Asoka
Asoka sè Aghung (jhughâ Ashoka, Aśoka, è tolès kalabâan Asyoka) iyâ arèya sè ngowasaè Kakaisaran Maurya Gupta ḍâri 273 SM sampè' 232 SM. Aghâma na Asoka aghâma Bhuḍḍhâ, Asoka ngowasaè sabâgiyân rajâ ana' è benua Inḍia, ḍâri sè è sebbhut Afganistan sampè' Banglaḍèsh bân è lao'na sampè Mysore.
Nyama "Asoka" anḍi' artè 'tanpa duka' ḍâlem bhâsa Sanskerta (a - tanpa, soka - duka). Asoka iyâ arèya sè mimpin pertama Bharata (Inḍia) Kona, samarèna para pamimpin Mahabharata sè palèng è kennal, sè masèttong wilajâ sè sanget lowas è kakaisarânna, sè talèbât ḍâri bâtes wilajâ kedaulatdhân naghâra Inḍia rèya.
Tokang tolès, Britania H.G. Wells nolès tentang Asoka: "Ḍâlem sajjhârâ dhunnya, "Ada dibuan raja dan kaisar yang menyebut diri mereka sendiri ‘Yang Agung’, ‘Yang Mulia’ dan ‘Yang Sangat Mulia’ dan sebagainya. Mereka bersinar selama suatu waktu singkat, dan kemudian cepat menghilang. Namun, Asoka tetap bersinar dan bersinar cemerlang seperti sebuah bintang cemerlang bahkan sampai hari ini" . Sè aslina bâḍa è ḍâlem bhâsa Inggris: "In the history of the world there have been thousands of kings and emperors who called themselves 'Their Highnesses', 'Their Majesties' and 'Their Exalted Majesties' and so on. They shone for a brief moment, and as quickly disappeared. But Ashoka shines and shines brightly like a bright star, even unto this day").[1]
Kaoḍiân awwâl
[beccè' | beccè' sombher]Asoka iyâ arèya ana' lakè'na maharaja Maurya, maharaja Bindusara ḍâri sellir sè pangkatdhâ lebbi renḍâ bân nyamana iyâ arèya Subhadrangi sè ahèrra è sebbhut Dharma polana noro' jhâlân sè bhenḍer. Asoka anḍi' pan-brâmpan kaka' bân coma anḍi' alè' sèttong, Vitashoka. Karna kapènterânna sè mampo aperrang, è ako dhâddhi kampoy sè palèng è ka sennengngè emba lakè'na, maharaja Candragupta Maurya. Terrossâ kadhi sè ella è kacarètaaghi è lègènḍa, bâkto Candragupta Maurya nyèngghâ ḍâri karajaânna kaangghuy oḍi' dhâddhi Jin, Raja mowang peḍḍhângnga. Asoka sè nemmo bân sè nyabâ' peḍḍhângnga.[2]
Jhâlân nojjhu kakowasaan
[beccè' | beccè' sombher]Asoka berkembang dhâddhi ana'na prajurit ulung sè samporna bân orèng sè èsto ka naghârana, Asoka mimpin pan-brâmpan rèsimèn tantara Maurya. Populasina sè nai' è sakabbhina wilajâ kakaisaran aghâbây sakabbhina kaka'na Asoka tambhuruwân ka Asoka polana tako' ta' bisa è pèlè bi' Bindusara dhâddhi raja salanjhutdhâ. Kaka' na sè wa'-towa'an, pangèran Susima, potra lakè' sè pertama, abhujhuk Bindusara ma'lè ngèrèm Asoka kaangghuy ngatasè pambârontaghân sè bâḍâ è kotta Taxila, propinsi bâeâ' lao'na tasè' Sindu sè è dissa, Susima dhâddhi Gubernurra. Taxila iyâ arèya wilajâ sè agejola' maerghâna masyarakatthâ Sokobhângsa Yunani- Inḍia sè senneng aperrang bân salbut karna Susima sè dhâddhi pemimpinna. Marghâna jèya, bânnya' sè kabentu' milisi-milisi sè masalbut kaamanan. Asoka saroju' bân mangkat ka wilajâ jèya. maka, ternyata Asoka langsong è sambâ' kalabân hormat è wilajâ jèya bi masyarakat bân pasughân laènna. Asoka è sambâ' bi' milisi sè aberontak sampè ahèrra è ahère tanpa makalowar ḍârâ sama sakalè (ta' aperrang). Bâkto aberonta' polè, ahèrra bi' Asoka è tangkès kalabân tanang bessè.
Kamennangânna Asoka aghâbây sakabbhina kaka'na sajân kobâtèr sè kabhârrâ bhâkal dhâddhi raja è buḍi arè. maka, Bindusara sampè ngasut Susima sampè ahèrra Asoka è buwâng. Asoka ngallè ka Kalingga bân ngèthekkaghi abâ'na ḍâri orèng laèn bahwa abâ'na ana'na raja. È Kalingga, Asoka atemmo kalabân rèng binè' (nelayan) anyama Kaurwaki bân Asoka teryata langsong trèsna. Prasasti-prasasti sè ghun ètemmo anodhuwwaghi bahwa Kaurwaki bhâkal dhâddhi sellirra binèna Asoka sè nomer ḍuwâ otabâ tello'.[3]
Samentara jèya, bâkto bâḍâ pemberontaghân polè, è Ujjayani (Ujjain). Maharaja Bindusara ngunḍang Asoka abâli saellana è buwâng ḍuwâ' taon. Asoka mangkat ka Ujjayani bân bâkto jèya, Asoka loka tapè hulubalungnga bisa manompes pemberontaghân. Asoka terros è obatthi sampè' tantara sè satia ka Susima noro' ta' bisa malokaè Asoka. Asoka è urus bi' biksu bân biksuni sè aghâma Buḍḍhâ. È bâkto rèya, perkennalan pertama kalèna kennal bân aghâma Buḍḍhâ, bân è bâkto rèya jhughâ Asoka atemmo kalabân Dewi, sè aropaaghi tokang urussâ dhibi'na bân ana' binè'na sauḍhâghâr sè anyama Widish. Bâkto ella bârâs, Asoka ngabin Dewi. Hal arèya ta' è tarèma bi Bindusara karna ana'na akabin kalabân orèng sè aghâma na Buḍḍhâ, maka Asoka kalabân binèna ta' ollè neptep è Pataliputra, tapè ngèrèm polè ka Ujjayani bân dhâddhi gubernur.[3]