍâ è bâgiyân ḍâlem Tata Surya (lebbi ḍâlem ḍâri orbitta planèt Nèptunus). Astèroid bhidhâ kalabân Komèt ḍâri bentu'en. Komët nampa'aghi koma (bunto') tapè astèroid bhunten. Istila panèka secara sejara ètojjhuwaghi ka'angghuy sadhâjâna objèk astronomis sè alèng-lèngè mata'arè bân samarèna èobsèrvasi ta' aghâdhuwi karakteristik komèt aktif.
Bâḍâ juta'an astèroid, sè mènorot pamikkèrab bânnya' orèng panèka lebbina ka'ancoran planètisimal, matèrial è ḍâlem solar nèbula mata'arè ngoḍâ sè ta' toman tombu rajâ ka'angghuy dhâddhi planèt. Kabânnya'an astèroid sè ampon èkaonèngè ngorbit è sabbhu' astèroid è antara orbit Mars bân Jupiter otabâ abâgi orbit sareng Jupiter ( Astèroid Troya Jupiter). Nangèng. bâḍâkalowarga orbit laènna kalabân populasi signifikan, tamaso' astèroid semmak-Bhumè. Astèroid kadhibi'an è kalompo'aghi adhâsar ḍâ' karakteristik spèktrum èmisina, kalabân kabânnya'an èbâgi dhâddhi tello' kalompo' otama: tipe-C, tipe-M, bân tipe-S. Kalompo' panèka èberri' asma bân umumma èkennal ḍâri èssena karbon, logam, bân silikat
Pèra' sèttong astèroid, 4 Vèstra, sè aghâdhuwi permuka'an rèlatif, sacara normal bisa èoladhi kalabân soca bân panèka pèra' è langngè' sè kalèbèt petteng bân kennangenna teppa'. Astèroid-astèroid kènè' sè lèbât è semma'na bhumè rangrang bisa èoladhi kalabân soca langsung ḍalem bâkto sè singkat.[1] Kantos April 2016, Pusat Planet Minor aghâdhuwi data lebbi ḍâri 1,3 juta objèk è ḍâlem bân lowar Tata Surya, 750.000 è antarana ampon aghâdhuwi informasi sè cokop ka'angghuy panyama'an anomer.
Panemmowan
[beccè' | beccè' sombher]
Astèroid sè lu-ghâllu ètemmo panèka Cèrès è taon 1801 sareng Giuseppe Piazzi bân awwâlla dhâddhi pertèmbhângan mènangka planèt anyar. Cèrès panèka astèroid palèng rajâ bân samangkèn èkalompo'aghi mènangka planèt katai. Samangkèn sadhâjâna astèroid laèn èkalompo'aghi mènangka bhârâng kènè' Tata Surya asareng kalabân komèt, centaur (planèt minor), bân objèk-objèk trans-Nèptunus sè lebbi kènè'. Panemmowan panèka ètoro'è kalabân panemmowan bhârâng-bhârâng laènna sé paḍâ, sè kalabân alat è bâkto ghâpanèka, bisa èoladhi mènangka titi'-titi' cahaya, akadhi bintang, nojjhuwaghi cakram planèt ḍâlem bentu' kènè' otabâ sobung, maskè kalabân ghâmpang bisa èbhidhâ'aghi ḍâri bintang karana ghulina sè bisa èoladhi. Panèka nyotok astronom sir William Herschel ka'angghuy ngosollaghi istilah "astèroid", asalla ḍâri bhâsa Yunani, ἀστεροειδής asteroeidēs artèna 'akadhi bintang, abentu' bintang', ḍâri bhâsa Yunani kèna,ἀστήρ astēr sè artèna 'bintang, planèt'.
Panyama'an
[beccè' | beccè' sombher]Sèttong astèroid sè bhuru ètemmo èparèngè sèttong tandhâ sementara (contona 2002 AT4) tandhâ panèka aèssè taon panemmowan bân koḍe alfanumerik sè nojjhuwaghi satengnga bulânan ḍâri panemmowan bulânan kasebbhut. Sa'amponna orbit astèroid ètemmo, astèroid kasebbhut kamodiyân èparèngè asma (contona 433 Eros). Konvènsi panyama'an formal aghuna'aghi tandhâ korong è sakètar angka (contona (433) Eros), tapè tanpa tandhâ korong ampon biyasa èghuna'aghi. Kalabân informal, hal sè biyasa jhughân nyebbhuttaghi nyama tanpa angka, otabâ angka ta' èsebbhuttaghi polè samarèna panyebbhutan awwál manabi nyamana astèroid èsebbhut èlang-ulang.
