Adolf Hitler

Adolf Hitler (Jerman: [ˈadɔlf ˈhɪtlɐ]; 20 April 1889 – 30 April 1945) iyâ arèya sorang politis Jerman bân katowa Partai Nazi (bhâsa Jerman: Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP); Partai Pekerja Jerman Sosialis Nasional) kalahèran Austria. Dhibi’en ajabat dhâddhi Kanselir Jerman sejjek 1933 sampè’ 1945 bân diktator Jerman Nazi (agellâr  Führer und Reichskanzler) molaè taon 1934 sampè’ 1945. Hitler dhâddhi toko otama Jerman Nazi, Perrang dhunnya II è Èropa, bân Holocoust.

Hitler iyâ arèya veteran Perrang Dhunnya I kalabân bânnya’ gellâr. Dhibi’en apolong kalabân Partai Pekerja Jerman (sè aghâlluwi NSDAP) è tapn 1919, bân dhâddhi katowa NSDAP taon 1921. Taon 1923, dhibi’en majhâlân kudèta è Munich sè è kenal kalabân peristiwa Beer Hall Putch. Kudeta sè ennas kasebbhut akonco’ kalabân èpanggherrâ Hitler. È tadhân, Hitler nolès memoarra, Mein Kampf (tang perjuwangan). Samarèna bhibhâs taon 1924, Hitler ollè dukungan rakyat kalabân ngecam Perjanjian Versailles bân ajhunjhung Pan-jermanisme, antisemitisme, bân anti-komunisme lèbet pidatona sè karismatik bân propaganda Nazi. Samarèna èdhudhing dhâddhi kanselir è taon 1933, dhibi’en ngobâ Republik Weimar dhâddhi Reich katello’, sèttong kadiktatoran sèttong partai sè èdhâsarraghi è ideologi Nazisme sè totalitarian bân autokrasi.

Tojjhuwân Hitler iyâ arèya majhâghâ Orde Baru hegemoni Jerman Nazi sè absolut è dhârâtan Èropa. Sampè bâkto jarèya, kabijhâghân lowar bân dâlem negerina atojjhuwân ollè Lebensraum (“rowang odi’) bâgi kaom Jermanik. Dhibi’en marènta Jerman èbârri’ senjâta polè bân Wehrmacht ainvasi Polandia è bulân Sèptèmber 1939, nyebbâbbaghi peccana Perrang Dhunnya II è Èropa. Èbâbâ pamarèntana Hitler, è taon 1941 pasukan Jerman bân sekutu Èropana sè toju’ è sabâgiyân rajâ Èropa bân Afirka Utara. Taon 1942, Jerman kodhu atahannaghi wilayana bân ngaollè sarangkayan kakala’an dâlem pertemporan. È arè-arè akhèr perrang, bâkto Pertemporan Berlin è taon 1945, Hitler nèka bi’ bâbinè’ sè laju, Eva Braun. Tangghâl 30 April 1945, korang dâri duwâ’ arè samarèna jarèya, kaduwâ’en matè’è abâ’ dhibi’en sopajâ ta’ ètangkep Angkatan Dhârât Mèra, pas mayyit kabbhi èobbhâr. Kabijâghân Hitler sè dupremasis bân termotivasi bi’ ras nyebbâbbaghi matèna sakètar 50 juta orèng salama Perrang dhunnya II, tarmaso’ 6 juta kaom Yahudi bân 5 juta etnis “non-Arya” sè pamosna’an èparènta Hitler bân rekan-rekan sè semma’.

Taon-taon partama

Ghârumbhâ

Eppa’ Hitler, Alois Hitler (1837-1903) iyâ arèya ana’ ta’ essa dâri Maria Anna Schicklgruber. Catettan baptis ta’ nyebbhut nyama eppa’ Alois, saèngghâ Alois ngangghuy nyama budi embu’na. è taon 1842, Johann Georg Hiedler nèka bi’ Anna. Samarèna Anna tade’ omor taon 1847 bân Johann taon 1856, Alois èparajâ è kaluwârgâ alè’ Hiedler, Johann Nepomuk Hiedled. È taon 1876, Alois èpaessa bân catettan baptissa èobâ’ bi’ sorang pendeta è adâ’en tello’ saksè mata. Bâkto èadhili è Nuremberg taon 1945, pajâbât Nazi Hans Frank nyebbut kabâdâân sorat-sorat sè aklaim jhâ’ embu’ Alois alako dhâddhi pembantu kaangghuy sèttong kalowârga Yahudi è Graz bân jhâ’ potra kalowârga kasebbhut sè omor 19 taon, Leopold Frankenberger, iyâ arèya eppa’ Alois. Tapè, tade’ nyama Frankenberger sè ècatet è Graz è bâkto jarèya bân catettan bhâlâ Leopold frankenberger ta’ toman èghâbây. Para sejarawan ta’ yâkèn klaim jhâ’ eppa’ Alois iyâ arèya sorang Yahudi. È omor 39 taon, Alois mèlè nyama budi “Hitler” bisa èèjhâ “Hiedler”, "Hüttler", otabâ “Huettler”. Asal kata nyamana iyâ arèya “sorang sè èdhina èroma” (Jerman Standar hüten “ajâgâ”, Inggris “heed”), otabâ dâri bhâsa Slavik Hidlar bâ Hidiarcek.

Bâkto na’-kana’ bân pandidighân

Adolf Hitler lahèr tangghâl 20 April 1889 è Gasthof zum Pommer, sèttong pangineppan è Salzburger Vorstadt 15, Braunau am Inn, Austria-Hungaria. Dhibi’en iyâ arèya ana’ ka empa’ dâri ennem satarètanan dâri pasangan Alois Hitler bân  Klara Pölzl (1860–1907). Kaka’ bân iyyuna Hitler Gustav, Ida, bân Otto matè bâkto ghi’ bhâji’. Bâkto Hitler omor tello’ taon, kalowargana ngallè ka Passau, Jerman. Èdissa dhibi’en è ajhâri dialèk Bayern Hilir (bânni bhâsa Jerman Austria), bân dialèk rèya dhâddhi cèrè khas gaya acacana saomor odi’. Taon 1894, kaluwârgana kabbhi ngallè polè ka Leonding (semma’ Linz), bân è Junè 1895, Alois nettep è sèttong lahan kènè’ è Hafeld, semma’ Lambach, kennengngan dhibi’en atanè bân ngowan nyarowan. Adolf sekola è kotta tatangghâ, Fischlham. Hitler molaè lèbur ajhâr perrang samarèna nemmu buku aghâmbhâr tantang Perrang Prancis-Rusia andi’en eppa’na.

Ngallèna kabbhi ka Hafeld iyâ arèya awwâl dâri konfilk eppa’-ana’ sè intens polana Adolf nola’ pato peratoran kettat è sekolana. Osaha tani Alois Hitler è Hafeld ennas bân è taon 1897 kabbhi ngallè ka Lambach. Hitler sè ghi’ omor 8 taon noro’ les anyanyi, anyanyi kalabân padhuwân sowara gereja, bân sampè’ toman èpadhâddhiyâ pendeta . Taon 1898, kalowargana ngallè permanèn ka Leonding. Matèna alè’en, edmund, polana cacar è 2 Fèbruwâri 1900 cè’ ngarona ka kaodi’en Hitler. Dhibi’en aobâ dâri soso’ sè percaya diri, ghâmpang akanca, bân pènter, dhâddhi na’-kana’ sè seddhi, neng kadhibi’, bân marongu’ sè segghut atokar bi’ eppa’ bân ghuruna.