Ḍârâ
| Ḍârâ | |
|---|---|
.jpg)  | |
| Rèncèan | |
| Panthana | sistem kardiovaskular (id)  |
| Arkanan | Plasma darah (id) Sel darah merah (id) Sel darah putih (id) keping darah (id) |
| Identifikadoreak | |
| Latinez | sanguis |
| MeSH | bi' A15.145 A12.207.152 bi' A15.145 |
| TA | A12.0.00.009 |
| FMA | Cèṭa'an:FMA |
| Terminologia anatomikoa | |
Ḍârâ (Inḍonèsia: darah; Ènggris: blood) iyâ rèya jhâringan sirkulasi arobâ ancaran plasma bân sèl (sèl ḍârâ mèra, sèl ḍârâ potè, trombosit). Istilah mèdis sè akaè'an bi' ḍârâ ampona ngangghuy èmbuân/ter-ater hemo- otabâ hemato-, ḍâri bhâsa Yunani "haima" sè artèna "ḍârâ".
Fungsi otama ḍârâ iyâ rèya ngibâ zat-zat nutrisi (oksigèn, glukosa), komponèn ghâghântèn ḍâri jhâringan, kaḍhik mowang rè-karè (marana karbon dioksida bân asam laktat). Ḍârâ kèya teddhi èratta pa'-tompa'anna sèl-sèl (leukosit, sèl tumor abnormal) kaḍhik mowang zat (asam amino, lipid, hormon) ma'lè kennèng èghibâ antara jhâringan bân organ. aral sè bâḍâ è kemmo'an otabâ sirkulasi ḍârâ kennèng maerrè trapas otabâ teddhi aral ḍâ'ka jhâringanna.
Anatomi ḍârâ
[beccè' | beccè' sombher]Ḍârâ katorson ḍâri salèsèr jennès korpuskula/sèl; arkan abujut rèya nyapo' bètara 45% ḍâri ḍârâ. Karèna iyâ rèya plasma ḍârâ, ancaran konèng pellay mènangka bâḍḍhâ ancar kaangghuy ḍârâ. Ḍâlâm kondisi normal, pH ḍârâ artèri iyâ rèya 7,40. Mènangka paghânḍhingan, ḍârâ ḍâlem sanèrbhâ raghâna manossa nyapo' 7% ḍâri abhut bhâdhânna [1], Temmaan orèng jânggur bâttrana anḍi' bitara 5 liter ḍârâ (2,7–3 liter sè arobâ plasma). Mon èpacampo, lowas pamowana eritrosit ḍâlem raghâ manossa rèya paḍâ bi' 2.000 kalèna lowas pamowana kolè' lowarra.
Sèl-sèl ḍâlem ḍârâ:
- Sèl ḍârâ mèra otabâ eritrosit (96%). Sè bâḍâ è mamalia, sèl rèya ta' anḍi' inti sèl bân organel, teddhina sacara tèknis ta' kalebbhu ka ḍâlem sèl sajhâtè. Sèl ḍârâ mèra ngemmo' hemoglobin sè ngibâ oksigèn.
- Sel ḍârâ potè otabâ leukosit (3,0%), arobâaghi panṭa ḍâri sistem imun sè malejjhâr zat-zat infeksius.
- Trombosit (1,0%) sè afungsi ḍâlem malèket otâbâ koagulasi ḍârâ bân ḍâlem prosès bârâ.
Plasma ḍârâ arobâaghi larutan sè akemmo' 96% aèng, 4% protèin plasma ḍârâ, kaḍhik râng-bhârâng asal sè laènna, è antarana:
- albumin
- faktor lèketta ḍârâ
- imunoglobulin (antibodi)
- hormon
- salèsèr protèin
- salèsèr elektrolit (sè otamana natrium)
Sanèrbhâ komponèn ḍârâ è attas rèya abujut ancaran annyong (non-Newtonian) kalabân bâtek-bâtek ghilian sè unik karaddhu bi' bujut pembuluh ḍârâ.