Simbol
[beccè' | beccè' sombher]Astèroid sè lu-ghâllu ètemmo ètandhâi kalabân simbol ikom aropa'aghi sè èghuna'aghi ka'angghuy nandhâi planèt secara kèna. Kantos taon 1855 bâḍâ ḍulusin simbol astèroid sè serrèng nampa' ḍâlem bânnya' macem.[2]
| Astèroid | Simbol | Taon | |
|---|---|---|---|
| 1 Ceres | .svg){kind=small}  |
Sabit Seres, manabi èpotèr mèbis lètter C | 1801 |
| 2 Pallas | .svg){kind=small} |
Tomba' Athena (Pallas) | 1801 |
| 3 Juno | .svg){kind=small} |
Tongkat akonco' bintang ghâdhu'enna Yuno, Sang Rato Suwarghâ | 1804 |
| 4 Vesta | .svg){kind=small} .svg){kind=small} |
Altar bân api apoy Vesta | 1807 |
| 5 Astraea | .svg){kind=small} |
Sèttong tèmbhângan otabâ mangghâr sè tabhâlik, simbol ka'adilan | 1845 |
| 6 Hebe | .svg){kind=small} |
Cangkèr Hebe | 1847 |
| 7 Iris | .svg){kind=small} |
Pelangi bân sèttong bintang | 1847 |
| 8 Flora | .svg){kind=small} .svg){kind=small} |
sacanngka kembhâng | 1847 |
| 9 Metis | .svg){kind=small} |
Soca kabijaksana'an bân sèttong bintang | 1848 |
| 10 Hygiea | .svg){kind=small} .svg){kind=small} |
Olar Hygieia bân sèttong bintang otabâ Tongkat Asclepius | 1849 |
| 11 Parthenope | .svg){kind=small} .svg){kind=small} |
Sèttong harpa otabâ sèttong jhuko' bân sèttong bintang simbol Siren | 1850 |
| 12 Victoria | .svg){kind=small} |
Kembhâng laurel kajaya'an bân sèttong bintang | 1850 |
| 13 Egeria | .svg){kind=small} |
Sèttong tameng, simbol pangaobhân Egeria, bân sèttong bintang | 1850 |
| 14 Irene | .svg){kind=small} |
Sèttong dhârâ sè ngèbâ ranca' zaitun (simbol ḍâri irene 'perdamaian') kalabân sèttong bintang è attas cèthakka,[3] otabâ sèttong ranca' zaitun, manḍirâ perdamaian, bân sèttong bintang |
1851 |
| 15 Eunomia | .svg){kind=small} |
Atè, simbol kateraturan (eunomia), bân bintang | 1851 |
| 16 Psyche | .svg){kind=small} |
Lèmbâng ghâpper, simbol ejjhim (psyche), bân bintang |
1852 |
| 17 Thetis | .svg){kind=small} |
Sèttong bhlombhâ, simbol Thetis, bân bintang | 1852 |
| 18 Melpomene | .svg){kind=small} |
Lati Melpomene bân bintang | 1852 |
| 19 Fortuna | .svg){kind=small} |
Roḍa kaontongan bân bintang | 1852 |
| 26 Proserpina | .svg){kind=small} |
Dhelima Proserpine | 1853 |
| 28 Bellona | .svg){kind=small} |
Peccot bân tombhâk Bellona[4] | 1854 |
| 29 Amphitrite | .svg){kind=small} |
Kerrang Amfitrit bân bintang | 1854 |
| 35 Leukothea | .svg){kind=small} |
Cahaya mercusuar, simbol Leucothea[5] | 1855 |
| 37 Fides | .svg){kind=small} |
Salib kayakènan (fides)[6] | 1855 |
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Britt, Robert Roy. (2005). Closest Flyby of Large Asteroid to be Naked-Eye Visible. Space.com. Èaksès tangghâl 28 Maret 2025
- ↑ Gould, B. A. (1852). "On the Symbolic Notation of the Asteroids". Astronomical Journal. 2: 80. Bibcode:1852AJ......2...80G. doi:10.1086/100212.
- ↑ Hilton, James L. When Did the Asteroids Become Minor Planets. Arsip. Èaksès tangghâl 28 Maret 2025
- ↑ Encke, J. F. (1854). "Beobachtung der Bellona, nebst Nachrichten über die Bilker Sternwarte". Astronomische Nachrichten. 38 (9): 143. Bibcode:1854AN.....38..143.. doi:10.1002/asna.18540380907.
- ↑ Rümker, G. (1855). "Name und Zeichen des von Herrn R. Luther zu Bilk am 19. April entdeckten Planeten". Astronomische Nachrichten. 40 (24): 373. doi:10.1002/asna.18550402405.
- ↑ Luther, R. (1856). "Schreiben des Herrn Dr. R. Luther, Directors der Sternwarte zu Bilk, an den Herausgeber". Astronomische Nachrichten. 42 (7): 107. Bibcode:1855AN.....42..107L. doi:10.1002/asna.18550420705.