Fisiologi ḍârâ
[beccè' | beccè' sombher]Produksi bân dègradasi
[beccè' | beccè' sombher]Sèl-sèl ḍârâ èghâbây ḍâlem somsomma tolang lèbât prosès sè èolok hematopoiesis. Komponèn protèin èghâbây è atè, hormon èkasèlaghi bi' kalènjhâr èndokrin, ḍhinèng fraksi ancaran ètata bi' perro' bân bingsèl.
Sèl-sèl ḍârâ èlejjhâr bi' lèmpa bân sèl Kupffer sè bâḍâ è atè. Atè kèya alakon ḍâlem paprosèsân protèin bân asam amino (bingsèl makalowar protèin kènè' ka ḍâlem urin). Omor eritrosit ampona bitara 120 arè, samarè jârowa sacara sistematis èghântè'è bi' eritrosit anyar ḍâri prosès hematopoiesis.
Pangibâân oksigen
[beccè' | beccè' sombher]Oksigenasi ḍârâ èokor kalabân tekanan parsial oksigèn. Sacara kimiyawi, 98,5% oksigèn takaè' bi' hemoglobin (Hb), Pèra' 1,5% sè abhâsta sacara fisik. Molekul Hb iyâ rèya alat pangibâ oksigèn kaangghuy mamalia bân ḍâ' sagejjâgghân spèsies laènna.
Kajhâbhâ artèri pulmonalis bân artèri umbilikalis kaḍhik vena enḍi'na, artèri ngibâ ḍârâ aoksigèn nambhânè jhântong ka samarbhâ raghâ lèbât arteriola bân kapiler, kennengngan panyerreppanna oksigèn. Sabhâligghâ, vènula bân vèna ngèbâ ḍârâ sè ta' anḍi' otabâ bâk anḍi' oksigen abâli ka jhântong.
Bârna
[beccè' | beccè' sombher]Mongghu ḍâ' manossa bân mahlok sè ngangghuy hemoglobin, ḍârâ aoksigèn abârna mèra tèra', ḍhinèng ḍârâ ta'pa oksigèn abârna apettengan, mèra kabunguan, katèla' bâjâna donor ḍârâ ḍâri vèna. Mon ètèngghu ḍâri lowar, pembuluh ḍârâ è bâbâna kolè' katon bhiru (keḍḍhung) [1].
Serangga
[beccè' | beccè' sombher]Ḍâ' serangga, ḍârâna (ècellok hemolimfa) ta' ngibâ oksigen (polana sistem trakèa mancer ngaghili oksigen ḍâri lowar ngalèbâdhi difusi mancer ka jhâringan). Ḍârâ serangga pèra' afungsi kaangghuy ngibâ nutrisi bân mowang rapas (ghur-bhâghur).
Invertèbrata kènè'
[beccè' | beccè' sombher]Ḍâ' salèsèr invertèbrata kènè' marana serangga, oksigèn pas bhâsta ḍâlem plasma. Kèbân sè arajâ'ân ngangghuy protèin rèspiratori kaangghuy maongghâ dhâjâ angko' oksigèn. Hemoglobin iyâ rèya protèin rèspiratori palèng bâttra, sabhânḍhung krustasea bân moluska ngangghuy hèmosianin (bhiru, ngemmo' timbhâghâ).
Ḍâ' kabânnya'an invertebrata, protèin ngibâ oksigèn rèya bhâsta ḍâlem plasma ḍârâ, ari'-berri'ân bi' vertèbrata sè anḍi' sèl ḍârâ mèra ghun kaangghuy ngangko' oksigèn (teddhina maongghâ ḍhâjâ angko' ta'pa ngobâ viskositas otabâ matrapas organ panyoccè ḍârâ marana bingsèl).
Pangater karbon dioksida
[beccè' | beccè' sombher]Bâjâna ḍârâ artèri sistemik aghili è kapilèr, ngalakonè difusi CO2 ḍâri jhâringan ka ḍâlem ḍârâ. Kabânnya'an abhâsta ḍâlem ḍârâ (mènangka bikarbonat bân ion hidrogèn), sabâgiyân laènna acampo kalabân hèmoglobin aghâbây karbaminohemoglobin.
Pangater ion hidrogèn
[beccè' | beccè' sombher]Deoksihemoglobin (hemoglobin sè la èḍuccal oksigèn) anḍi' fungsi laèn, iyâ rowa mèkot ion hidrogèn; deoksihemoglobin anḍi' afinitas èlèktron atègghiân mon èghânḍing oksihèmoglobin.
Kaèsaghân bân panyakè'
[beccè' | beccè' sombher]Diagnosis
[beccè' | beccè' sombher]Tekanan ḍârâ bân tès ḍârâ iyâ rèya mètodè diagnostik otama kaangghuy marèksa kabâḍâân ḍârâ bân kaèsaghân raghâ.
Patologi
[beccè' | beccè' sombher]Tèngghu kèya Panyakè' ḍârâ
aral sirkulasi bân kemmo'an ḍârâ teddhi ḍhâlârra salèsèr panyakè':
- Bârâ lowar kennèng maerrè kakorangan ḍârâ. Trombosit kennèng abhânto malèket ḍârâ è kabâḍâân bârâ ratrat, ḍhinèng bârâ rajâ koḍhu dhuli ètambhâi.
- Sè ngaḍhâng sirkulasi ḍârâ kennèng maerrè salèsèr aralla mèdis, ḍâri iskemia ḍâpa' ka nekrosis jhâringan bân gangren.
- Hemofilia, panyakè' gènètik sè maerrè aral ḍâ' mèkanisme palèket ḍârâ.
- Leukemia, kanker jhâringan sè ngasèlaghi ḍârâ.
- Kaèlangan ḍârâ, sè polana trauma otabâna laènna (marana bâjâ operasi), kaḍhik panyakè' ḍârâ laèn marana anèmia bân talasemia, ampona marloaghi transfusi ḍârâ. È sagejjâgghân naghârâ anḍi' bank ḍârâ kaangghuy nyangghupè kabhutoan ḍârâ (è Inḍonèsia èko'ordinasiaghi bi' PMI).
- Ḍârâ arobâaghi vèktor pentèng ḍâlem infèksi. HIV, virus ḍhâlârra AIDS, kennèng èsèngghât lèbât seḍḍhing ḍârâ, aèng manni, otabâ sèkrèsi raghâ ḍâri orèng sè tasèngghât (kennèng infèksi). Hèpatitis B bân Hèpatitis C èsèngghât sè otamana lèbât seḍḍhing ḍârâ.
- Infeksi ḍârâ èolok bakteremia otabâ sepsis. Malaria bân tripanosomiasis iyâ rèya infèksi parasit sè èsèngghâtaghi lèbât ḍârâ.
Transfusi ḍârâ
[beccè' | beccè' sombher]Transfusi ḍârâ iyâ rèya terapi ḍârâ sacara terkas. Polana bâḍâ caḍhângan ghlumpo' ḍârâ, ḍârâ ḍâri donor bân panarèmana kodhu karaddhu (transfusi ḍârâ bi' ghlumpo' dhâ-bhidhâ kennèng maerrè komplikasi sè sara).
Produk ḍârâ laèn sè èpaghuna (èsuntik) iyâ rèya arobâ trombosit, plasma ḍârâ, cryoprecipitate, bân konsèntrat faktor koagulasi.
Tèngghu kèya
[beccè' | beccè' sombher]Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- Blood, Wikipèḍia èdisi bhâsa Inggris per 15 November 2005
- ↑ [2] Diarsipkan 2006-02-19 di Wayback Machine.